NOAA’nın Uzay Hava Tahmin Merkezi, geçtiğimiz kısa süre içerisinde şiddetli bir etki potansiyeline dair bir uyarı yayınladıktan sonra, cuma günü ekstrem bir G5 jeomanyetik fırtınanın Dünya’ya ulaştığını söyledi. G5, skalası G1’den G5’e kadar olan ölçekte en güçlü jeomanyetik fırtına seviyesi anlamına geliyor. Küresel sorunlar yaşanabilir
NOAA, jeomanyetik fırtınanın yaygın voltaj kontrol sorunları ve koruyucu sistem sorunları yaratabileceği konusunda uyarıyor. Bu şiddetli fırtına altında bazı şebeke sistemlerinde tamamen çökme veya elektrik kesintilerinin yaşanabileceği belirtiliyor. Aynı zamanda trafoların da hasar görebileceği aktarılıyor. Bunlarla birlikte radyo yayınları ve uydu navigasyonlarında da kesintilerin yaşanmasına kesin gözüyle bakılıyor.
Yetkililer bu jeomanyetik fırtınanın, 2003 yılından bu yana Dünya’ya ulaşan en güçlü fırtına olduğuna dikkat çekiyor. 2003’te yaşanan fırtına İsveç’te elektrik kesintilerine yol açmış ve hatta Güney Afrika’da trafolara zarar vermişti.
Kuzey Işıkları pek çok yerde
Jeomanyetik fırtına aynı zamanda Kuzey Işıkları olarak da bilinen aurora borealis‘in çok geniş ölçeklerde görülmesini sağlıyor. Güneş’ten gelen sürekli emisyon akışı gezegenin manyetik alanını bombalamaya devam ettiği için etkiler hafta sonu boyunca devam edebilir. Normalde Kuzey Işıkları adından da anlaşılacağı gibi kutba yakın bölgelerde görülür. Ancak jeomanyetik fırtınanın çok güçlü olması nedeniyle ışıklar, daha alt enlemlere de ulaşıyor. Dün gece Türkiye’nin kuzey kıyılarında (Rize-Trabzon vb şehirler) ışıklar aktif bir şekilde görüldü. Bu hafta sonu boyunca Kuzey Işıklarının Türkiye’den görülmeye devam edilmesi bekleniyor.
Çok sayıda patlama gerçekleşti
NOAA, çarşamba gününden beri Güneş’te patlamaların yaşandığını ve en az 5 tanesinin Dünya’ya dönük şekilde gerçekleştiğinin altını da çiziyor. Bunlar, Güneş atmosferinin en dış kısmı olan Güneş’in koronasından çıkan plazma ve manyetik alan patlamaları olan bir dizi taçküre kütle atımları (CME) olarak bilinir.
NOAA, patlamaların meydana geldiği alanın Dünya’nın çapının 16 katı olduğunu ve daha fazla Güneş aktivitesi beklendiğini söyledi. Buradaki güneş lekesi o kadar büyük ki aslında Güneş tutulmalarını izlediğiniz gözlüklerle alanı görebilmeniz mümkün. NOAA, bu lekenin AR3664 olarak adlandırıldığını söylüyor. Space.com’a göre bu lekenin genişliği yaklaşık 200 bin km ve mevcut Güneş döngüsünde görülen en büyük ve en aktif lekelerden biri. Aktarılanlara göre bu lekede X3.98 gücünde bir patlama meydana gelmiş durumda. NOAA’nın Uzay Hava Tahmin Merkezi operasyon şefi Mike Bettwy’ye göre birçok insan için fırtınanın en görünür kısmı aurora olarak da bilinen kuzey ışıkları olacak. Ancak yetkililer ve şirketler, olayın küresel konumlandırma sistemleri, radyo iletişimleri ve hatta elektrik gücü gibi altyapı üzerindeki etkilerine dikkat etmek zorunda.
Ayrıca, Güneş atmosferinin en dış kısmı olan Güneş’in koronasından çıkan plazma ve manyetik alan patlamaları olan bir dizi taçküre kütle atımları (CME’ler) da olmuş durumda. Güneş patlamaları ve taçküre kütle atımları sonucunda jeomanyetik fırtınaya ek olarak Güneş radyasyonu fırtınası da gözlemlenmiş durumda. Bu, özellikle yüksek irtifada uçan uçaklardaki insanların yüksek radyasyon riskine maruz kalabileceği anlamına geliyor.
