Kentselleşme, dijital çağ, beslenme değişiklikleri, toplumsal gerilimin artması, teknolojinin gelişmesi, kimyasalların hayatımızda yer etmesi derken son yıllarda tüm dünyayı değiştiren Covid-19 çocuklarımızı ve onların gelişimlerini de yakından etkilemiştir.
Yeni devir ebeveynleri çocukların gelişimi için uzmana başvurma zaruriliği oluşturdu. Ve bu devir çocuk merkezlerine müracaatlar ağır bir halde arttı. Bizlerin bile birçok alandan etkilendiği bu süreç hayata yeni gözlerini açmış ya da şimdi çocuk olan birçok bireyi olumsuz istikamette etkiledi. Ekran kullanma yaşı ortalama bilgilerle 3 aya kadar düştü. Pekala, tertip değişti ise ebeveynlerin ne yapması gerekiyor? Sekoya Çocuk Merkezi kurucusu Müberra Bozdağ yeni olağanda çocuk büyütmenin ve gelişimsel sıkıntılarla baş etmenin püf noktalarını veriyor.
Pandemi sürecinde eşlerin çocuk dünyaya getirme ile ilgili isteklerinin %38 oranında azaldığı tespit edilirken, ebeveynlerin çocuk büyütme telaşı ağır bir biçimde artmıştır. Kreş ve anaokulu üzere takviye eğitim merkezlerine ise talebin azalması epeyce dikkat cazibeli.
Pedogojik alanda çalışan, psikiyatrist, psikolog, fizyoterapist, ergoterapist, lisan ve konuşma terapisti, özel eğitim alanı öğretmeni, okul öncesi öğretmeni çocuk gelişimcisi ve eğitimcisi üzere uzmanlara müracaat ve çocukların gelişimine dair dayanak uzman görüşü alma muhtaçlığı da artmaya başladı. Türkiye’de 12 yıllık deneyimi ile pedagoji alanında başarılı isimlerden, Sekoya Çocuk Merkezi’nin kurucusu Müberra Bozdağ, gelişimsel olarak meseleler yaşayan çocuklarda kapsamlı değerlendirmeler sonrası tercih ettiği Floortime Terapisi ile ilgili değerli ipuçları verdi.
Yola nasıl çıkılmalı?
Çocuğunuzun gelişiminin yaşıtlarından farklı ilerlediğini fark ettiğiniz anda hiç beklemeden kapsamlı bir grubun yer aldığı bir merkeze başvurmalısınız. Kimi aileler yalnızca çocuk tabibi, yalnızca çocuk ve ergen psikiyatristi, yalnızca psikolog üzere tercihlerde bulunabiliyor. Lakin bahsettiğim formdaki merkezlerde pedagoji alanında çalışan tüm meslek kümeleri yer alıyor. Birçok aile bu tıp merkezlere başvurduğunda birinci duymak istedikleri; “Bir sorun yok.” Pekala, bu cümle ya gerçek değilse. Örneğin; bir çocuk tabibi psikiyatri alanında ihtisas yapmadığı için konuşmayan çocuğunuza konuşur biraz bekleyin ıstırap yok diyorsa, bir psikiyatri uzmanı eğitim alanında ihtisas yapmadan kreşe verin geçer diyorsa bizi daha farklı sıkıntılar bekliyor olabilir. O yüzen tercihiniz kapsamlı değerlendirmeler alabileceğiniz merkezler olmalı. Bu türlü bir merkezde size, bir sorun olmadığı söylenirse rahat bir nefes alıp hayatımıza dönebiliriz.
Pekala, bir sorun Varsa nasıl ilerlemeliyiz?
Bizler bilindiği üzere pediatri alanında kapsamlı bir grupla çalışıyoruz. Aile bizlere ulaştığında onları ayrıntılıca dinleyip uzmanlarla görüştürüyoruz. Aldığımız ön bilgi ile tıbbi bir kıymetlendirme ihtiyacı varsa tıbbi birimize yönlendiriyoruz, terapötik ve eğitsel bir durum görünüyorsa da uygulama ünitemizle 2 saatlik bir kıymetlendirme planlıyoruz. Tabi bu boyutta sizlerden aldığımız bilgilerle; hangi uzmanlarımızın bu değerlendirmede yer alacağına karar veriyoruz. Özel eğitim uzmanı, lisan ve konuşma terapisti, çocuk gelişimi uzmanı, ergoterapist, psikoterapist, fizyoterapistlerimiz bu ünitemizde kıymetlendirme alıyor.
