Suriyeli sığınmacıları ülkelerine göndermek memleketler arası hukuka nazaran mümkün mü?

Sığınmacıların Türkiye’den gönderilmesiyle ilgili tartışma, siyasetin değerli husus başlıklarından birisi olmayı sürdürüyor.

Muhalefet partilerinin mevzu hakkında harekete geçilmesi istikametindeki davetlerinin akabinde Cumhurbaşkanı Erdoğan, 1 milyon Suriyelinin “gönüllü” olarak gönderilmeleri için yeni bir proje hazırlığı içerisinde olduklarını söyledi.

Türkiye, bu kapsamda İdlib’te 100 bin briket mesken yapmayı planlıyor. Azez, Cerablus, El Bab ve Tel Abyad’da da misal projelerin yapılacağı biliniyor.

Birleşmiş Milletler Mülteci Örgütü’ne nazaran, Türkiye dünyada en fazla sayıda mülteciye mesken sahipliği yapan ülke.

CHP, GÜZEL Parti, Saadet Partisi ve DEVA Partisi’nin de ortalarında olduğu partiler, iktidar olmaları halinde Şam idaresi ile sağlıklı ilgiler kurarak, sığınmacıların ülkelerine inançlı bir halde döndürülebileceği görüşünde.

Zafer Partisi ise sığınmacıların geri gönderilmesi ile ilgili daha keskin bir lisan kullanıyor. O denli ki partinin genel lideri Ümit Özdağ, üzerinde “Zafer Turizm” yazan bir otobüs görselini toplumsal medya hesabında paylaşarak sığınmacıların geri gönderileceğini söyledi.

Özdağ, paylaşımında geri gönderimlerin hukuka uygun olarak, diplomatik mutabakatlarla ve karayolu ile yapılacağını aktardı ve seçmenlerden 2023 seçimleri için oy istedi.

‘BİR TAHLİL BULUNSUN LAKİN HUKUK DIŞINDA BİR TAHLİL BULUNMASIN’

BBC Türkçe‘ye konuşan göç araştırmaları konusunda uzman Dr. Neva Övünç Öztürk’e nazaran sığınmacılarla ilgili tartışmada süreç son derece politize edildi.

Dr. Öztürk, hukukçuların hususla ilgili yorumlarının uyulması gereken kurallar olduğunu hatırlatarak “Mülteci hukukunun temellerini söylediğimiz için linç yiyor, hakaretlere uğruyorsam bu çok telaş verici bir şey” diyor.

İnsanların da tartışmalarla ilgili dertlerini anladıklarını belirten Dr. Öztürk şunları söylüyor:

“Bunun tahlili hukuku yok saymak değil. Her ne tahlil getirilecekse bunu hukukun çizmesi gerekir. Biz de bunu anlatmaya çalışıyoruz. Bir tahlil bulunsun ancak hukuk dışında bir tahlil bulunmasın. Bulunuyorsa da hukuk devleti denmesin.”

Pekala siyaset odağındaki bu tartışmada, istekli ya da zorla geri dönüş için iç ve memleketler arası hukuk ne diyor?

İSTEKLİ GERİ DÖNÜŞ OLABİLİR Mİ?

Ankara Üniversitesi Hukuk Fakültesi’nden Dr. Neva Övünç Öztürk, istekli bir geri dönüşün elbette mümkün olabileceğini lakin 2011 yılından bu yana Türkiye’de yerleşik durumda olan Suriyelilerin kaçının ülkesine geri döneceği konusunda bir sayı öngörmenin sıkıntı olduğunu söylüyor.

İstanbul Barosu Mülteci ve Göçmen Hakları Merkezi Lider Yardımcısı Av. Barış Birol ise “gönüllülük esasının” kıymetli olduğunu vurguluyor.

2011’de iç savaşın çıkmasıyla Türkiye’ye gelen Suriye vatandaşları, halihazırda süreksiz müdafaa statüsü altında bulunuyor.

