Başşehir Üniversitesi Milletlerarası Finans ve Bankacılık Kısım Lideri Prof. Dr. Şenol Babuşçu, ekim ayına hakikat üç haneli enflasyonu görme mümkünlüğünün yüksek olduğunu vurgulayarak, “Enflasyon şu anda ucu açık bir halde yükselmekte nerede tepe yapacağı ise merak konusu” dedi.
Yaşanan yüksek enflasyon periyodunda firmaların finansal olarak ne durumda olduğunun şimdi bilinmediğine dikkat çeken Babuşçu, “Bir müddet sonra pek çok firmanın yaşadığımız ekonomik ortamda farkında bile olmadan güç duruma düşmesi kaçınılmaz olacak” tabirini kullandı.
Faiz oranının ne olacağının en bilinmeyen mevzu olduğunu anlatan Prof. Dr. Şenol Babuşçu ile iktisattaki son gelişmeleri konuştuk.
KUR ARTIŞI SÜRECEK
– Döviz kuru bir mühlet 14.50-14.80 bandında sabitlenmişti. Fakat geçen haftadan itibaren tekrar yükselişe geçti. Kuru düşürmek için atılan adımlar ne derece hakikat, kur tarafında ne tıp riskler var bir öngörünüz var mı?
Türkiye’de kur iktisat ile ilgilenen herkesin öncelikli konusu haline gelmiştir. Bu durum, direkt hususla ilgili şahıslarda olduğu üzere sıradan vatandaşta da böyledir. Kurdaki hareketler makro ekonomik istikrarlar açısından da değerlidir. Döviz kurları enflasyonun belirleyicilerinden biridir. Bilhassa 2018 sonrası kurlarda bir dengesizlik durumunun giderek arttığını görüyoruz.
Burada yapmamız gereken temel tespit, kuru belirleyen temel faktörün ülkenin makro ekonomik istikrarlarının durumu olduğudur. Ülkemizde 2018 sonrası kurdaki dengelerin bozulmasında dış konjonktürün yanında, içte de 2018 öncesi yıllarda başlayan ekonomik dengelerdeki bozulmalar ve ekonomik disiplinden uzaklaşma temel nedendir. Bu bozulmalar 2018 sonrası kuru etkilemiş, kurdaki oynaklık ise daha sonra ekonomik dengelerdeki bozukluğu daha da artırmıştır. Bugün geldiğimiz noktada ise döviz kurlarının, kendi istikrarları içinde değil alınan baskılayıcı tedbirlerle sıçraması önlenmektedir.
Son günlerde ise kurda bir hareketlenme görülmektedir. Bu durum baskı ile kuru durdurmanın zorluğunu göstermektedir. Ayrıyeten enflasyonun geldiği düzey düşünülecek olursa TL’nin yabancı paralar karşısında gerçek olarak kıymet kazanmasına yol açtığından bir düzeltme mecburî hale gelmekte ve bu istikamette baskı artmaktadır. Alınan tedbirlere baktığımızda Ülkemizde kuru düşürmeye yönelik atılan tek adım kur muhafazalı mevduattır. Bu eser gerçek ve hükmî bireylerin dövize talebini azaltmaya ve tüketilmiş olan rezervleri güçlendirmeye yönelik atılmış bir adımdır. Lakin gerçekte kur meselesini çözebilecek bir adım değildir. Zira sürdürülebilirliği soru işaretidir. Kurun seviyesini belirleyen pek çok faktör vardır. Ülke iktisadını kalıcı uygunlaştırıcı hiçbir şey yapılmazken kuru yalnızca bu eser ve bunun alt kırılımlarını yaratarak, biraz da hür kur sistemine uymayan uygulamalar getirerek denetim altında tutmak mümkün değildir ve yaşadığımız yaklaşık 5 aylık süreç bunun gerçekleşemeyeceğini göstermiştir. Bu 5 aylık periyotta hedeflenen rezerv artışı sağlanamamıştır. Kur yükselmeye devam etmiştir. Enflasyon denetim altına alınamamış tam aksine yeterlice denetimden çıkmıştır.
