Dünyadaki iklim krizi ve pandemiyle birlikte hem üretimi hem de sevkiyatı konusunda önemli kriz yaşanan besin bölümü, Rusya-Ukrayna savaşının tesiriyle daha da büyüyor. Uzmanlar, özellikle temel besin eserlerinde yaşanan kriz hakkında ihtarlarda bulunurken son olarak tarım tahlil firması Gro Intelligence’a toplam rezervlerde dünya tüketiminde 10 hafta yetecek kadar buğday kaldığına dair bilgi paylaştı.
The Economist mecmuası ise savaş sonrası daha da büyüyecek besin sorunlarına dikkat çekmek için kapağında buğday başaklarını kuru baş halinde resmetti. Rusya ve Ukrayna üzere dünyanın en kıymetli buğday üreticilerinin limanlarında yaşanan sorunlara Hindistan’ın ihracat kısıtlamasının da eklenmesi, Afrika ülkeleri başta olmak üzere dünya genelinde bir telaş yarattı.
TÜRKİYE, BUĞDAYDA NE DURUMDA?
DW Türkçe’den Emre Yapıt’ın haberine nazaran; Tarım ve Orman Bakanlığı Strateji Geliştirme Başkanlığı (TEPGE) tarafından Ocak ayında yayınlanan Tarım Eserleri Piyasaları-Buğday isimli rapora nazaran 2021-2022 döneminde dünyadaki buğday ekim alanlarında Hindistan yüzde 14,2, Rusya yüzde 12,4, Avrupa Birliği (AB) yüzde 10,8, Çin yüzde 10,6 ve ABD yüzde 6,7’lik hisseye sahip.
Üretim tarafında ise 2020-2021 dönemi datalarına bakıldığında Çin yüzde 17,3’lük hisseyle önder onu yüzde 16,4 ile AB, yüzde 13,9 ile Hindistan, yüzde 11 ile Rusya ve yüzde 6 ile ABD takip ediyor.
2020-2021 dönemi ihracat bilgilerine bakıldığında da Rusya yüzde 19,1, AB yüzde 14,7, ABD yüzde 13,4, Kanada yüzde 13,1, Avustralya yüzde 11,8 ve Ukrayna yüzde 8,4’lük hisseye sahip. Geri kalan yüzde 16,9’lük hisse ise öteki ülkelere ilişkin.
Rapora nazaran 2020-2021 periyodunda varsayımı global buğday üretimi 776 milyon ton civarında.
Türkiye İstatistik Kurumu (TÜİK) datalarına nazaran Türkiye’nin buğday üretimi 2015’te 22,6 milyon ton, 2016’da 20.6 milyon ton, 2017’de 21,5 milyon ton, 2018’de 20 milyon ton 2019’de 19 milyon ton, 2020’de 20,5 milyon ton ve 2021’de 17,7 milyon formunda gerçekleşti. Yani tüm dünyada toplam 779 milyon ton üretim sağlanırken Türkiye’de tıpkı periyotta 20,5 milyon ton buğday üretimi gerçekleşti.
TEPGE tarafından hazırlanan rapora nazaran Türkiye’nin buğdayda kendine yeterlilik oranı yüzde 89. Yıllık yaklaşık 20 milyon ton üretimi olan Türkiye’nin kendi tüketimi de yıllara nazaran değişim göstermekle bir arada 19-20 milyon ortasında değişiyor. Fakat Türkiye, 2015-2019 yılları ortasında yıllık 4-6.5 milyon tonluk ithalat gerçekleştirirken bu 2020’de 10 milyon tonu aşıyor.
Türkiye, ithal ettiği buğdayı işleyip katma bedelli hale getirip ihracat yapıyor. Üretim ve tüketim datalarına bakıldığında Türkiye için ufukta çok önemli bir tehlike görünmüyor.
‘TEK TAHLİL ÜRETİMİ ARTIRMAK’
Türk Mühendis ve Mimar Odaları Birliği (TMMOB) Ziraat Mühendisleri Odası Lideri Baki Remzi Suiçmez, sorunun günlük değil uzun periyotlu olduğunu vurguluyor. Türkiye’nin geçmişte buğdayda kendine yeterlilik oranının yüzde 100 olduğunu anlatan Suiçmez, gelinen noktada bu oranın düştüğünü ayrıyeten buğday üretimin yıllardır tıpkı düzeyde kalırken nüfusun artış suratını yakalayamadığını belirtiyor.
Türk Mühendis ve Mimar Odaları Birliği (TMMOB) Ziraat Mühendisleri Odası Lideri Baki Remzi Suiçmez
Bu mevzuda ithalata ya da ihracata getirilecek bir kısıtlamanın da hakikat olmadığını aktaran Suiçmez’e nazaran gerçek olan tek tahlil üretimi arttıracak önlemler.