Çocuğunuz değerlendirmeye geldiğinde ayrıntılı bir form doldurup odaya sizinle alınıyor ve sizinle oyuna ya da çalışmaya başlayıp adapte oluyor sonrasında değerlendirmeye katılan uzmanlarımız çocuğunuzla değerlendirmelerini yapıp kendi ortalarında bir görüşme yapıyorlar. Sonraki oturumda ise sizlerden ayrıntılı bir bilgi alıp bazen tavsiyeler de bulunup sizleri gönderiyorlar bazen de bir yol haritası çıkartıyorlar çocuğunuza.
Gerçek Yol Haritası Nasıl Olmalı?
Aslında çocuktan, bireyden bahsettiğimiz her durumda tek bir yol haritası, tek bir hakikat yok. Her birinden bahsetmek mümkün değil fakat bilhassa bağlantı, konuşma ve toplumsal duygusal sorunlardan bahsetmek isterim. Yapılan yanlışlardan. Geçilen etaplardan bahsedelim. Bu tıp durumlarda aileler öncelikli olarak etraflarında geç konuşan ya da asosyal olan örnekler arayarak içlerini rahatlatmak isterler. Ama bir oburunun geç konuşması bizim çocuğumuzun da geç konuşacağına ispat oluşturmaz ya da daha kompleks bir durumun içinde olmadığımızı göstermez. Bir de toplumumuzda erkek çocuğun geç konuşması inancı var, lakin dünya üzerinde yapılan bilimsel çalışmalarla da otizm (otistik spektrum bozukluğu)’ in erkek çocuklarda kızlara oranla 4,3 kat fazla görüldüğünü bize ispatlıyor. Ve son datalara nazaran artık dünya üzerinde 44 çocuğumuzdan birisi otizm tanısı alabiliyor.
Bazen de kreşe verelim yaşıtlarıyla öğrenir üzere eski bir yol var. Bunu duyduğumda verdiğim karşılık; “Hiç kimse kıyıda yüzmeyi öğrenmeden okyanusa açılamaz. Birisini direk okyanusun ortasına atarsanız yüzmek onun için travmatik ve daha kompleks bir hal alır.”
Bir de tek metot üzerine devam eden, çocuğa nazaran şekillenmeyen sabit eğitim ve terapi modelleri var. Genellememekle bir arada nörolojik olarak önemli bir sorunu olmayan çocuklarda katı, tek düze bir yol tercih edilmemelidir.
Pekala, çocuğunuz konuşmuyor, içe kapanık davranıyor ya da irtibata istekli değilse tercih ettiğimiz formüllerden birisi olan Floortime prosedüründe ne yapılır? Oyun terapisi ile birebir mıdır?
Floortime Terapisi Nedir?
Bilhassa a tipik otizm, otizm (otistik spektrum bozukluğu), gelişimsel farklılıklar, down sendromu, konuşma gecikmesi, tasa bozuklukları, asosyallik, içe kapanıklık, dikkat eksikliği, hiperaktif ve hipoaktiflik, duyusal bozukluklar ve dürtüsel sorunlarla tercih edilen bir metottur.
Temel gayesi, çocuğu daha düzgün tanıyarak anlamak, onun iç dünyasına girmek ve onların yaşamış oldukları problemlerin kaynağına inerek onlara has bir oyunla onların gelişimini ileriye taşımaktır.
Bilhassa nörolojik olarak kompleks sorunu olmayan ya da denetim altında olan çocuklarla masa başında zihinsel marifet öğretimi yapmanın ve maharet arttırmanın, eğitici öğretici oyun oynamanın ötesinde bir yaklaşım stantlar.
Çocuğun; ayakları olarak yerden üstte olmayı sevmesi ya da sevmemesi, sarılmayı sevmesi ya da sevmemesi, dokunsal şeylerden hoşnut ya da rahatsız olması, sallanmayı sevmesi ya da sevmemesi, seslerden rahatsız olması ya da ses çıkarmayı sevmesi, kokulara karşı farkındalığı, hareketli ya da çok pasif olması, yemekteki tercihleri, uyku ve uykuya geçişteki tercihleri, oyuncak tercihleri, endişe ve dertlerini, hassasiyetliklerini, psikolojisini ve çok daha fazla ferdi farklılıklarını inceleyerek ve bunlara karşı hürmet duyarak ilerler.