Enflasyonda gerçekleşen yüksek oranlar hedeflenen düşük pahalı rekabetçi kur olgusunu ortadan kaldırmaktadır. Hakikaten bir yıl öncesine nazaran kur artışı ile yıllık enflasyon oranları birbirine yakındır ve bu da kur üzerinde baskı yaratan bir durum haline gelmiştir.
Kur bugün daima üst taraflı baskı yapmaktadır ve kamu satışlarının da katkısıyla sabit tutulmaya çalışılmaktadır. Lakin ekonomiyi güçlendirici tedbirler alınamadığı için üst istikametli baskının önümüzdeki devirde sona ermeyeceği de görülmektedir. Kurları dengeleyici kalıcı tedbirler alınmaz ve kur artışları engellenemez noktaya gelirse enflasyona tesiri yüksek olacaktır. Kur muhafazalı mevduat ödemeleri nedeniyle bütçe üzerinde yük çok artacaktır. Ayrıyeten gerek kamu gerekse özel kesim yabancı para borç ödemelerinin maliyeti çok artacaktır. Son olarak çeşitli projelere yabancı para üzerinden verilen garantili ödemelerin kamu üzerindeki yükü de fazla olacaktır. Bütün bunlar esasen problemler yumağı haline gelen iktisadımızı daha da sıkıntılı hale getirecektir.
ENFLASYON EKİMDE 3 HANEYİ GÖRECEK
– Merkez Bankası 3 ay evvel yüzde 23 olarak açıkladığı 2022 yılı enflasyon varsayımı yüzde 42,8 olarak güncelledi. Sizce enflasyonun nereye varacak, var mı bir öngörünüz?
Enflasyon şu anda ucu açık bir formda yükselmekte olup nerede tepe yapacağı merak konusu olmaktadır. Açıklandığı üzere TCMB enflasyon iddiasını % 48’e yükseltti. TCMB’nin bu bahiste her vakit çok optimist olduğunu ve daima güncelleme yaparak oran yükselttiğini düşünürsek 2022 enflasyonunun hayli yüksek bir düzeyde gerçekleşeceğini söylemek sıkıntı değildir.
İktidar tarafındaki yetkililerin bazılarınca mayıs ayı sonrası bazılarınca de Kasım ayı sonrası enflasyonda düşüş başlayacaktır. Öncelikle hala rastgele bir gerileme istikametli işaret vermeyen fiyat artışlarını dikkate aldığımızda yılın son aylarına kadar enflasyonda bir gerileme beklemek hayalcilik olmaktadır. Enflasyon oranlarına baktığımızda TÜİK’in nisan ayı bilgilerine nazaran yıllık enflasyon tüketici fiyatlarında yüzde 69,97 oldu. Aylık bazda ise yüzde 7,25’lik artış görüldü. Üretici fiyatlarındaki yükseliş ivmesi de devam etti. Üretici Fiyat Endeksi (ÜFE) nisanda bir evvelki yılın tıpkı devrine kıyasla yüzde 121,82 arttı. Aylık bazda artış ise yüzde 7,67 oldu. Üretici fiyatlarındaki yıllık yükseliş oranı Mart 1995’ten bu yana kaydedilen en yüksek oran oldu. Bu durum bize Ülkemizde fiyat artışlarının düşüş göstermeden birebir süratte devam ettiğini söylemekte. Değerli bir nokta da Tüketici Fiyat Endeksindeki (TÜFE) artış devam ederken ÜFE’de de tıpkı artış suratının sürmesi. Her ikisinin birlikte süratli yükselmesi, önümüzdeki devirde TÜFE’de yüksek artışın devam edeceğinin sinyallerini vermekte. ÜFE-TÜFE ortasındaki artış oranı farkı Nisan’da yüzde 52’lik bir orana ulaşmış durumda. Bu durum TÜFE’nin üst istikametli hareketinin süreceğinin haberini vermekte.
