Benim hisseme düşen
bir perdenin asılmasının benden aldığı gökyüzüdür
benim hisseme düşen terk edilmiş merdivenlerden inmektir ve ulaşmaktır bir şeylere çürüyüşte ve gurbette
benim hisseme düşen anılar bahçesinde hüzünlü bir gezintidir…
Füruğ (Yeniden Doğuş isimli şiirden)
Suudi Arabistanlı Şair Hissa Hilal’in sesi: “Fetvanın gözlerindeki berbatlığı gördüm. İyililiğin yasadışı sayıldığı bir dönemde…Gerçeği söylediğimde gizlendiği yerden yırtıcı bir hayvan dışarı fırlıyor. Kör, ilkel ve öfke dolu. Üstünde mevt kıyafeti. İktidarı simgeleyen güçlü, resmi bir kurumun sözcüsü olarak vaiz verip barışı arayanların üstünde terör yaratıyor”
Suudi Arabistan’da Million’s Poet müsabakasında büyük bir şiir mükafatı alan Hissa Hilal; “Şiirlerim pençelerini çıkartıyor” diyor. “Bana karşı olan aptalların önünde eğilmeyeceğim”. Müellif Hilal üzerine yapılan belgeselde (Stefanie Brockhaus) bu farklı bayan şairin başkaldırısını izlerken sahnede erkek yarışmacıların akabinde ürkek adımlarla yürüyen, gözleri bile görünmeyen, yalnızca sesi duyulan bu simsiyah çarşaflı bayanın direnci karşısında şaşkınlığa düşüyoruz. Hilal’in köktendinci erkek dünyasını sorgulayan şiirleri o kadar eleştirel ki, çarçabuk fanatizmin kurbanı olabilir. Lakin baskılara ve tehditlere karşın yarıştan çekilmiyor, korkmadan sonuna kadar direnerek finale kalıyor ve ödül alıyor.
Hissa Hilal bu şiir yarışına katılarak ödül kazanmasıyla Suudi Arabistan’da bir birincisi gerçekleştiriyor. Şu bir gerçek ki tenkitlerini şiirle değil sözgelimi bir gazete yazısıyla gerçekleştirseydi sonu çoktan gelmişti. Lakin edebiyatın, sanatın pozisyonu tahminen de farklı. Bu direnişin devamı gelecek mi, yoksa bu yarış da yalnızca erkeklerin gösterisi mu; şiir kelam konusu olunca biz bayanlara bile kelam hakkı veririz gösterisi?
“Kadınlar toplumun ruhudur”diyor Hilal; “Onları dışladığınızda bütün bir toplumun ruhunu da dışlamış olursunuz”.Belgeselde izlediğim bu ödül merasiminde kara çarşafların arkasındaki bu bayanın sesinin milyonlarca bayana güç verdiğini düşündüm.
YARALARIM AŞKTAN MI YOKSA ERKEK ŞİDDETİNİN BENİ BOĞMASINDAN MI?
Günümüzde bayanların sesi bütün dünyada, İslam ülkelerinde bile yükseliyor. “Yaralarım Aşktandır” oyununda genç yaşta bir trafik kazasında ömrünü yitiren bayan şair Furuğ’un hüzünlü hikayesini izliyoruz. Furuğ Farruhzad geçen yüzyılda yaşamış ve İran edebiyatına damgasını vurmuş çok değerli bir şair.
İzlediğimiz oyunda otoriterler Furuğ’un çabucak gömülmesine müsaade vermiyorlar. Zira muharririn hayatında, şiirlerinde, duruşunda başkaldırı var. Otoriteleri böylesine hiçe sayan bir bayan hayatı boyunca baş kaldırmayı başarabilmiş ancak sesi, soluğu kesildiği bir noktada kelam yeniden otoritelerde. Zira Furuğ üzere bir ‘kanıbozuk’ hiç kimseye örnek olmamalı, hiç kimseye cüret vermemeli. Ne var ki otoritelerin gözden kaçırdığı Furuğ’un vücudu yok olsa, gömülmesine müsaade verilmese de şiirleriyle hayatını sürdüreceği.
DÜŞÜNEN DE, YARATAN DA ERKEKLERDİR
Araftayız, hayatla vefat ortasındaki bir noktada. Bir meyyitin gözünden Furuğ’un ömrünün çeşitli evrelerini Nazan Kesal’in usta oyunculuğundan izlerken “kadından şair olmaz” diyen bayan düşmanı bir toplumun içinde buluyoruz kendimizi. Bayan düşünmesini, yaratmasını, yazmasını bilemez ki şair olabilsin. Düşünen de, yaratan da yalnızca erkeklerdir. Erkeklerin bayanlar için düşündüğü ve harekete geçtiği bir dünyada ise bayana hiç yer yoktur. O kapanmaya, kapatılmaya, görünmez olmaya mahkûmdur.
