Eski TİP senatörü, Deniz Gezmiş, Yusuf Aslan ve Hüseyin İnan’ın avukatlarından Niyazi Ağırnaslı’nın kızı ve o yıllardaki çabası ile akıllarda yer edinen gazeteci Nuran Ağırnaslı; Deniz Gezmiş, Yusuf Aslan, Hüseyin İnan’ın idam edilişlerinin 50. yılında o günleri ve o günlerde bayan olmanın ne manaya geldiğini anlattı.
Ağırnaslı’ya nazaran 68 jenerasyonu daha eşitlikçi bir dünya için yola çıktı ve bayanın devrimci ve siyasal uğraşa katılması bayanı özgürleştirdi.
‘EŞİTLİKÇİ DÜNYA HAYALİ İLE YOLA ÇIKAN GENÇ İNSANLARDIK’
Kesinlikle ki çok konuşuldu, üstüne yazıldı çizildi fakat bir bayan gözüyle o periyodu kıymetlendirecek olursanız, 68 nesli nasıl bir Türkiye inşa etmek istiyordu?
Bizler kadınıyla erkeğiyle, (çoğunlukla erkeklerdi) daha adil, daha paylaşımcı eşitlikçi bir dünya hayali ya da ütopyasıyla yola çıkan genç insanlardık.
68’in en vurgulu yanı, tüm dünyada eş vakitli ve bilhassa üniversitelerde oluşum gösteren devrimci hareketlenmelerdir. Tıpkı vakitte sanata duyulan ilgi, öğrenmeye, uğraş etmeye yönelik uğraş, dinlenen müzikler, donanımlı ve entelektüel kişilikler 68 nesli devrimcilerine eşlik etmiştir.
68 jenerasyonunda bayan olmak nasıldı? 1968 ile 1972 yılları ortası, Denizlerin idamına kadar, bayanlar nasıl bir süreçten geçti?
O yıllarda özel bir bayan bakış açımız yoktu. Bugünkü telaffuzla söz etmek istersem, kısmen erkek hükümran bakış açısı vardı da diyebiliriz. Hatta uğraş içinde olmanın yolu fazla kadınsı olmamaktan geçiyordu.
Bir gün kantinde Ulaş’la (Ulaş Bardakçı) karşılaştık ve birinci kere elbise giymiştim ve bana baktı dedi ki; “İskoç erkekleri üzere olmuşsun, gözünü seveyim lütfen giyme bir daha.”
Aslında bu durum, onların da bizi görmek istediği yerdi güya. Şimdilerde bizim sınıfsal durumumuza tekabül eden bayanlara bakınca daha doğal olduklarını gözlemliyorum ve bu durumun da sağlıklı olduğuna inanıyorum.
‘DEVRİMCİ YA DA SİYASAL UĞRAŞA KATILMAK BAYANI ÖZGÜRLEŞTİRDİ’
Siz bir bayan olarak o yıllarda uğraş içinde yer aldınız. Bayanlar kendilerine bu çabada geniş bir yer bulabildi mi?
ODTÜ’ye girdiğimde politik bir altyapım vardı ve okula girer girmez de SFK’ya üye oldum. Sonrasında süreç çok süratli gelişti.
Komer’in arabasının yakılması ve akabinde ODTÜ’nün işgal edilmesi var. Orada komünal bir alaka sürdürdük. Kantin işgal edildi, yemekleri kendimiz pişirip dağıtımını kendimiz yapıyorduk. “Kızlar yemek yapsın” üzere bir durum olmuyordu. Gereken bütün işler birlikte yapılıyordu.
O günler ODTÜ’de bayan sayısı az, devrimci bayan sayısı daha da azdı. Münasebetiyle erkek arkadaşlarımızın tesiriyle giysi ve kuşamımız devrimci olmayan bayanların biçiminden çabucak ayırt edilirdi. Kot, kadife pantolon, parka filan… Lakin bunlara karşın kendini o kategoriye sokmayan, kadınsı özelliklerini koruyan bayan arkadaşlarımız da vardı. Lakin tercih edilenin bizimki olduğunu bilirdik. Kimi vakit erkek arkadaşlarımız daha kadınsı özelliklere sahip kızlara âşık olurlardı. Lakin bunu, yoldaşları olan biz bayanlara yakıştıramazlardı.
