Yıldız Holding İdare Konseyi Lideri Murat Ülker, bir Vehbi Koç Kuruluşu olan, çağdaş sanat sergileme ve üretme yeri Arter’de ziyaret ettiği sergilerle ilgili bir yazı kaleme aldı. Ülker, kendi internet sitesinde yayımladığı yazısında, Selen Ansen küratörlüğündeki Candeğer Furtun’un standı, Emre Baykal küratörlüğündeki “OyunBu” standı ve Bill Fontana’nın şahsî standı olan “İo’nun yeni sesi” standı hakkındaki kanılarını paylaştı.
Murat Ülker’in yazısı şu formda:
“Eserlerini Satmaya Kıyamayan Bir Sanatkarın Standı,
“OYUN BU” ve “İo’nun yeni sesi”,
ARTER’i GOYAladınız mı?
Arter, Sanatla Bağ Kurmak İsteyen Herkes İçin Canlı Bir Kültür Merkezi! Arter, bir Vehbi Koç Kuruluşu, çağdaş sanat sergileme ve üretme yeri olarak 2010’da kuruldu. Evvelce İstiklal Caddesi’ndeydi yerleri 2019’da ise Dolapdere’deki şimdiki yerlerine taşındılar. Çok da hoş işler yapılıyor. Geçtiğimiz günlerde Selen Ansen küratörlüğündeki Candeğer Furtun’un standını, Emre Baykal küratörlüğündeki “OyunBu” standını ve Bill Fontana’nın ferdî standı “İo’nun yeni sesi” standını goyaladım. Biraz bahsedeyim istedim.
Arter’de Bir Gün:
Öncelikle Arter’in binasından bahdersek 2013 yılında bir proje müsabakası düzenleniyor ve yarış sonucunda ünlü İngiliz mimarlık firması Grimshaw Architects tarafından tasarlanıyor. 5.000 metrekaresi sergileme alanı olarak düzenleniş, toplam 18.000 metrekare kapalı alana sahip dev bir müze ve sanat alanından bahsediyoruz. Ülkemiz ismine da muazzam bir toplumsal sorumluluk örneği yatırım. Tebrik ediyorum.
Candeğer Furtun’un Arter’deki standından.
Girişte sağ tarafta Candeğer Furtun’un Selen Ansen küratörlüğünde hazırlanmış standı vardı. 1960’lardan günümüze sanatkarın yapıtlarından bir derleme olan retrospektif stantta seramiğe dair özgün yaklaşımlar epey ilgi cazipti. Yaşama, topluma dair 60 yıllık bir serüven içerisinde sanatkarın görüşlerini seramikler üzerinden incelemek, şahit olmak farklı bir tecrübe oldu. Evraklar yerine sanatın iziyle bir vakit seyahati üzere yani.
Candeğer Furtun yapıtlarında hazır boya kullanmıyor, hammaddeler üzerinde deneyler yaparak kendi renklerini üretiyor. Çok enteresan değil mi? Stantta hoşuma giden şeylerden biri de seramik yüklü heykel ve obje yapıtların yanı sıra sanatkarın üretim süreçlerinde kullandığı gereçleri, araç gereçleri de görmek oldu. Üretim sürecine şahit olmak üzere bir şey bu da aslında… İnce düşünülerek hazırlanmış bir stant, hazırlık evresi 3 yıl sürmüş. Bu bilgiyi ayrıntılı hazırlanmış stant broşürlerinde okudum.
Candeğer Furtun’un Arter’deki standından.
Seramik sanatı birebir vakitte toprak sevgisidir benim gözümde. Tam da bu nedenle Furtun’un standın basın toplantısına şu sözlerle başladığını duyduğumda hiç şaşırmadım: “Toprakla çalışan beşerler pek konuşmazlar, vakit de bulamazlar.”
Candeğer Furtun, Yaprak, Seramik 30 x 41 x 4 cm, 1980.