Basamak: Regülasyon ve Ortak Dikkat
Bir floortime terapisti bu tahlillerle çocuğa özel bir tertipte oda hazırlar. bol mimikli, bol afectli oyunlarla başlar. Birinci gayesi regülasyon yani his tabiri ve düzenlemesi, anda kalma marifetlerini geliştirmek ya da genişletmektir.
Her birey kendine mahsus bir genetikle anne karnına düşer. Ve buradan itibaren annesinden ve etraftan hissettikleri ile öz düzenleme maharetleri geliştirmeye başlar. Lakin birtakım çocuklar getirmiş oldukları ferdi farklılıklar ya da etraftan edindikleri olumsuz tecrübelerle bunu geliştirmekte zahmet yaşarlar. Ebeveynlerde bu durumlarda ona nasıl takviye olabileceklerini bulmakta zahmet yaşarlar. Örneğin ayakta sallandığında sakinleşeceğini düşünürler fakat onun duyusal sistemi buna müsaade etmeyebilir. Emzirmek isterler fakat bu basınç gerektiren aktivite ile ilgili duyusal sistemleri bununla uyumlu değildir. Ninni söyleyip uyutmak isterler lakin çocuğun duygusal ve ya duyusal özellikleri buna uygun olmayabilir.
Regülasyon gelişimi için bir uzman takviyesine gereksinim duyabilir. Bilhassa 0 – 2 yaş devrinde beyin gelişimlerini dokunarak, tadarak, koklayarak yani duyusal aktivitelerle başlatan çocuklar bu alanda bir eza yaşıyorlarsa bunu takviyesiz yapamayabilirler. Bu da beraberinde ağır ağlamaları, içe kapanmaları çevresen uyaranlara kendini kapatıp iç dünyada kalma dileği oluşturabilir. Hele ki ekran maruziyeti de bu devirde çocuğun iç dünyasında ekranda kitli kalarak etrafa kendini kapatmasını kolaylaştırır. Artık ekran karşısında iken duyusal olarak maruz kalmadığı dokunmadığı, koklamadığı şeylere erişmeyi öğrenir. Bu bazen beraberinde dünyaya gözlerini yeni açmış bir bireyin; çok süratli akışlara, gerçekçi olmayan objelere, süratli hareketlere karşı telaşlar geliştirmesine sebep olabilir. Bunu çoğunlukla bizim bir anda uzaya gönderildiğimizde yaşayacağımız psikoloji ile ya da daima kasabada yaşamış birinin bir anda Teksas’a gittiğinde yaşayacağı psikoloji ile bile kıyaslamak hafif kalır. Bir anda ormandan meskene giden gerçek insan ve hayvanlara benzemeyen çizgi sinema karakterleri, yan sokaktan çıkıp her şeyi ezen dinazorları, bir anda tavana tırmanan kedileri görmek şimdi anne kucağından büyükanne kucağına geçmekte zorlanan bir çocuk için fazla ve travmatik olabilir. Ve beyin gelişimin şimdi algılayamadığı bu sistem onu kendine bağımlı edebilir. Bazen en sevdiği oyuncağı olduğunu sandığımız dinozorları, otomobilleri, süpürgeleri vb. aslında sistemini çözmek için yakınında bulundurduğunu görürüz. Aslında bu bizlerin gözümüzün önünde duran yeni gördüğümüz böceği gözümüzün önünden ayırmamamıza benzetilebilir. Zira onu tanımıyoruzdur ve ne vakit ne yapacağını bilmediğimiz için daima müşahede altında tutuyor ve onun hareketlerini sistemini incelemeye çalışıyoruzdur.
Floortime terapinin en kıymetli ve temel basamağı olan Regülasyon ve ortak dikkat; floortime terapistinin doğuştan gelen ya da sonradan öğrenilen bu cins durumları geniş olarak ele alıp çocuğun öz düzenlemesine dayanak olmayı ve onunla ortak bir dikkat geliştirmeyi ister. Ortak dikkat geliştirmek için onun ilgi ve tercihlerine hürmet duyup onu takip edip bende birebir şeye karşı sen üzere hissediyorum bildirisi vermeyi ve onun dünyasına girmeyi başardıktan sonra çocukla birliktelik kurma basamağına yanlışsız ilerlemeye çalışır.