‘HİNDİSTAN BUGÜNKÜ GÜCÜNÜ TARIM ATILIMLARINA BORÇLU’
TEPGE’nin raporunda Türkiye’nin kendi ürettiği buğdayın yüzde 80’inin besin dalında yüzde 11’inin yem endüstrisinde, yüzde 6’sının ise tohumluk olarak tüketildiği paylaşılıyor. Birebir vakitte ihracat için de ithalat koşulu var. Yani şayet bir üretici makarna ihraç etmek istiyorsa burada kullanacağı unu da ithal etmeli. Rapora nazaran Türkiye’nin global buğday ithalatından aldığı hisse yüzde 4,2. 2020-2021 dönemi bilgilerine nazaran Türkiye’nin ithalatında Rusya yüzde 77,7 ile önder onu yüzde 9,2 ile Ukrayna ve yüzde 3,5 ile Litvanya takip ediyor.
Türkiye Makarna Sanayicileri Derneği İdare Heyeti Lideri Abdülkadir Külahçıoğlu, Rusya ve Ukrayna’da yaşanan dertlerin Kanada ve AB ülkeleri ile telafi edilebileceğini bu manada Türkiye’nin bir kasvet çekmeyeceğini söylüyor. 160 ülkeye ihracat yaptıklarını anlatan Külahçıoğlu kesimin yeni pazar bulmakta zorlanmayacağını aktarıyor.
Türkiye Makarna Sanayicileri Derneği İdare Şurası Lideri Abdülkadir Külahçıoğlu
Bu yıl ülkelerin ellerindeki buğday stoklarının epey azaldığını lisana getiren Külahçıoğlu, yeni üretim dönemiyle birlikte durumun güzelleşme göstereceğini ve fiyatlarda da yeni ve güçlü bir artış yaşanmasını beklemediklerini söyledi.
Suiçmez ise “Eğer biz buğday ekim alanlarını arttırıp birebir vakitte verimliliği yükseltecek çalışmalar yaparsak kendi gereksinimimizi karşılama noktasında gelecek yıllarda da düşünceler çekmeyiz. Bugün Hindistan’ın buğday üretimindeki gücü 10 yıl evvel yaptıkları buğday üretim planında gizli. Onlar bir atılım yaparak bugün bu noktaya geldiler” diyor.
BUĞDAY ÜRETİMİ HANGİ VİLAYETLERDE GÜÇLÜ?
TEPGE tarafından hazırlanan rapora nazaran Türkiye’deki buğday ekim alanı dünyadaki toplam buğday ekim alanının yüzde 3,2’sini oluşturuyor. Bu alan birebir vakitte Türkiye’de ekilen toplam tahıl alanının yüzde 44’ünü oluşturuyor. 2020-2021 döneminde toplam toplam 69,2 milyon dekar alana buğday ekimi gerçekleşmişti. Bu alanda Konya yüzde 9’luk hisseyle başkan. Buğday üretiminde birinci 10’daki öteki vilayetlerin hissesi ise şöyle: Şanlıurfa yüzde 5,8, Ankara yüzde 5,2, Diyarbakır yüzde 3,9, Yozgat yüzde 3,8, Sivas yüzde 3,5, Tekirdağ yüzde 2,8, Çorum yüzde 2,7, Kayseri yüzde 2,7 ve Mardin yüzde 2,5.
‘KONYA UMUTLU, ŞANLIURFA UMUTSUZ’
Dünyada buğday üretimi konusunda telaşlar yükselirken Türkiye’nin en fazla buğday üretimine sahip olan Konya ve Şanlıurfa ziraat mühendisleri odası liderlerine bu yılki üretim süreçleri ve sonuçları soruldu.
İki kentin ziraat mühendisleri odası lideri da geçmişte yaşanan kuraklığın buğday üretimine tesir ettiğini belirtiyor. Artık gözleri bu yılki hasat aylarında. Konya Ziraat Mühendisleri Odası Lideri Burak Kırkgöz, bu yıl bölgenin yağmur ve kar yağışı manasında bereketli bir dönem geçirdiğini ve münasebetiyle yüksek bir randıman beklediklerini söylüyor. Hâlâ bölgede yağışların devam ettiğini belirten Kırkgöz, buğdayın gelişim sürecinin devam ettiğini ve çiftçilerin bu yıldan umutlu olduğunu paylaşıyor.
Konya Ziraat Mühendisleri Odası Lideri Burak Kırkgöz
Güneydoğu vilayetlerinde ise durum birebir değil. Şanlıurfa Ziraat Mühendisleri Odası Lideri Abdullah Melik, nisan ortasında yaşanan dolu yağışının ekili alanların bir kısmına ziyan verdiğini ayrıyeten bahar devrinin kurak geçmesi yüzünden Şanlıurfa ve etraf vilayetlerde randımanın hayli düşük olduğunu anlatıyor. Melik, bilhassa Şanlıurfa, Mardin, Diyarbakır, Batman ve Gaziantep üzere vilayetlerde artan çok iklim olaylarının ve tesirli kuraklık dalgalarının üretim üzerinde önemli tesirleri olduğunu belirten melik çiftçinin artan maliyetler yüzünden sulama yapamadığını bununda bölgesel randımanı düşürdüğünü anlatıyor.
