Ah Aziz Beyefendi, ah!

Yazı hayatına ilkokuldayken roman yazma teşebbüsüyle adım atan Ayfer Tunç’la yaşıtız. Gazetecilik, yayın direktörlüğü, muhabirlik, televizyon müellifliği üzere uğraşlarını da bildiğimiz muharrir, kıssa ve roman alanında ustalığını ispatlamış biri. Tunç ile tanışıklığım Aziz Beyefendi Hadisesi kitabı sayesindedir. Yer yer kızıp çokça da acıdığım bir tip olan karamanımız Aziz’in ‘dokunaklı’ öyküsü beni R. Halid Karay’ın Sürgün’üne, Sabahattin Ali’nin Kürk Mantolu Madonna’sına, Mustafa Kutlu’nun Tirende Bir Keman’ına götürmüştü. En fazla de Sürgün’e..

Berrak bir Türkçe’yle okuru sarmalayan bu ‘hazin ve kaderci’ öykü, “Bir gece Zeki’nin meyhanesinde acıklı bir hadise oldu. Zeki, Aziz Bey’i tartaklayıp dışarı attı.” (s. 9), cümlesiyle başlayıp sağlam bir mağlubiyetle nihayetleniyor. Daha birinci cümlede kendini hissettiren hüzün ve acı, yapıtın sonuna kadar sürüyor. Herşey bu iki sözle iç içe. Beşerler, hayatlar, hava, su, kent, gurbet. Terzinin makası bile acıyla kesiyor: … ağlamaklı bir terzinin ünlü bir sahne sanatkarı için diktiği lakin kör olunca yarım bıraktığı… (s. 12).

Ayfer Tunç

İsme aldanmayalım. Aziz tam bir hayta! Okumakta gözü yok! Zira, “Karanlık yüzlü kitaplar, çatık kaşlı hocalar…” (s. 15) ona badire verir. Burnu havada, yaptığı herşeyin mutlak hakikat olduğunu düşünen ve çok yanılan mağrur bir adam. Hayatının büyük kısmında yapayalnız. Onun hâl-i pür melâli birinci sayfalarda kendini açık eder: Yanılgılarla dolu bir ömrü… (s. 9), … Kederli bir mazisi oldu… (s. 12). Tekrar de pes etmez ve “…hayatla inatlaşmayı, didişmeyi…” tercih eder. (s. 49). Vakit geçtikçe kendisinde babasını, karısında da (Vuslat) annesini bulur. (s. 64). Aziz’i dört sözle tanım etmek istersek, “kalabalıklar içindeki yenilmiş adam” diyebiliriz.

Gün gelir (Maryam’a) âşık olur Aziz ve dram derinleşir. Aşkında da ‘acı’ vardır: … Bu aşk, kör bir göz, felçli bir sağ kol, tekleyen bir kalp üzere, ona daima acı verdi … (s. 17). Maryam, “… aşkın kendisinden değil, arkasında bıraktığı yıkıntıdan haz alan bayanlardan …(s. 23)’dır. Ve beklenen son: … sevildiğini sanmak yanılgısı… (s. 31). Bu bağ terk edilişle biter. Zati ya terk edilendir Aziz ya da terk eden!

Kıssanın girişinde şahısların ağzından anlatımlar olsa da kitabın genelinde klâsik olay örgüsüne dayalı kronolojik vakit anlayışına bağlı kalındığı açık. Girişteki tercih, çok sonraları yayımlanan Osman romanının ön çalışması olmuş güya.

Tunç bir konuşmasında, “Şarkı bilgim makamları ayırt edebilecek düzeyde değil” dese de, yapıtta müzikler geçidi var. Aziz’in Yeşilçam sinemalarını aratmayan dramına her safhada nağmeler eşlik ediyor. Tanburun öyküye zenginlik katan muazzam ahengi de hiç bozulmuyor. Kitaptaki müziklerden birinin (S. 82) güftesi Yahya Kemal’e ilişkin. Selahattin Pınar tarafından bestelenen bu yapıtı, Sabite Cins Gülerman’dan dinlemek lâzım.

Hoş cümleleri var Tunç’un. Elle tutulur, gözle görülür, hayatın içinden satırlar: … içindeki o öldürücü yabancılık, sigara dumanının yavaşca açık pencereden dışarı gitmesi üzere, uçup gitti … (s. 40). …Kalbi, durup durup incecik bir su akıtan, kapanmayan bir yara yeri üzere sızladı… (s. 45). … Kızı hoyrat bir avuçta çırpınan, ürkmüş, ıslak bir serçeye benzetti… (s. 58). Ender olmakla birlikte düşük cümleler de var. “…ince işler ruhunu derin derin meğer da kimselere göstermezdi” (s. 14). Ruhunu ince ince ve derinden işler, kimselere göstermezdi desek olmaz mı? “… Masanın üstünde…. kurumuş bir ekmek burnu vardı” (s. 54) Ekmeğin burnu mu ucu mu? Bazen uzun cümlelerle karşılaşıyoruz (s. 59). Bazen de okumaya sekte vuran gereksiz virgüllere takılıyoruz. Ayrıyeten 80 sayfalık kitapta tekraren iki nokta(..) kullanılmış. Nokta yahut üç noktayı tercih etmek çok mu güç?

