Pandemiyle birlikte küçük büyük herkesin uyku sisteminin bozulduğunu belirten Prof. Dr. Derya Uludüz, “Birçoğumuz için geç saatlerde yatmak artık alışkanlığa dönüştü. Halbuki bu durum sıhhatimiz için önemli bir tehdittir” dedi.
Tertipli ve kaliteli uyku, fizikî ve ruhsal sıhhatin olmazsa olmazıdır. Lakin uyku kalitesi kadar uykuya geçiş vakti ile uyku müddetinin de çok kıymetli olduğunu belirten Nöroloji Uzmanı Prof. Dr. Derya Uludüz, geç uyumanın sıhhate olumsuz tesirlerine şöyle dikkat çekti…
GENLER DE TESİRLİ OLUYOR
Aslında gece geç yatmamızda genlerimizin de rolü var. İç saatimiz çeşitli genlerin salgıladığı proteinler tarafından çalıştırılıyor. Kimi genlerde etkilenme bedenin iç biyolojik saatini yavaşlatır ve insanların gece geç saatlere kadar uyanık kalmasına neden olur. Örneğin bilim insanları uyku bozukluğu olan bireylerde biyolojik saatte rol oynayan CRY1 geninin etkilendiğini keşfetti. Fakat yapılacak ömür usulü değişiklikleriyle, bu genetik eğilimler pekala denetim altına alınabiliyor.
NELERE YOL AÇIYOR?
■ Diyabet: Uyku saatlerinizi geçirdiğinizde geç saatlerde yemek yemek, Tip 2 diyabet riskini artırır. Zira biyolojik saat glikozun bedende metabolize edilme halini tesirler. Glikoz düzeyleri gün boyunca doğal olarak düşmeli ve gece en düşük noktaya ulaşmalıdır.
■ Obezite: Gece geç saatte yatmak, bedenin doğal hormonlarını tesirler. Biyolojik ritmi bozulmuş insanlarda tokluk hissini sağlayan leptin hormonu azalır, açlığı teşvik eden ghrelin hormon düzeyleri artar. Münasebetiyle hormonların dengesizliği kilo alımına neden olur. Araştırmalara nazaran geceleri uyanık olan beşerler daha sıhhatsiz besinler tüketir. Ayrıyeten günde 7 saatten daha az uyuyan insanların daha fazla kilo alma eğilimi ve obezite riskleri artar. Uykusuz geceler ayrıyeten sindirim sistemine de ziyan verebilir, zira gece boyunca bedenin glikozu temizleme biçimi değişir. Bu, uzun vadede diyabet yahut böbrek yetmezliği üzere sıhhat meselelerine neden olur.
■ Zayıf bağışıklık: Uyku, bağışıklık sisteminizi tesirler. Şayet hastalanmaya başlıyorsanız ve âlâ bir gece uykusu çekmiyorsanız, hastalığa yahut enfeksiyonlara karşı savaşmak için kâfi savunmayı gösteremezsiniz. Bilhassa grip salgınları ve soğuk algınlıklarının yaygın olduğu kış mevsiminde geceleri uyumaya dikkat edin.
■ Depresyon: Gece geç yatan şahıslarda depresyon belirtileri daha fazladır. Depresyonlu şahısların beyin aktivitesi uyku ve uyanıklıkta sağlıklı bireylere nazaran farklı görünür. Gündüzleri iç biyolojik saatimiz uykuya direnç gösterir ve daha heyecanlıdır. Geceleri ise bu dalgalanmalar yok olur ve uyku teşvik edilir. Lakin depresyonu olan bireylerde bu ritimler bozulmuştur. Akşamları yükselen melatonin işe yaramaz ve kortizol düzeyleri geceleri düşmek yerine daima yüksek kalır. O denli ki, şimdilerde birçok ülkede antidepresanlar yerine sirkadiyen ritme odaklanmış depresyon tedavileri uygulanıyor. Depresyonlu bireyler, bir hafta parlak ışığa maruz kalıyor ve bir tam gün boyunca da uyanık bırakılıyor. Bu prosedürlerle iç saatin yine düzenlenmesi sağlanmaya çalışılıyor. Amerikan Psikiyatri Birliği, ışık tedavisinin mevsimsel olmayan depresyonu tedavi etmede antidepresanlar kadar tesirli olduğunu söylüyor.
■ Beyinsel fonksiyonlarda bozulma: Geç uyuyan şahısların beyni farklı bir fizyolojik yapıya sahiptir. Alman araştırmacılar bunu bir çalışmayla ortaya koydu. Erken saatte uyananların, gece geç yatanların ve istikrarsız bir uyku sistemine sahip olanların beyin görüntülemeleri incelendi. Tüm kümeler ortasında gece uykusuz kalanların, beyninde hudut hücreleri ortasındaki irtibatı kolaylaştıran ak husus ölçüsünün azaldığı görüldü. Ak husus azlığı, depresyon ve olağan bilişsel fonksiyonların bozulmasıyla bağlıdır. İmtihanlar için sabahlarken ya da fazla mesai yaparken başarılı sonuçlar alacağınızı düşünebilirsiniz. Lakin gece uykusuzluğu, veriminizi epeyce düşürür, öğrenme ve hafıza fonksiyonlarınızı azaltır.
Bedenin sağlıklı kalmak için alıştığı sistem değişiyor
Kentlerimiz, bedenimizin karanlık çökünce salgıladığı uyku hormonu melatonini aksatacak milyonlarca yapay ışıkla aydınlatılıyor. İşi konuta taşıyor, saatlerce uykusuz kalarak bedenimize daima gerilim hormonu kortizol yüklüyoruz. Geç saatlere kadar akıllı telefonu elimizden düşürmüyor ya da bilgisayar başından ayrılmıyoruz. İşte bu nedenler bedenimizin sağlıklı kalmak için alışageldiği tertibini değiştiriyor. Hasebiyle önemli hastalıklarla karşı karşıya kalabiliyoruz.
Protein seviyeleri bozuluyor
Aslında biyolojik saatimize nazaran meslek edinmek en ülkü yoldur. Fakat mecburen vakit zaman çoğumuz gece vardiyası yapıyoruz. Colorado Boulder Üniversitesi’ndeki bilim insanları, protein düzeylerinin, kişinin ne vakit uyuduğu ve ne vakit yediğine bağlı olarak 24 saatlik bir mühlet içinde nasıl değiştiğini araştırdı. Araştırmaya nazaran bütün gece ayakta kalmak kandaki 100’den fazla proteini etkileyebiliyor. Bu proteinlerden yalnızca birinin değişimi bile, metabolizmayı, bağışıklık sistemini, kan şekerini ve kanser riskini etkilediği bilinen protein seviyelerini bozabiliyor. Glukagon isimli protein, uykusuzluk yaşayanlarda yahut gece boyunca uyumayanlarda yüksek düzeylerdedir. Bu, şekerin karaciğer yoluyla kana salınmasını tetikleyen bir proteindir. Bu proteinin yükselmesi diyabet riskini artırır. Uykusuzluk fibroblast büyüme faktörü 2 dediğimiz bir proteinde yüzde 20 azalmaya neden oluyor, bu protein güç harcanmasını ve kalori yakımını denetim ediyor. Bu protein seviyelerindeki azalma, sirkadiyen ritmi bozulan şahısların toplam kalori yakma kabiliyetlerini yaklaşık yüzde 10 azaltıyor ve kilo alımı başlıyor.