Nazan Kesal, Furuğ’un öfkesini, hüznünü kimi defa şiir okuyarak, kimi defa anlatarak lisana getirirken erkek hâkim bir dünyanın içinde mevtle ömür ortasındaki sıkışmışlığı da çok çarpıcı bir biçimde sergiliyor. Bunda bir meyyitin anlatımında odaklaşan fantastik kurgunun (yazar: Şebnem İşigüzel) ve vefata gönderme yapan mezar ya da tabut çağırışımı uyandıran bir masanın ve beyaz ışıklarla aydınlatılmış sahne dizaynının da hissesi büyük (yönetmen: Berfin Zenderlioğlu). Nazan Kesal incecik beyaz giysileriyle ölüler dünyasına gönderme yaparak Furuğ’u canlandırırken hafifliği ve arınmışlığı simgeliyor. Furuğ uzaklardan farklı bir noktadan bakıyor onu hırpalayıp horlayan bu dünyanın çirkinliklerine.Şiir yazmasına karşı çıkan otoriter babası, çocuğunu elinden alan ve onun anneliğini sorgulayan eski kocası, onu baskılar altında tutmaya çalışan mollara rağmen erkeklerin kendisini ezip geçmelerine karşı çıkıyor; çektiği onca acılara karşın dimdik ayakta duruyor, ne istediğini biliyor, kelamını sakınmıyor, erkekleri alaya almaktan da, onların zavallılıklarını açığa çıkartmaktan da hiç çekinmiyor. Hiç durmadan üretiyor, şiir yazıyor, bir çocuk evlat ediniyor, aşık oluyor. Kimsenin kendisini ve sanatını küçümsemesine müsaade vermediği üzere bayanların attığı her adımın denetim altına alındığı sıkıntı ve baskıcı şartlara rağmen hayatını dilediğince biçimlendirme tutkusundan da hiç de ödün vermiyor..
ATAERKİLLİĞİN LEŞ KOKUSUNDAN ARINMA
Furuğ’un toprağa verilmeyi bekleme sürecinde kova kova sularla meyyit vücudunu yıkaması yaşanan bütün adaletsizliklerden, baskılardan, çirkinliklerden arınmaya gönderme yapıyordu. Kendini arındırma din ismine dehşet saçan ataerkilliğin pisliklerinden arınma manasına geliyordu. Bayanların pırıl pırıl, tertemiz bir dünyada tekrar doğma ve sıfırdan başlama hasretini lisana getiriyordu. Sanki baskıların olmadığı daha adil bir dünyada Furuğ üzere yetenekli bir müellifin ömrü, şiirleri nasıl gelişecekti? Öte yandan Furuğ genç yaşta bir kazada hayatını yitirmeseydi, ömrü baskıların ve zorbalığın hiç azalmadığı bir ortamda nasıl gelişecekti? Ya da bugün yaşasaydı neler yaşayacaktı?
ŞİDDETİ DE, VEFATI DE YENEN LİSANIN GİZİLGÜCÜ
Fas asıllı müellif Saphia Azzeddine’nin kara mizah romanından Köln Keller Theater’de sahneye uyarlanan (Uyarlayan: Ulrike Jansen) ve ödül alan oyunu “Bilquiss (Belkıs)”, bayanların görünmez olduğu bir ülkede görünür olmak uğraşı veren bir bayanın hikayesini anlatıyor. Belkıs Hissa Hilal ya da Furuğ üzere bir şair değil ancak lisanın gücüne inanan ve yaşadıklarını sorgulamaktan çekinmeyen genç bir bayan.
Bu da ona değerliye mal oluyor zira vefat cezasıyla yargılanıyor. Belkıs taşlanarak öldürülecek.Suçu: Ezan saatini kaçıran sarhoş müezzine ezan okuyarak ders vermek, şiir okumak, topuklu ayakkabı giymek, makyaj yapmak, dahası patlıcan çeşidi ahlaka ters zerzevatları bahçesine ekmek. Kendisine yönetilen absürt suçlamalar vakit zaman izleyiciyi güldürür üzere olsa da, gülme duygusu oyunun sonuna yanlışsız boğazımızda takılıp kalıyor. Belkıs’a mevt cezası vermek zorunda kalan yargıcın yaşadığı iç çatışmayı, Amerikalı gazetecinin çaresizliğini üç bayan oyuncu okuma tiyatrosuna yaklaşan bir minimalizmle canlandırıyorlar.
NAMUS BEKÇİLERİNE KARŞI
Belkıs mahkemede kendini savunurken namus bekçilerinin iki yüzlülüklerini ve ahlaksızlıklarını bir bir yüzlerine vuruyor.İçindeki insancıllığı bastırmak zorunda kalan yargıç Belkıs’ı vefata göndermek zorunda kalıyor, zira o denli bir mahalle baskısıyla karşı karşıya ki diğer türlü davranması mümkün değil. Ne var ki Belkıs’ın erkek dünyasına başkaldırısını lisana getiren kelamları bir bıçak üzere saplanıyor insanların yüreklerine. Lisan mevti de yenen bir silaha dönüşerek tahminen de bir gün bayanların kolay kolay yok edilmeyeceği bir dünyaya gönderme yapıyor. Bir umut mu? Tahminen tıpkı Hessa Hilal’ın ya da Furuğ’un şiirlerindeki ışık üzere.