22. sayfadaki, “Maryam’a uzun ve şiirli mektuplar yazmaya başladı.” cümlesini okuyunca derin bir iç çektim. ‘Sevgiliye mektup yazmak’ diye bir gerçek vardı. Şiirli, fotoğraflı, bir ucu yanık. “… Bir çalgıcıya kız vermeyiz…” (s. 60) ibaresiyle karşılaşınca da acı bir tebessüm belirdi yüzümde. Ve o üç söz: ... bir şirkette ‘daktilo’dur … (Vuslat, Aziz’in evlendiği bayan, s. 56).

Çok uygun kurgu, “Ben bu adamı tanıyorum” dedirten anlatım ve en değerlisi de anlatılandan daha gerçek bir Aziz. Sanırsın birazdan kapıyı gıcırtıyla açıp, elinde tamburuyla içeri girecek.

Bir kelam

Eldeki bir kuş mu kısımdaki iki kuş mu?

Okur mecmuasının 24. sayısında, ‘AVM Kütüphâneleri -İmkan mı, Tüketim mi?-’ başlıklı bir evrak yeralıyor. Merakla okudum ve AVM’lere kütüphâne fikrine pek sıcak bakmadığımı anladım. Herkes üzere ben de kütüphânelerin artmasını isterim. Ama, “Eldeki bir bir kuş, kısımdaki iki kuştan iyidir” kelamını hatırlatarak belediyelerin bilgievleri ve kütüphâneleri konusunda birkaç kelâm etmek istiyorum. Bilgievleri ve kütüphâneler (kitaplık diyelim!) kurarak buraları insanların hizmetine sunmayı belediyelerin en ‘kıymetli’ faaliyetleri ortasında görüyorum. Kitap ile okur ortasındaki kapanması sıkıntı arayı de düşünürsek işin değerini daha uygun anlarız.

Son beş yılda, Zeytinburnu’ndaki Veliefendi Bilgievi ile Zeytinburnu Kültür ve Sanat Merkezi kitaplıklarından çok sayıda kitap alıp okudum. Hatta ailecek okuduk da diyebilirim. Bu sayede sözkonusu kitaplıklar hakkında fikir edindim. En başta, bu kitaplıkların ‘donuklaştığını’ söylemeliyim. Çeşitlilikte de dertler sözkonusu. Eldeki kitapların yenilenmesi ve yeni yayımlanan kitaplarla daha çok ismin buralara kazandırılması gerekiyor. Misyonlu işçinin kitaba âşina şahıslar olması, okumayı sevmesi ve yıpranan kitapların tedavisi de değerli. Ne vakit bu kitaplıklardan birine gitsem buraların ders çalışan çocuklarımız tarafından doldurulduğunu gördüm. Kitapların bulunduğu her rafın önünde bir masa, o masada da ders çalışan gençler! Gel de o raftan bir kitap al! Bu duruma bir deva bulmak gerek. Şöyle ki okuma alanı-etüt alanı ayrımının yapılması, kitaplığı ‘esir’ almayacak dersliklerin kurulması lâzım. Ayrıyeten, kitap okumayı teşvik eden faaliyetler arttırılmalı. Meselâ kitap okuma yarışlarına katılacak bireyler bilgievi kitaplığına devam edenler ortasından seçilebilir. Okurlara kolay ulaşabilecekleri ‘e-kitap’ ve ‘sesli kitap’ üzere seçenekler sunulabilir. (Varsa bu seçenekler arttırılabilir). Kitaplıklar ortasında tercihe ve sayıya nazaran kitap değişimi yapılabilir. Bütün bunlara ilâveten, kitaplara (öncelikle kitapseverlere söylüyorum) saygılı davranmalı, onları korumalıyız. Mirî malı olan bu kitapları ‘aşırmak’, yazıp-çizmek, hor davranmak bize yakışmaz.

Mevzuyu bilgievleri maceramın başlamasına vesile olup beni her vakit destekleyen Nurullah Bulut başta olmak üzere Ali Genç ve Hacı Toprak’ı selâmlayarak noktalayayım. Veliefendi Bilgievi’nden arkadaşlar Merve Öksüz, Yusuf Kıranoğlu ve S. Saadet Aydemir Osmanoğlu’na da selâmlar. Varolsunlar!..

Hâşiye: Kültür faaliyetleri ile dikkatleri çeken Zeytinburnu Belediyesi’nin tematik yayını ‘Z’ mecmuasının ‘kütüphane’ temalı 5. sayısını okumanızı tavsiye ediyorum. Emeği geçenlere teşekkürlerle.

Bir şiir

Bir özür

Şair Süleyman Çobanoğlu ile ilgili yazım yayınlandığı gün Şair İbrahim Yolalan aradı. “Yazında iki maddî kusur var” dedi ve ekledi: Tamgalar’ı, Timaş değil Ötüken yayımladı. Giresun’daki kitabevi Gülistan değil Divan’dı. Yolalan’a uyarısı için teşekkür ediyor, kusurlardan ötürü özür diliyorum.