Bizler ezilmiş bayanlar değildik, düzgün eğitimliydik, donanımlıydık. Ailemizde erkek ve kız çocuk ortasında önemli bir fark gözetilmezdi. Bayanın klâsik vazifesi olarak kabul edilen şeylere etrafımdaki kızlar dâhil, hiçbirimiz zorlanmadık. Buna rağmen, ne o devirde bayan bakış açısı ülkede mevcuttu, ne de bizim onu zorlayacak ufkumuz. Sol kitleselleştikçe bu durum da doğal olarak değişti. Devrimci ya da siyasal gayrete katılmak bayanı özgürleştirdi gitgide.
O devirde az sayıda devrimci bayanın yurtlarda kalan öbür bayanlarla arkadaşlıkları da pek sağlıklı sayılmazdı. Onlara biraz küçümser bir gözle bakardık. ‘Giyim kuşam dışında bir şeyle uğraşmıyorlar’ diye eleştiren önyargılı bir bakış açımız vardı. Şimdilerde hatırlayınca bunları, onların gözünde itici bir yanımız olduğunu düşünüyorum.
Aslında bayanlar kendileri olarak da, bayan olarak da yer aldılar 68 periyodunda. Protestolarda, aksiyonlarda, barikatlarda, cezaevlerinde, sürgünde, azapta bayanlar daima var oldular. Erkek yoldaşlar ile daima beraberce ve hatta onların da bizlere karşı olan önyargılarını kırarcasına.
O günlere dair neler hatırlıyorsunuz? Aklınıza gelen olaylardan birini paylaşır mısınız…
Taylan’ın (Taylan Özgür) cenazesini almaya toplu olarak ODTÜ’den Esenboğa Havalimanı’na giderken yolda spontan bir halde, Ankara Marşı’ndan çevrilmiş olan dizeleri en devrimci hislerimizle ve büyük bir öfkeyle söylediğimizi hatırlıyorum:
Kollarımız kopsa bile
Yüreğimiz tetik çeker
Taylan Özgür ölse bile
İsmi titretmeye kâfi
Yüreğimiz birer bıçak
Zorlandıkça bilenecek
Taylan Özgür ölse bile
Milyonlar var dövüşecek
Son kelamımız söylenmedi
Hengame yeni başlayacak
Taylan Özgür ölse bile
Kaç Taylan’lar yetişecek
‘SİNANLAR’IN KATLEDİLİŞİ EN BÜYÜK İKİNCİ TRAVMAMDI’
İnsanların büyük acılar ve travmalarla yüzleştiği bir devirden de bahsediyoruz tıpkı vakitte. O periyoda dair sizi en çok sarsan olayı sorsam?
1971’de Efraim Elrom (İsrail’in İstanbul başkonsolusu) kaçırıldığında ona misilleme olarak Ankara ve İstanbul’da operasyonlar düzenlendi ve birinci sefer gözaltına alındım. Ankara Yıldırım Bölge’de 1 ay mühletle gözaltında kaldım. Sinanların Nurhak’ta katledilişlerini oradayken öğrendim. Bu haber benim için Taylan’ın İstanbul’da katledilişinden sonra ikinci büyük travmadır.
İhtilal ve özgürlük uğraşının hiç de kolay olmadığını acı bir halde ve bilenerek öğreniyorduk. Sevdiklerimizi kaybederken hırsla ve inançla yaşamaya ve gayrete devam ediyorduk.
Sevinç Eratalay’ın seslendirdiği türküde söylediği üzereydi tahminen de zihnimizin derinlikleri: “En yiğitlerimiz ölmüşse bile yiğitlere hamile analarımız.”