Yeniden öbür değerli bir nokta, nisanda TÜFE hesaplamasında TÜİK’e nazaran bile endekste kapsanan 409 unsurdan, 337’sinin ortalama fiyatında artış gerçekleşmiş olması. Bu durum, fiyat artışlarının genele yayıldığının ve gelecekte durdurmanın çok sıkıntı olacağını bize gösteriyor. Münasebetiyle TÜİK sayılarıyla bile Ekim ayına yanlışsız üç haneli enflasyonu görme olasılığımız çok düşük değil. Yalnızca 2021 yılında Kasım ve bilhassa de Aralık enflasyonunun çok yüksek gerçekleştiğini düşünürsek baz tesiriyle son iki ayda bir ölçü düşüş olabilir. Lakin enflasyon Ülkemizde maalesef bir kısır döngüye haline gelmiştir ve fiyat artışları zincirleme halde birbirini etkilemektedir. Ayrıyeten toplumun bütün kısımlarında iktisada olan itimat kaybı nedeniyle de gelecek beklentileri bozulmuştur.
Buna karşılık yalnızca kur artışını engellemeye dönük birkaç cılız tedbir dışında da iktisat idaresince alınan hiçbir tedbir bulunmamaktadır. Kur artışı enflasyonun bir nedenidir lakin tek nedeni değildir. Hasebiyle iktisat idaresince büyük ümit bağlanan ve sabırsızlıkla beklenen yılın son aylarındaki baz tesirine bağlı düşüşün kayda kıymet olup olmayacağı da şüphelidir.
KREDİ GERİ ÖDEMELERİNDE MEŞAKKAT OLACAK
– Konut kredilerinde faizlerin de düşürülmesi dahil, piyasada önemli bir kredi genişlemesi var, bu atılımların sonu nereye varır?
Banka kredileri bilhassa son 5 yıllık devirde mevcut iktisat idaresinin temel siyaset aracı haline geldi. Ne vakit ekonomik kahırlar artsa kredilerle ilgili yeni uygulamalar ortaya konmaktadır. Bu ise sorunu kalıcı çözmemekte, süreksiz tahliller olmakta ve hatta birçok vakit meseleleri büyüten bir yapıya dönüşmektedir. Son devirde ise kredi genişlemesi konusunda gerçekte iktidarda bir baş karışıklığı ya da ne yapacağını bilmeyen bir yapı var üzere görünmektedir. Konut kredileri düzenlemeleri üzere birtakım uygulamalara bakınca kredi genişlemesini istiyormuş üzere görünüyor. Öte yandan ticari kredilerdeki genişlemeye yönelik önleyici kimi düzenlemeler yapılıyor. Lakin önümüzdeki seçim periyodunu ve iktidarın geçmişte kredi genişlemesi yoluyla yapay refah artırıcı düzenlemelerini düşünürsek önümüzdeki devirde de bu uygulamanın artarak devam edeceğini söyleyebiliriz. Bu uygulama halkta ve firmalarda süreksiz bir rahatlama sağlarken ülke iktisadına daima yeni sıkıntılar yumağı eklemekte. Zira bankalar açısından bakarsak kredi kullandırma tarafındaki baskılar kredi kullandırımında bankaların seçiciliğini azaltmaktadır. Bu ise daha sonraki devirlerde kredi geri dönüşlerinde eza yaratmaktadır. İktisadın geneli açısından ise talebi artırıcı bu uygulamalar enflasyonu da olumsuz etkilemektedir.
Konut kredileri düzenlemeleri özelinde bahse bakacak olursak bu uygulamaların konut satışlarını çok etkilemesini de beklemek hayalcilik olabilir. Şu anda ortalama gelire sahip bir kişinin bilhassa büyük kentlerde konut alması imkansız hale gelmiştir. Bu uygulamalar daha çok geliri yüksek ve esasen faizler düşmese de konut alabilecek bireyler için avantaj sağlamaktadır. Hasebiyle toplumun geneline avantaj sağlaması beklenmemelidir. Ayrıyeten zati çok artmış olan konut fiyatlarını daha da yükselttiği unutulmamalıdır. Hasebiyle yeni uygulamanın hangi emelle başlatıldığını tam olarak anlamak da mümkün değildir.
SİYASETSİZLİK POLİTİKA OLDU
– Şu anda uygulanan bir Maliye siyasetinden bahsedebilir miyiz?