Birol, insanların ülkelerinden gelmelerine sebep olan şartlar değişmediği sürece, ülkelerine dönüşlerinin dayatılmasının hukuken mümkün olmayacağını söylüyor ve şunları ekliyor:

“Burada vurgulanması gereken kısım, geri dönüşlerin nitekim istekli olup olmadığı, öbür bir deyişle bireylerin istekli geri dönüş ismi altında bir mecburî dönüşe tabi tutulup tutulmadığının araştırılmasıdır.”

Dr. Öztürk de bu koşulların kalıcı ve istikrarlı bir halde değişmemesi durumunda, insanları geri dönüşe teşvikin de güç olabileceği görüşünde.

ZORLA GERİ GÖNDERMEK MÜMKÜN MÜ?

İçişleri Bakanlığı’na bağlı Göç Yönetimi’nin 28 Nisan prestijiyle yayımladığı rapora nazaran, Türkiye’de süreksiz muhafaza statüsünde 3 milyon 762 bin 686 Suriyeli bulunuyor.

Birleşmiş Milletler, son yayımladığı Suriye raporunda ülkede makul alanlarda güvenlik durumunun değişken olduğunu, sosyo-ekonomik şartların ise giderek kötüleştiğini belirtiyor.

Dr. Öztürk, Suriyeliler için zorla hudut dışı etme kararı almak için, emsal güvenilirlikte milletlerarası raporlarca Suriye’deki durumun büsbütün değişip inançlı hale geldiğinin belirtilmesi gerektiğini söylüyor.

Lakin BM raporunu hatırlatan Öztürk, bu şartlar altında Suriyelilerin zorla gönderilemeyeceğini lisana getiriyor. Öztürk’ün işaret ettiği şartlar da, milletlerarası mukaveleler, AİHM içtihatları ve Türkiye’nin iç hukuku dikkate alındığında “geri gönderme yasağı” olarak niteleniyor.

Barış Birol, “Bu yasak uyarınca hiç kimse zulüm riski altında olduğu yere gönderilmeye zorlanamaz” diyor.

İki hukukçu da kelam konusu yasağın koruduğu hakların hukukta mutlak kabul edilen haklar olduğunu vurguluyor.

Bu kadar önemli bir muhafaza sağlayan haklar hakkında karar alırken ince eleyip sık dokumak gerektiği görüşünü lisana getiren Dr. Öztürk, hukuksuz olacağını söylediği geri gönderme kararının verilmesi halinde dahi, kararların toplu halde değil, her kişi için tek tek verilmek zorunda olduğunu söylüyor.

TÜRKİYE’DE YABANCILARIN KAYIT OLMASI SÜRECİ NASIL GERÇEKLEŞİYOR?

Türkiye’ye yabancıların göçü ‘düzenli ve sistemsiz göç’ olmak üzere ikiye ayrılıyor.

“Düzenli göç” temel olarak, Türkiye’ye gelecek kişinin pasaportuyla, kendi ülkesine uygulanan vize tarifesine uygun vize almasıyla sağlanıyor. Vize verilenler belirtilen müddet kadar Türkiye’de kalabiliyor. Lakin çalışma ve oturma müsaadesine sahip olamıyor.

Türkiye’de vize yahut vize muafiyetinin tanıdığı mühletten ya da doksan günden fazla kalacak yabancıların, e-ikamet sistemi üzerinden, koşullarını taşıdığını düşündüğü ikamet müsaadesi tipine müracaatta bulunmaları mecburî.

Türkiye ikamet müsaadelerini ise aile, öğrenci, uzun ve kısa periyot, insani ikamet ve insan ticareti mağduru ikameti olarak altıya ayırıyor.

İnsani ikamet ve insan ticareti mağduru ikametleri de sistemsiz göçmenlerin yararlanabileceği hatta bu kategorilerin niteliği gereği çoğunlukla kağıtsız göçmenlerin yararlandığı statüler.