Fırtına, Dünya’daki insanları nasıl etkileyecek?
Bir jeomanyetik fırtına gözlemi veya uyarısı, uzay havasının Dünya üzerindeki veya Dünya’ya yakın yörüngede bulunan kritik altyapıyı etkileyebileceği anlamına geliyor. Fırtına sistemlere ek akım getirebilir ve elektrik hatlarına zarar verebilir. Bunlar genellikle amatör radyo ve ticari havacılık gibi yüksek frekanslı radyo dalgalarına dayanan iletişimin zarar görebileceği anlamına geliyor. Aynı zamanda düşük frekanslı radyo dalgalarına dayanan cep telefonunuzun ya da araba radyonuzun bozulma ihtimalinin düşük olduğu anlamına geliyor. Yine de elektrik kesintilerinin meydana gelmesi mümkündür.
Tarihte kaydedilen en önemli güneş fırtınası 1859 yılında meydana gelmişti. Carrington Olayı olarak bilinen bu olay, yaklaşık bir hafta sürmüş, geniş bir alanda aurora yaratmış ve yüz binlerce kilometre uzunluğundaki telgraf hatlarını etkilemiştir.
NOAA’nın Uzay Hava Tahmin Merkezi’nde yapılan güneş patlaması, CME, jeomanyetik fırtına gibi uyarıların asıl hedefi halk değil. Dolayısıyla çoğu insanın bir şey yapması gerekmiyor. Duyuruların amacı, bu altyapıları işleten kurum ve şirketlere haber vermektir. Böylelikle şirketler gerekli önlemleri alarak hasarı minimuma indirebilir veya tamamen kaçınabilir.
Kuzey Işıklarını görebilecek miyim?
Kuzey Işıklarının bu hafta genellikle görülmeyen yerlerde gökyüzünü süslemesi oldukça mümkün. Türkiye’nin kuzey kıyılarında yaşayanlar en yüksek ihtimale sahip, daha alt enlemlerde görüş olmayabilir. Aynı zamanda temiz bir gökyüzü ve ışı kirliliğinden uzakta olmak gerekiyor. Bununla birlikte auroraları bazen çıplak gözle görmek -özellikle alt enlemlerde- zor olabilir. Uzmanlar, kamera sensörlerinin üretilen dalga boylarına karşı daha hassas olduğunu bu yüzden video veya fotoğraf kayıtlarına başvurulabileceğini söylüyor. Mevcut jeomanyetik fırtına ne kadar güçlü?
Güneşte yaşanan fırtınalar, patlamalar ve taçküre kütle atımları uzayın her tarafına yüklü parçacıklar fırlatır. Bu parçacıklar Dünya’nın manyetik alanını ve atmosferini etkileyebilir. Bu etkiler yukarda saydığımız olayları meydana getirir. Eğer bu parçacıklar yeterince güçlüyse ve Dünya’nın manyetik alanında bir rahatsızlık yaratıyorsa bunlara jeomanyetik fırtına adını veriyoruz. NOAA bu fırtınaları 1 ila 5 arasında bir “G” ölçeğinde sınıflandırır; G1 küçük, G5 ise ekstrem noktadır. Mevcut fırtına G5 olarak sınıflandırılmaktadır.
Bu neden oluyor?
Solar döngü, Güneş’in manyetik aktivitesindeki yaklaşık 11 yıllık periyodik değişimdir. Bu döngü, Güneş lekelerinin sayısındaki değişimler ile takip edilir. Döngü boyunca Güneş lekesi sayısı minimumdan maksimuma ve tekrar minimuma doğru değişir. Güneş lekeleri ne kadar çok olursa patlamaların da yaşanma sıklığı o kadar yüksek oluyor. Aralık 2019’da başlayan mevcut aktivite döngüsünde şimdiye kadar üç şiddetli jeomanyetik fırtına gözlemlendi. NOAA yetkilileri, mevcut fırtınayı yaratan güneş lekeleri kümesinin bu Güneş döngüsünde görülen en büyük küme olduğunu söylüyor. Mevcut döngünün 2025 yılında zirve yapması bekleniyor.