Şanlıurfa Ziraat Mühendisleri Odası Lideri Abdullah Melik
‘SULAMA MALİYETLERİ ARTTI’
Şanlıurfa’da 2,5 milyon dönüm toprağa buğday ekimi yapıldığını söyleyen Melik, şöyle devam ediyor:
“1 ay sonra hasadına yapacağız bu ekimin. Fakat birçok bölgede randıman düşük. Kuraklık yüzünden eser gereğince gelişme gösteremedi. Çiftçiler de güç maliyetleri yüzünden sulama yapamadı. 2,5 milyon dönüm arazinin 2,2 milyonu sulu tarıma müsait. Yani bu alanlarda sulama birliklerinin alt yapısı var. 300 bin dönüm ise kuru tarım dediğimiz yalnızca yağmura bağlı kalarak yetiştirme yapılıyor. Kuru tarım bölgelerinden zati şu an kimse bir beklentide değil. Sulu tarım ise kullanılamıyor. Nedeni ziraî sulamada kullanılan elektriğe yapılan vakitler. Bölge Türkiye’nin en çağdaş sulama birliklerine sahip lakin kullanamıyor. Yaklaşık 230 milyon dolara yapılan bu sistemler öylece bekliyor. Zati 1,2 milyon dönüm alana borçları yüzünden dağıtıcı şirketler tarafından elektrik verilmiyor. Şirketler çiftçiden aylık ödeme talep ediyor. Çiftçi aylık kazanmıyor ki nasıl ödesin? Biz eserin hasadını yapınca para bulabiliyoruz. Türkiye bu alanda kendine yetebilir.”
Melik, girdi maliyetleri ve öteki sorunlarla birlikte buğdayın artık en ucuz eser olmaktan çıkacağını da söyledi.
Konya Ziraat Mühendisleri Odası Lideri Burak Kırkgöz de çiftçiye verilecek dayanakların ve öteki ödemelerin daha evvelden açıklanması gerektiğine vurgu yapıyor. Bütün eserlerde girdi maliyetlerinin katlandığını belirten Kırkgöz, “Çiftçi eserini kaça satacağını bilmiyor. Bilse ona nazaran üretim yapar. Fakat bu belirsizlik çiftçiyi zorluyor” diyor.
BUĞDAY ALIM FİYATI NE OLACAK?
Bu noktada tüm üreticilerin ortak talebi verilecek dayanakların ve eser alım fiyatlarının daha evvelden açıklanması. Artık buğday üreticilerinin gözü devletin açıklayacağı buğday fiyatında. Çünkü açıklanacak alım fiyatı buğday üretiminin teşvik edilmesi için hayli kritik bir öge.
Türkiye Ziraat Mühendisleri Odası Baki Remzi Suiçmez bu yıl çiftçinin biraz da olsa kar edebilmesi için buğdayın alım fiyatının 8 TL olması gerektiğini söylüyor. Geçen devirde devletin ton fiyatını 2 bin 250 lira olarak açıkladığını aktaran Suiçmez, “Daha sonra piyasalarda fiyatlar yükseldi. 6 bin lira düzeylerinden ithalat yapıldı. Daha sonra bu sanayicilere neredeyse yarı fiyatına verildi. Yani devlet sübvanse etti. Bu yanlış mı? Hayır sübvanse edilmesi gerekiyordu. Yoksa ekmek fiyatları katlanacaktı. Ancak kendi üreticimizin de korunması lazım. Üreticiye o fiyatlar verilse üretim daha da artacak zaten” dedi.
Bu yıl buğday alım fiyatının belirlenirken artan girdi maliyetlerinin de dikkate alınması gerektiğini lisana getiren Konya Ziraat Mühendisleri Odası Lideri Burak Kırkgöz, “Çiftçi maliyetini çıkaramazsa öteki periyotlar de eserine masraf yapmıyor. Siz gereğince gübre kullanamazsanız ne olur? Randıman düşer. Tüm bunların dikkate alınması lazım” halinde konuşuyor.
Bu yıl bir kilogram buğdayın 6 lira 98 kuruş maliyete neden olduğunu söyleyen Şanlıurfa Ziraat Mühendisleri Odası Lideri Abdullah Melik, “Ekmeklik buğdayın 7 lira 87 kuruşa, durum buğdayının ise 8 lira 30 konseye satılması gerektiğini belirtiyor.