Bir de ikamet müsaadesine ek olarak, yabancı kişi hiçbir ülke ile resmi bir bağı yoksa “vatansız” müsaadesi başvurusu yapılabiliyor.

Sistemsiz göç ise Türkiye’ye hududu müsaadeleri olmaksızın aşarak yahut yasal yollarla gelip yasal çıkış mühletleri içerisinde ülkeden ayrılmayan bireyleri kapsıyor. Kağıtsızlar da bu statüyle tanımlanıyor.

Öte yandan Türkiye’ye sistemli ya da sistemsiz formda gelmiş yabancılar, mülteci, süreksiz mülteci ve ikincil müdafaa ile birlikte, süreksiz muhafaza (yalnızca Suriye’den gelen bireyler için) başvurusu yapabiliyor.

SÜREKSİZ MUHAFAZA STATÜSÜ KALDIRILIRSA NE OLUR?

Süreksiz Müdafaa Yönetmeliği’ne nazaran süreksiz müdafaa statüsü, Suriye’de meydana gelen olaylar sebebiyle müdafaa emeliyle Suriye’den kitlesel yahut ferdi olarak Türkiye hudutlarına gelen ya da sonları geçen Suriye vatandaşları ile vatansızlar ve mültecilere tanınıyor.

İstanbul Barosu’ndan Av. Birol, bu özel müdafaa çeşidinin idari bir karar sonucunda kelam konusu bireylere verilmesi sebebiyle tekrar idari bir kararla geri alınabileceğini kaydediyor.

Fakat şunu da ekliyor:

“Bu basamakta, yalnızca süreksiz müdafaa rejiminin ortadan kalktığı gerekçesiyle bu muhafazadan yararlanan herkesin mecburî bir formda geri gönderilmesi mümkün olmayacaktır.”

Türkiye’de süreksiz müdafaa statüsü altındaki şahıslar, memleketler arası müdafaaya başvuramıyor. Süreksiz muhafaza statüsünün kaldırılmasıyla birlikte, Suriye vatandaşlarının milletlerarası muhafazaya başvurabileceklerini hatırlatan Birol, “[Kişiler] durumunun ferdî olarak değerlendirilmesini isteyebilecektir” diyor ve şöyle devam ediyor:

“Bu halde hukuken söylenecek olan, Suriye’ye dönüşü ırkı, dini, uyruğu, aşikâr bir toplumsal kümeye mensubiyeti ya da siyasi fikirleri sebebiyle kendisine zulüm riski yaratacak şahıslar ya da rastgele bir sebepten ötürü mevt cezası, insanlık dışı muameleyi içeren bir ceza alma riski olan yahut ayrımsız şiddete maruz kalma riski altında bulunan şahısların ülkelerine geri gönderilmesi, Türkiye’nin taraf olduğu milletlerarası sözleşmelerce ve ulusal mevzuatı uyarınca yasak olduğudur.”

Birol, ferdi müracaatların ise ülkenin durumunun göz önünde tutularak “titiz bir biçimde” kıymetlendirilmesi gerektiğini de kelamlarına ekliyor.

SİSTEMSİZ GÖÇMENLER İÇİN DURUM NE?

Milletlerarası müdafaa müracaatları, başvuran herkesin kişisel olarak değerlendirildiği bir süreç. Fakat bireyler haklarında verilen olumsuz kararlara da ulusal ve milletlerarası boyutta itiraz edebiliyor.

Devletlerin, hudutlarını yasal ya da yasa dışı yollarla geçen bireylerin memleketler arası müracaatlarını sürece almak zorunda olduğunu anımsatan Dr. Öztürk, “Mesela AB, dışsallaştırma siyasetine başvuruyor. Zira yetki alanına girsin istemiyor. Zira girdiği vakit başvuruyu almak zorunda kalacak” diyor.

Dr. Öztürk, memleketler arası müdafaa başvurusu yapan şahısların haklarında son karar verilene kadar hudut dışı edilmemesi gerektiğini lisana getiriyor.