Siyasetsizliğin da bir siyaset olduğunu kabul edersek bir maliye siyaseti vardır. Fakat bunun dışında söylemi çok olan lakin uygulama tarafında desteklendiğini gördüğümüz net bir siyaset yoktur. Enflasyona dayalı gelir artırılmaya çalışıldığı açıktır. Her zamanki üzere direkt vergiler yerine enflasyonu direkt etkileyen dolaylı vergilere tartı verildiği de görülmektedir. Masraf tarafına baktığımızda giderek artacak olan DİBS faiz masrafları, kur muhafazalı mevduat ödemeleri, garantili projelere yönelik ödemeler ve seçim ortamının getireceği sarfiyatlar ile bütçe sarfiyat artışlarının önümüzdeki devirde çok yüksek olacağını söyleyebiliriz. Buna bağlı bütçede değerli açıklar yaşanacağı da beklenen bir durumdur. Lakin bu açığın nereye varacağını kestirmek zordur. Hasebiyle maliye tarafı önümüzdeki devirde enflasyonu körükleyen en kıymetli makroekonomik problemlerimizden biri olmaya en güçlü adaylardan biridir.
DURUM VAHİM
– “2022 Yılı “Yoksulluk ve İflaslar Yılı” olarak tarihe geçecek…” diyorsunuz, biraz açabilir misiniz, yoksulluğun boyutu nereye varacak, gelirler eriyor, her gün artırımlar, artan faturaları düşününce yurttaşı nasıl günler bekliyor? İflaslar hangi kesimlerde ağırlaşacak?
Bugün sıradan fiyatlı vatandaşın enflasyonunun, açıklanan enflasyonun çok üzerinde olduğu bir gerçektir. Buna rağmen 2022 fiyat artışları ise hem kamuda hem de özel bölümde enflasyonun çok gerisinde kalmıştır. Bu durumda alım gücünün tüm fiyatlı kesimde önemli oranda düştüğü bir gerçektir. Bunun ötesinde ise taban fiyatlı kesim ve çok düşük maaş alan emekli kümesinin durumu daha da vahimdir. Taban fiyatın açlık sonunun altında kalması bunun en değerli göstergesidir. Enflasyonun denetim edilemez biçimde arttığını düşünürsek bu durumun önümüzdeki devirde daha da kötüleşeceği görülmektedir.
Firmalar açısından ise bugün elinde nakit olan hane halklarının fiyat artışlarından etkilenmemek üzere mal alımına yönelmelerine bağlı bir iç canlılık vardır. Tekrar ihracatta da artış sağlanmaktadır. Fakat söylediğimiz üzere şahısların giderek alım gücünün düşmesi bir müddet sonra satışları düşürecektir ve hakikaten bunun başladığına dair işaretler de görülmektedir. İkinci olarak yaşadığımız yüksek enflasyon periyodunda firmaların finansal olarak ne durumda olduğu şimdi tam bilinememektedir. Hatta birden fazla firmanın finansal durumunu kendisinin de tam kestiremediğini söylemek yanlış olmayacaktır. Firmalar eser fiyatlamalarını bile bilinmeyen ortamda şuurlu yapamamaktadır. Bu faktörlerle bir mühlet sonra pek çok firmanın yaşadığımız ekonomik ortamda farkında bile olmadan güç duruma düşmesi kaçınılmaz olacaktır.
6 AYDIR İKTİSAT SAVRULUYOR
– Şu anda Türkiye iktisadının en can yakıcı problemleri nelerdir, tahlil için atılması gereken adımlar hangileri?