Kile; nefesiyle, eliyle biçim vererek kanılarını üç boyutlu sözler haline dönüştürmüş Candeğer Furtun. Bir öbür değişik şey ise kendisinin hiçbir yapıtını satmamış olmasıdır. Kendisi şöyle açıklamış bu durumu “Açıkçası yapıtlarım vaktin ruhunu taşıyan birer hikayeydi benim için. Hikayemin yapraklarını dağıtamazdım, dağıttığımda bir daha toplayamazdım… Örneğin sanatçı arkadaşlarımdan gözlemlediğim kadarıyla, ne vakit bir stant açmak isteseler daha evvelce satmış oldukları yapıtları toparlamakta çok zorlanıyorlardı, bir de üzerine benim yapıtlarım seramik, kırılma riski var. Bu nedenlerden ötürü hiçbir yapıtımı satmadım ve sakladım. Uygun ki de saklamışım, zira onlar sayesinde kendimi, neler yaptığımı, yanlışsız mu, eksik mi, yanlış mı yaptığımı fark edebildim. Haliyle bu süreçte en büyük eleştirmenim de kendim oldum.” ( https://www.themagger.com/candeger-furtun-retrospektif-sergisi-arter/ )
Soldan sağa sırasıyla; 1-Yaprak, Seramik (44×24,5 x 5 cm) 2- Yaprak, Seramik (51 x 37 x 5 cm) 3-Sırt, Seramik (61 x 42 x 7 cm) 4- Sırt, Seramik (65 x 46 x 17,5 cm) Hepsi 1980.
Stant giriş katı ve -1. kat olmak üzere iki başka kata yayılmış. Girişte çabucak sağda diye kelamını ettiğim giriş kısmında 1990’a kadar olan işleri yer alıyor. Burada kabuk teması işlenmiş. Furtun, o devirde insanın tabiattaki soyut izlerinin peşindeymiş. Her kabukta ve taşta insan figürleri gördüğünü söylemiş. Soyutun öne çıktığı, geçişleri farklı eserler çıkmış ortaya…
-1’deki kısımda ise 1990 yılı sonrası işleri yer alıyor. Bu kısımda artık insan uzuvları daha bariz hale gelmiş. Bir evvelki katta gördüğünüz o toprak renkleri burada deri renklerine dönüşmüş. Buradaki yapıtlarda sanatkarın yaşadığı dönüşüm net olarak hissediliyor; uzuvların sınırları bariz, kaslara kadar ayrıntıları barındıran lakin cinsiyetten uzak ve parçalı… İnsanın biricikliği üzerine bir soru atılıyor ortaya.
Candeğer Furtun, Arter standından, kendi ellerinden aldığı kalıplar.
Furtun kendi ellerinin kalıplarını almış ve onlardan yola çıkarak alkışlayan, işaret eden, yumruk yapan bir sürü el figürüne ulaşmış.
Güçlü lakin kırılgan bir malzemeyi kendine sanatta anlatım aracı olarak seçen Furtun’un 60 yıldan uzun serüvenine bir bakış sunan bu stant epeyce değişik ve keyifliydi benim için.
Pravdoliub Ivanov, Parçalanmış Masal Aracı, 2013. Kesilmiş halı, duvara monte edilmiş alüminyum konstrüksiyon. 274 x 420 92 cm.
OyunBu
Arter’deki öteki stant olan OyunBu ise küratörlüğünü Emre Baykal’ın yaptığı bir küme standı. Oyunun çocuklukla ve memnun anılarla kesinlikle bir ilgisi var, stantta gördüklerim dünyayı bina dışında bırakmanızı sağlayan muzırlıkta, esprili ve özgürleştirici işlerdi. Gün içinde süregiden sistemin dışına bu cins etkinliklerle çıkmak, hayatın tüm ciddiyetinin ve kurallarının yanı sıra yaşadıklarımızdan keyif alma ve hatta eğlenme yeri olduğunu hatırlatıyor. Yani aslında hepimiz biraz da çocukluğun hafifliğini içinde taşımaya devam eden yetişkinleriz. Stantta 60’a yakın sanatkarın yapıtı mevcut, neler aklımda kaldı derseniz…
Kata Tranker, Kısa Program,2013. Görüntü (renkli, sessiz) 22’’
Zilvinas Kempinas, Pervanelerin Ötesinde, 2013. Manyetik Bant, endüstriyel vantilatörler. Değişken boyutlar.
Sai (Chen Sai Hua Kuan) Dönüş Yok, No Turn, 2012. Karışık Teknik. 300×4*x120cm
Hreinn Fridfinnsson, Köşeyi Yuvarlatmak,2001-2011. Cam obje, ahşap, çelik ayna. 70x70x99 cm.
Pravdoliub Ivanov, Skora Koş, 2011. Metal Konstruksiyon,basketbol potası, palmiye ağacı ve yapay yapraklar, plastik saksı. Y:480 cm.
