Kadir Işık
‘Küçük Şeylerin Felsefesi’, gerek içeriği gerek ele aldığı bahisleriyle sıradan olanın dışında, benzerlerinden farklı bir kitap. İdeoloji, geniş bir kavram. Kitap, ismindeki ideoloji sözcüğünden ötürü okuru ürküten, şimdi hazır olmadığını hissettiren, anlamadığı yerde durduran kitaplardan değil; bahis edindiği küçük şeyler hakkında zevkli yazılar yer alıyor. Hayatımızda kolay, sıradan ancak elzem olan küçük şeylerin aslında bir bakıma bizi nasıl şekillendirdiğini, bizi hangi kalıplar ortasında neye nazaran oluşturduğunu fark ediyoruz.
Muharrir, sürahi, masa, ütü, kahve tutkusu, borazan, makas ve ustura, gülün ontolojisi, gül ve tespih, ekmek, ipek böceği kozası, makarna süzgeci ve gibisi birçok küçük şeyin, felsefi boyutu üzerine birbirinden farklı denemelerini ‘Küçük Şeylerin İdeolojisi’nde toplamış.
“Çöp Kovası” alt başlığını, Calvino’nun iki farklı çöp kovasına bakış açısından yola çıkarak anlatıyor. Biri, yazıdan arta kalan kağıtların, öbürü yiyecek içecekten geriye kalanların atıldığı kova. Biri bedensel, biri zihinsel gelişimde tamamlayıcı. “Zira ruh ve mide, bilmek ve yemek yemek birebir hamurdan yoğrulmuştu ve birebir annenin, açlığın evlatlarıdır”, diyor ve devamında bilgiye açlığı, bir kitabı yutmak, metni hazmedememek, zihinsel geviş getirmek, bir kavramı sindirmek üzere tabirlerle açıklıyor.
Etrafımızdaki küçük şeylerle bağ kurmak, yaşantımızı sadeleştirmek için büyük şeylerden vazgeçmek gerekmiyor, yalnızca küçük şeylerin farkında olmak, küçük dediğimiz her şeyin bazen ne kadar büyük olduğunu görmemiz gerekiyor.
Küçük Şeylerin İdeolojisi, Francesca Rigotti, Mütercim: Meryem Mine Çilingiroğlu, 132 syf., Notos Kitap, 2021. “Şeylerin Gerçekliği” kısmında, “Önce Şeyler Vardı, Sonra İsimler Geldi” alt başlığında “Şey”, pek çok lisanda var olan en bariz ve kapsayıcı sözcük. Konuşma lisanında detaylara girmeden birçok sözün yerini doldurduğu anlar, bazen de her şeyin içinin bir anda boşaldığı açıklamaların yerini alıyor. İçine objeleri alan şeylere yine bakıyorum, muharririn ele aldığı şeylerle yakınımda bulunan, dokunduğum, işime yarayan lakin olmaması kayıp sayılmayan birçok şeyi tekrar inceliyorum, üzerine düşünüyorum. Muharririn “şey”leri ve benim üzerine düşündüğüm “şeyler”den manalar çıkarmaya, müellif üzere düşünmeye çalışıyorum. Bir mühlet sonra göze görünen her şeyin, yalnızca bir tek şey olmadığını fark ettim. Descartes, insan zihnini düşünen şey olarak tanımlıyor, pekala nedir o düşünen şey, beyin, vücut, bilinmezlik, çözülmeyen bir bulmaca, sır, hasebiyle onu karşılayan en geniş kapsamlı söz de “şey” değil mi?
“Küçük Şeyler Büyüyor” alt başlığının birinci konusu “Elma”. Eski Yunan’da sevilen bayana ya da adama elma atmak bir cins aşkı-ı ilanmış. Adem, Havva, cennet, cehennem ve dünyayı oluşturan birden fazla şeyin bir elmayla ilintili olduğunu düşününce elmayı suçsuz, doğal, yenilen hoş bir meyve olarak kabul edilebilir miyiz?
Bir diğer küçük şeyin, “Makarna Süzgecinin Ontolojisi” üzerine ideoloji yapıyor Francesca Rigotti. Ayakkabılarımın bağcıklarını bağlarken, dünyanın en acımasız katilinin hata aletine dokunduğumu gördüm. Gözaltında, cezaevinde intihar kuşkusu olanların ayakkabı bağcıklarının alındığını biliyorum. Bağcıkların bir cinayetin ön hazırlığında kullanılmak üzere demir korkuluklara bağlandığını hayal ettim. Pekala ya insanın kendisini öldürmesi bir yerde azılı, zavallı, kinci ya da yavuz bir katil olduğunu göstermez mi? Meğer katillerin korkak olduğunu da biliyorum. Bakış açımız katilin ruh halini bize yansıtır, o da hiçbir gerekçeli ya da mantıklı açıklamanın altını dolduracak nedenlerden değildir.
Denemelerin içine ideoloji girince filozofları anmadan geçmek olmaz. Muharrir filozofların üzerine eğildiği, kalem oynattığı bahislerden seçmeler yapmış, açıklamış ve hakkında yazmış. Denis Diderot’un ‘Eski Sabahlığım İçin Matem ya da Talihten Fazla Zevk Sahibi Olanlara İkaz’ isimli kısa yapıtında eski sabahlığının rahatlığı üzerine kolay, hayli kısa bir övgü dizmekte. Metin, kişinin eşyayla kurduğu duygusal bağın rahatlığı, yalınlığı üzerinedir; tüketimle, yerine alınan yeni sabahlıkla ya da sabahlığın giyilmeyecek halde olmasıyla ilintili değildir.
Rene Magritte’nin gerçeküstü, felsefi fikre dayalı fotoğraflarından biri olan “Bu Bir Pipo Değildir”, Michel Foucault’un ‘Bu Bir Pipo Değildir’ kitabına ilham kaynağı oldu. Foucault’un lisanın imgelerle kurduğu ilgi üzerine kaleme aldığı metinlerden oluşan bir kitap. O bir pipo değildi, onun içine tütün konmazdı zira yalnızca piponun resmiydi.
Kitabın son kısmında gender sorunları üzerine eğiliyor muharrir. “Felsefi telaffuz bayanları, çocukları, köleleri kıyıda köşede tutacak formda düzenlenmiştir. İdeolojinin yapısı bu saydığımız kısımları baskı altında tutup dilsiz kılmaktadır.”
‘Küçük Şeylerin Felsefesi’, okurun tekrar, farklı bir gözle etrafını saran eşyayı, münasebetlerini ve her şeyden öte ömrünü anlamaya çalışırken birebir vakitte yine düşünmesini, sorgulamasını sağlayan denemelerden oluşan bir kitap.