Şu ana kadar konuştuğumuz bahisler aslında ekonomimizin sıkıntılarının değerli bir kısmıdır. Lakin hepsini bir ortaya getirirsek temel sorun Ülkemizin genel ekonomik yapısında önemli sıkıntılar olduğunun iktisat idaresince kabul edilmemesidir. Sıkıntıları farklı kaynaklara bağlayarak, küçük ve süreksiz meselelermiş üzere göstererek tahlile kavuşturamayacağımız açıktır. Meseleleri çözecek olan seçilmiş iktidarlar ile onların oluşturduğu iktisattaki yönetici takımlardır. Problemlerin tahlili evvel sıkıntıların varlığını kabul etmekle başlar. Meselelerin varlığını kabul ederseniz ona yönelik önemli tedbirler alırsınız. İktisat idaresi maalesef sıkıntıları küçümsediği ve süreksiz gördüğü için önemli ve kalıcı tedbir almamaktadır. Bu ise sıkıntılarımızı daha da büyütmektedir. Maalesef bilhassa 2010’lu yılların ikinci yarısında başlayan ekonomik geriye gidiş ve meselelerdeki büyüme, 2020’li yıllara geldiğimizde artmıştır. Pandemi ve Rusya-Ukrayna savaşı üzere global iktisatların tümünü olumsuz etkileyen ögeler ise durumu daha da kötüleştirmektedir. Global seviyede artan enflasyon ve faiz oranları bizim için değerli birer tehdittir. Ülkemizdeki sermaye açığı ve buna bağlı dış kaynak muhtaçlığımız olduğu açıktır. Fakat dış kaynağa ulaşmak zorlaşmakta ve maliyeti giderek artmaktadır. Hasebiyle ayrıntı tedbirlere girmeden temel yapılması gereken şey; Ülkenin içinde bulunduğu iktisadın problemlerinin önemli olduğunu kabul etmek ve hiçbir ekonomik temeli olmayan siyasetleri denemekten vazgeçerek genel kabul görmüş tedbirlere başvurmaktır. Ülkemiz son yıllarda ve bilhassa de son 6 ayda ekonomik olarak savrulmaktadır. Bu durum daha da işin içinden çıkılmaz hale gelmeden sonlandırılmalıdır.
FAİZ ORANI EN BELGİSİZ BAHİS
– Yıl sonu büyüme, işsizlik, faiz, cari açık ile ilgili öngörüleriniz neler, bu alanlarda ne tıp riskler var?
Zati şu anda içinde bulunduğumuz ekonomik durumun devamı geleceğe yönelik bir risk oluşturmaktadır. Yani ekonomik ortam bu haliyle bir sene daha birebir formda devam ederse geniş halk kısımları hayatlarını nasıl sürdürür meçhuldür. Bunun yanında gelecek sene seçim olacağını düşündüğümüzde bunun iktisada yansımalarının olması kaçınılmazdır. İktidarın daha evvelki uygulamalarına baktığımızda büyüme seçim nedeniyle düşük olmayacaktır ve işsizlik daha üstlere çıkmayabilir. Faiz oranı en bilinmeyen mevzudur. Piyasa canlı tutulmaya ve kredi imkanları genişletilmeye çalışılacaktır. Buna bağlı olarak faiz oranları da düşük tutulmak istenecektir. Lakin global seviyede faiz oranlarının daha da üst çıkması ve sürdürülmeye çalışılan şu anki iktisat siyasetlerinin yürütülemez noktaya gelmesi durumunda faiz oranlarında bir artış yapılma mümkünlüğünü da unutmamak gerekir.
Enflasyonun üstte anlatılan bahislere bağlı olarak çok düşmeyeceği muhakkaktır. Ekonomiyi yapay bir biçimde canlı tutmaya çalışmanın en büyük bedeli enflasyonun tekrar yüksek seyretmesiyle ödenecektir. Cari açık önümüzdeki periyodun en büyük meselelerinden biri olmaya devam edecek görünmektedir. Yılın birinci dört aylık datalarına nazaran dış ticaret açığı değerli seviyede artmıştır. Böylelikle yeni iktisat siyasetinin temel amaçlarından biri olan cari fazlaya dönme ve bu sayede kurları denetim etme ideolojisi bugünden çökmüştür. Önümüzdeki periyotta iktisattaki canlılığı arttırma taraflı siyasetlerin devam ettirileceği düşünülürse dış ticaret açığının daha da artması kaçınılmazdır. Turizm gelirlerinin seviyesi bu açığı kapatacak ölçüde olmayacaktır. İzlenen siyasetlere nazaran yabancı sermaye girişinin yok denecek kadar az olacağı da görülmektedir. Münasebetiyle cari açık önümüzdeki devrin kritik sıkıntılarından biri olacaktır.
Sonuçta önümüzdeki devir hepimiz için çok da ümit vaat etmemekte, sıkıntıların daha da artacağı görünmektedir.