Basamak: Birliktelik Kurma, Etkileşim Sağlama
Burada temel amaç çocukla artık ortak bir dünyayı paylaşmak, keyifle karşısındaki yetişkinle etkileşim kurmasını sağlamaktır. Bir nevi artık içe kapandığı kendi dünyasında çıkıp etrafı keşfetmeye başlamasını sağlamaktır. Bizler de yeni girdiğimiz bir ortamda oraya kendimizi nasıl hissederse onlarda dışa dönmeye başladıklarında benzeri formda hissedeceklerdir. Onları rahat ettirmek ve o dünyada kalmalarını desteklemek için organize olmamız gerekmektedir. Bu süreyi uzatabilir ve bu birlikteliği çeşitlendirebilirsek birey kendini artık oraya ilişkin hissetmeye başlayacak ve sizi çevreyi çarçabuk inceleyebilecek ve öğrenmeye açık olacaktır. Keyif aldığınız birlikteliği sürdürmek için gayret gösterecek, çeşitli yollarla iletişimsel taleplere yönelmeye başlayacak ve bir sonraki evreye hakikat geçiş yapacaktır.
Evre: Karşılıklı İrtibat
Etap: Toplumsal Kompleks Sorun Çözme ve Benlik Hissinin Gelişimi
Daha gelişen iki istikametli bağlantıyla sorunları çözmek için iştirak kurmak, kendini göstermek ister. Bizler onu bu evrede tekrar çok zorlamadan birtakım sorunla karşısına çıkartır ve onu çözmesi için iş birliği yapar fikir üretmesine takviye oluruz. Böylece benliği, öz itimadı ve sorun çözme marifetleri gelişirken irtibatın genişlemesi içinde yer hazırlamış oluruz. Ve çocuğumuz artık yeni fikirler üretmeye ve yaratıcı düşünmeye hazırdır.
Basamak: Niyetlerin Temsil Edilmesi, Yaratıcılık ve Sembolik Oyun
Sembolik oyun sözü aslında birçok ebeveynin bildiği bir kavram olmaya başladı. Çocuğun bir şeyi öbür bir şeymiş üzere kullanmasına, bunu yaparken yaratıcı şeyler bulmasına bağlantısı kullanmasını kapsar. Hepimiz şurup kutularından otomobil yapmışızdır, ya da çizgilerle renklerle fotoğraflar oluşturmuşuzdur, tıpkı bunlar üzere çocuğunda da özgün fikirler üretmesini dayanaklar ve oyuna yeni taraflar vermeye çalışırız bu evrede. Çocuğu takip eder onun his ve niyetlerini bizlere tabir etmesini takviye uzun oyunlar kurmasını bağlantıda uzun mühlet kalmasını hedefleriz. Sonrasında çocuğun daha soyut şeylere karşı hazır olduğunu düşünür ve bir üst evreye hakikat onu destekleriz.
Kademe: Soyun Düşünme ve Fikirler ortası Köprü Kurabilme
Bu evrede çocuğun emosyenel hünerlerini geliştirmek, mantık ve çıkarımlarda bulunmasını sağlamak, gerçeklik algısını desteklemek isteriz. Sohbeti uzatmak, onu his ve niyetlerini sorgulamaya yöneltmek, böylece kendi his ve fikirlerini fark etmesine ve üstüne düşmesini sağlamayı hedefleriz.
Tüm bu kademeleri çocukların hayatın akışında tamamlamasını bekleriz fakat bilhassa toplumsal, duygusal ve bağlantı alanlarında gecikmeler ya da problemler yaşayan bireyler bunları yapabilmek için bizlerin dayanağına gereksinim duyabilirler. Çocuğun liderliğinde bu formda bir programın takibi ona makul davranışları ezberleten, öğretici bir tavır yerine onun bu farkındalığı sağlaması için tercih edilebilecek bir usuldür. Çocuk böylece toplumsal hayata karşı daha motivasyonlu iştirak gösterebilecektir.
Müberra Bozdağ
202 Seviyesi Floortime Terapisti
Özel Eğitim Alanı & Okul Öncesi Öğretmeni
