Türkiye ile Afrika ülkeleri ortasındaki savunma endüstrisi alanındaki iş birliklerini AA Tahlil Masası için değerlendiren Doç. Dr. Mürsel Bayram farklı açıklamalarda bulundu.
Afrika devletlerinin neredeyse yarısı Türkiye ile savunma endüstrisi iş birliği mutabakatı imzalarken, şu ana kadar 14 devlet Türkiye’den türlü silah ve askeri araç ithal etti.
2020’de Türkiye’den Afrika’ya yaklaşık 83 milyon dolarlık savunma sanayii eseri ihraç edilirken, bu sayı, bir yıl üzere kısa bir mühlet zarfında 288 milyon doların üzerine çıktı. Afrika devletlerinin neredeyse yarısı Türkiye ile savunma sanayii iş birliği mutabakatı imzalarken, şu ana kadar 14 devlet (Burkina Faso, Cezayir, Çad, Fas, Gana, Kenya, Mali, Moritanya, Nijer, Nijerya, Senegal, Somali, Ruanda ve Uganda) Türkiye’den çeşitli silah ve askeri araç ithal etti.
2021’de İstanbul’da düzenlenen 15. Memleketler arası Savunma Sanayii Fuarı’na Afrika’dan çok sayıda bakanın iştirak etmesi, Afrika devletlerinin Türk savunma sanayii eserlerine her geçen gün daha fazla istek ettiğini gösteriyor. Kelam konusu fuarda Güney Afrika Cumhuriyeti’nden Africa Defence Group ile Atlantis Group yer alırken, Türk firmaları da Afrika’daki savunma sanayii fuarlarına katılarak kendilerini tanıtma gayretlerini sürdürüyor.
Türkiye’nin Afrika’daki savunma yatırımlarını güçlendirebilecek asıl faktör, teknoloji transferi ve askeri kapasite inşasıdır
AFRİKA’DA SAVUNMA İHTİYACI ARTIYOR
Türkiye-Afrika savunma ilgilerindeki canlanma, Afrika devletlerinin egemenliğini ve güvenliğini tehdit eden çatışmaların son 20 yıl zarfında yoğunluk kazanmasıyla ilişkilidir. Cezayir ile Fas ortasında Batı Sahra sorunu üzerinden yürütülen bölgesel jeopolitik rekabet, Etiyopya’da Tigray problemi nedeniyle yaşanan iç çatışma ve Nil Irmağı üzerindeki baraj inşasından dolayı Mısır ile gerilen münasebetler, Kenya ve Somali’de devam eden El-Şebab tehdidi, başta Mali olmak üzere Sahel bölgesinin genelinde El-Kaide ilişkili kümelerin artan akınları, Orta Afrika Cumhuriyeti’nde iç savaşın devam eden tesirleri, Kamerun’da şiddetle bastırılmaya çalışılan Ambazonya ayrılıkçılığı, Nijerya’da kanlı hareketlerini sürdüren Boko Haram örgütü, Uganda’da son aylarda yaşanan bombalı hücumlar ve Mozambik’e kadar ulaşan DEAŞ tehdidi, son devirde Afrika’da güvenliği tehdit eden çatışmalardan kimileri.
Afrika ülkelerinin 2021 yılındaki toplam savunma harcaması ise 60 milyar dolar civarındadır.
Artan çatışma yoğunluğu, hem Sudan, Mali, Gine ve son olarak Burkina Faso’daki darbeler silsilesi ile tescillenen militarizasyon eğilimini beslemekte hem de kıta devletlerinin savunma harcamalarına daha fazla bütçe ayırmalarını beraberinde getirmektedir. Afrika devletlerinin toplam savunma harcamaları 2000 yılında 19 milyar dolar civarında iken 2014’te 45 milyar doların üzerine çıkmıştır. 2014’ten itibaren gözlenen göreli düşüş eğilimi 2018’den sonra yerini tekrar yükseliş eğilimine bırakmıştır. 2021’de ulaşılan toplam savunma harcaması ise 60 milyar dolar civarındadır.[2] Askeri harcamalardaki artış oranı çatışma bölgelerinde çok daha yüksek düzeylere ulaşmaktadır.[3] Örneğin, 2016-2020 yılları ortasında Burkina Faso’nun silah ithalatında yüzde 83, Mali’ye sevk edilen silah ölçüsünde ise yüzde 669 oranında afaki bir artış kaydedilmiştir.[4] Bu bağlamda Afrika ülkelerinin artan savunma ihtiyaçları ile Türk savunma sanayii eserlerine gösterdikleri ilgi ortasında bir korelasyon olduğu söylenebilir.
Afrika devletlerinin ana silah tedarikçileri Rusya, Çin, Fransa ve ABD’dir.
KITADAKİ BAŞKA AKTÖRLER
Afrika devletlerinin ana silah tedarikçileri Rusya, Çin, Fransa ve ABD’dir. Kıta genelinde özellikle Rusya’nın askeri tesiri giderek artıyor. 2021’de Afrika devletlerinin toplam savunma harcamaları 60 milyar doları bulurken Afrika’ya yönelik Türk savunma endüstrisi ihracatının 288 milyon dolar olduğu düşünülürse Türkiye’nin bu pazardaki hissesinin şimdi yüzde 0,5 düzeyinde olduğu görülür. Bununla bir arada, birçok Afrika devletinin güvenlik ortaklarını ve silah tedarikçilerini çeşitlendirme istikametinde bir irade ortaya koyduğu bilinmektedir. Bu nedenle Afrika silah pazarında üstte sıralanan ana tedarikçilerin dışında Almanya, İngiltere, İtalya, İsrail, Ukrayna, Sırbistan, Litvanya, İran, Kuzey Kore vb. geniş bir tedarikçi yelpazesi göze çarpmaktadır.
Kuzey Kore ile askeri bağ kurdukları rapor edilen ülkelerin kahir ekseriyeti Afrika kıtasındandır.
TEKNOLOJİ TRANSFERİNİN EHEMMİYETİ
Bayraktar TB2 silahlı insansız hava aracı üzere maliyet-etkinlik ve fiyat-performans oranı açısından cazip silahlar üretebilen Türkiye de Afrika devletleri için alternatif bir tedarikçiye dönüşmektedir. Afrika devletlerinin egemenlik ve toprak bütünlüğü ile ilgili hassasiyetlerini önemseyen Türkiye, kapsamlı askeri eğitim dayanağı ve yüksek teknoloji savunma sanayii eserleriyle çatışma alanlarında güç istikrarını legal hükümetler lehine değiştirebilmektedir. En son Libya ve Etiyopya’da deneyim edilen bu muvaffakiyet, Afrika devletleri açısından Türkiye ile savunma iş birliğini cazip kılmaktadır.
Türkiye’nin Afrika’daki savunma yatırımlarını güçlendirebilecek asıl faktör, teknoloji transferi ve askeri kapasite inşasıdır. Halihazırda ihraç edilen sistemlerin montajı dışında kayda bedel bir teknoloji transferinden kelam etmek güçtür. Bu durum Türkiye’ye has değildir. Her ülke, ürettiği silah teknolojisine ilişkin bilgileri devlet sırrı olarak koruma etmektedir. Münasebetiyle devletlerin bilgi ve teknoloji paylaşımı konusunda en az istekli oldukları alan savunma sanayiidir. Bunun yanı sıra, Afrika genelinde şimdi gelişmiş sanayi altyapısının olmaması da teknoloji transferinin önünde önemli bir pürüz teşkil etmektedir