‘Babam Denizlerin asılmasını protesto için beni savunmadı’
Nuran Ağırnaslı, Deniz Gezmiş, Yusuf Aslan, Hüseyin İnan’ın idam edilişlerinin 50’nci yılında periyodun bu simgeleşen isimlerine dair aklında kalan anılarını şöyle anlatıyor:
Deniz, Hüseyin ve Yusuf’ un idamlarında yaşananları, infazlarına katılmış olan Halit abi (Halit Çelenk) ve Mükerrem’in (Mükerrem Erdoğan) anlatımıyla, Halit abinin meskeninde dinledik.
Deniz, Hüseyin ve Yusuf’un idam kararından sonra, ‘mahkemeler göstermelik’ diyerek babam (Niyazi Ağırnaslı) ve öteki avukatlar duruşmalara girmeme kararı almışlardı. Elli küsur kişinin yargılandığı üçüncü THKO davasında tek kızdım. Ali Elverdi’nin başkanlığını yaptığı mahkeme heyetinden bir hâkim bu duruma biraz üzülmüş olmalı ki, babama neden beni savunmadığını sormuş, o da nedenini söylemiş. 74 affına az bir vakit kala salıverildim ve af ilanı ile birlikte dava da düştü esasen.
Bu ortada aylık bir siyasi mecmuanın birinci 10 sayısında yazı işleri müdürlüğü yaptım ve bu nedenle de tutuklandım. Sağmalcılar Cezaevi bayan koğuşunda 4 ay tutuklu kaldım. Tutuksuz yargılanmak üzere özgür bırakıldım. Çıktıktan kısa bir mühlet sonra 12 Eylül askeri darbesi oldu. 3 bayan arkadaş ve 4 yaşındaki kızımla birlikte kaldığımız konut basıldı ve 1 ay mühletince gözaltına alındık.
1.5 yıl kadar TDKP davasından ve devam etmekte olan basın davalarından yargılanmak üzere tutuklu olarak, evvel Selimiye sonra Metris cezaevlerinde kaldım.
1982’de ana davadan tahliye kararı çıktı ve ben salıverildim. Basın davasından tutuklama çıkmıştı ama fezleke cezaevine gitmemişti. Hasebiyle ezkaza salıverilmiş oldum ve kaçak durumuna düştüm. Sonrasında davalar peş peşe sonuçlandı.
Siz uzun yıllar Almanya’da yaşamak zorunda kaldınız? Nasıl bir süreçti o?
Oğlum Suphi Nejat’ın doğumu kaçaklık dönemimize rastlar. 1988 yılında ülkeyi terk ettik daima birlikte.
Öbür bir ülkeye diğer bir kültüre ahenk sağlamak çok sıkıntı süreçlerdi. Bizden evvel de sonra da birçok devrimci misal süreçleri yaşadılar. Almanya’da bayan gazeteci olmam, iltica müracaatımın kabulünde hiçbir doküman götüremediğim halde kısa müddette kabul edilmemize ve sonrasında da iş bulmamda avantajlar sağladı.
1995 yılında 141. ve 142. hususlarının kalkmasından sonra ilticamı çekip, 7 yıl ortadan sonra birinci defa Türkiye’ye geldim. 2004 yılında da kesin dönüş yaptım.
Son kelam oğlu Nejat’tan…
Deniz Gezmiş, Yusuf Aslan ve Hüseyin İnan’ın avukatlarından Niyazi Ağırnaslı’nın torunu, Nuran Ağırnaslı ile Hikmet Acun’un oğlu Boğaziçi Üniversitesi mezunu Suphi Nejat Ağırnaslı 2014’te şimdi 30 yaşında iken IŞİD’e karşı savaşmak için gittiği Kobanê’de ömrünü yitirmişti.
Nuran Ağırnaslı söyleşimizi oğlundan alıntılayarak bitirdi: ‘’Her yürek devrimci bir hücredir, hayal gücü iktidara…’’