Bireylerin lakin bu itiraz süreçlerinin tamamlanmasının akabinde ülkelerine geri gönderilmelerinin mümkün olacağını belirten Birol da, şu örneği veriyor:

“Sık bahsi geçtiği üzere Afganistan’dan gelen ve memleketler arası müdafaaya başvurmuş olan birinin ülkesine geri gönderilmesi, fakat Afganistan’daki yeni şartların kendisinin ırkı, dini, uyruğu, muhakkak bir toplumsal kümeye mensubiyeti ya da siyasi fikirleri nedeniyle zulüm riski altında olmayacağının ya da rastgele bir sebepten dolayı vefat cezasına, insanlık dışı muameleye ya da ayrımsız şiddet ortamına maruz kalmayacağının gösterilmesiyle mümkün olacaktır.”

SURİYE’YE BAYRAM ZİYARETİNE GİDEN SIĞINMACILARIN TÜRKİYE’YE DÖNÜŞLERİ MÜMKÜN MÜ?

Geçtiğimiz Ramazan Bayramı öncesinde de benzeri bir tartışma yaşandı.

İçişleri Bakanı Süleyman Soylu, Suriye’ye giden sığınmacıların geri alınmayacağını söyledi.

Avukat Barış Birol, memleketler arası prensiplerin, şahısların mültecilik ya da süreksiz muhafaza üzere tamamlayıcı müdafaa müracaatında bulunduğu ve bu müdafaa çeşitlerini elde ettiği hallerde korunduğu ülkeden çıkışına ya çok hudutlu hallerde müsaade verdiğini ya da hiç müsaade vermediğini söz ediyor.

Türkiye’de de durumun bu unsurla paralel olduğunu kaydeden Birol, memleketler arası müdafaa başvurusu yapan bireylerin Türkiye’den çıkışının, müdafaa müracaatından vazgeçmedikçe mümkün olmadığını” söylüyor.

Birol, bu statüye sahip bireylerin ise diğer ülkelere epey istisnai hallerde tek seferlik gidip gelmeleri mümkün olduğunu hatırlatıyor.

Süreksiz müdafaa altındakiler için de tıpkı durumun geçerli olduğunu, bayramlarda da birtakım istisnalar sağlandığını söyleyen Birol, “Kişilerin kısa müddetliğine gidip gelme haklarını kullanmaları, ilgili bölgelerin onlar için büsbütün inançlı hale geldiği yorumunu yapmak için kâfi olmayacaktır” diyor:

“Kişilerin terk etmek zorunda kaldıkları bölgelere, korundukları ülkeye kısa mühlet içinde tekrar dönebilme haklarını gizli tutarak gidip gelmeleri ile istekli geri dönüş birbirinden epeyce farklı şeylerdir. Şahısların bu bağlamda, istekli geri dönüş iradelerini göstermeden kısa müddetliğine gidip dönebilecekleri itimadıyla gittikleri yerden dönememeleri ulusal ve memleketler arası hukuka terslik teşkil edecektir.”

Dr. Öztürk ise geçmiş yıllarda, sığınmacıların ülkelerine ziyaret etmesine verilen müsaadelerin, “gönüllü geri dönüşü teşvik amacıyla” sağlandığı görüşünde. Fakat bunun topluma yeterli bir formda anlatılamadığını da kelamlarına ekliyor.

BİREYLERİN MENŞE ÜLKESİ, KİŞİYİ KABUL ETMEME HAKKINA SAHİP MİDİR?

Dr. Öztürk, “Hukukta vatandaşı kabul, teamül hukuku kuralıdır” diyor.

Lakin buna karşın devletlerin, vatandaşlarını pratikte “vatandaşlıktan çıkarma” üzere nedenlerle kabul etmeyebileceğini belirten Dr. Öztürk, burada da geri kabul mutabakatlarının çok değerli olduğunu söylüyor ve bu ikili mutabakatların yapılması halinde menşe ülkenin zorlanabileceğini belirtiyor.

Bir yanıt yazın Yanıtı iptal et