Maaria Wirkkala, Sahne Ardı (Su Piyanosu), 2009. Piyano modülleri, duvar kağıdı ve plastik zebra. 150 x 140 x 90 cm. (bence tepetaklak)
Carla Guagliardi, Partitura II. (dikey) 2014. Ahşap, metal ve sünger toplar. 180x60x40 cm.
Dieter Roth, Ördek Avı, 1972. Kutu içinde plastik figürler ve çikolata. 65x55x5 cm.
Selim Birsel, Çalı Okulu, 2000. Demir ve formika okul sırası, ses. 90x80x72 cm.
İo’nun Yeni Sesi, aslında İstanbul’un sesiydi.
Arter’de son olarak da Bill Fontana: İo’nun Yeni Sesi’ni gezdim. Çok kanallı ses ve görüntü yerleştirme yapıtlardan oluşan şahsî bir sergiydi. Stant alanına adım attığınızda karanlık bir ortamda yerleştirilmiş dev ekranlardaki imajlar ve sesler sizi içine çekiyor. Bill Fontana, 1947 Cleveland doğumlu. mesleğine bestekar olarak başlamış sonra da dinlemeyi öne çıkaran görsel dünyalarla sanatını öbür bir alanda üretmeye başlamış.
Epey ilgi cazipti benim için zira aslında İstanbul’un sesiydi. Sanatçı İstanbul Boğazı’nın çeşitli noktalarında, Bizans dönemimden kalan Şerefiye Sarnıcı ve Yerebatan sarnıcında gerçekleştirdiği görüntü ve ses kayıtlarını temel almış. Nasıl derseniz İstanbul’un çeşitli yerlerinden topladığı sesleri gece hoparlörlerle Yerebatan Sarnıcı’nda yayınlamış ve o devasa boşluklarda dağılan, kubbelerde yankılanan sesleri kayıt etmiş ve ismine da “yeni(den) ses(lendirme)” demiş.
Neden İo derseniz de mitolojik bir atıfta bulunmuş sanatçı. Yunan Mitolojisinde Zeus’un karısı Hera’nın birinci rahibesinin ismidir İo. Zeus sonra İo’ya aşık olur ve onu Hera’nın öfkesinden korumak için beyaz bir ineğe dönüştürür. Hera da intikam için ona bir at sineği musallat eder ve daima oradan oraya koşan İo, sonunda İstanbul Boğazı’nı da yüzerek geçer ve boğazın ismi da boğazın “sığır geçidi” manasına gelen “Bosphorus” olur. (İyiki Türkçesi “Boğaziçi” olmuş)
Standın teknik ayrıntılarını merak ederseniz: https://www.arter.org.tr/sergiler/billfontana
Arter, ‘Sanatla Bağ Kurmak İsteyen Herkes İçin Canlı Bir Kültür Merkezi’ derken boşuna dememişler diyerek ayrıldım, yeniden geleceğimi bilerek. Sanat, bizlere nitekim güzel geliyor… Hepimiz gün boyunca kimlik dediğimiz, görünmeyen ancak yükü olan bir sırt çantasıyla dolaşıyoruz. Sanatın bize açtığı alanda ise fazlalıkları ayıklamak, gereksiz yüklerden arınmak ve neyi neden yaptığımıza dair bir farkındalık anı kazanıyoruz. Farklı bakış açıları başımızdaki o karmaşık düğümleri çözebiliyor ya da çözülmemesinin doğal olduğunu, herkesin kendi düğümleri olduğunu fark etmemize yarayabiliyor.
Her şeyi geçtim kendi fikrini şeffaf bir formda, bir araçla, seramikle, kanvas ve boyalarla ya da bir bisikletle yani yaratıcı bir halde bizimle paylaşan sanatkarların ‘an’larına yani söz biçimlerine şahit olmak bile başlı başına keyif verici.
İşte Arter bizi bu hoş işlerle buluşturma yeri olarak o yüzden çok değerli. Koç ailesini ve emeği geçen herkesi tebrik ederim, muazzam bir şey başarmışlar; ülkemizde çağdaş sanatın nefes aldığı ve yaşadığı hoş bir alan açmışlar. Sizlere teklifim benim üzere sanat goyalarını hayatınızdan eksik etmeyip, sanatla kesinlikle bağ kurmaya devam etmeniz.”