Dünya genelinde merkez bankalarının kararları piyasadaki emtia fiyatları üzerinde büyük öneme sahip.
Ekonomist Prof. Dr. Mahmut Demirbaş’a göre bir ülkenin yüksek seviyede devam politika faizlerinin olduğu bir ekonomik ortamda kendisini koruyabilmesinin yöntemlerinin çerçevesi belli.
Demirbaş’a göre, ülke ekonomilerinin kendisini korumasının en önemli yolları ise şöyle sıralıyor:
Uluslararası sözleşmelerini çeşitlendirmesi ve ulusal para birimi ile anlaşmalarını arttırması, mal mukabili dış ticaret hacmini geliştirmesi, emtia fiyatlarındaki düşüşü kendi lehine çevirebilmesi ve ödemeler bilançosuna olumlu yansıtabilmesi gereklidir.
M1 para arzına dikkat
Mahmut Demirbaş, M1 para arzına dikkat çekerek küresel anlamda bu birimin emtia fiyatları ile ilişkisini gözler önüne serdi.
ABD para arzı
Grafik 1’e göre para arzı M1’i incelediğimizde 2019 yılında 5 trilyon dolar civarında iken, Ocak 2021’de 6,7501 trilyon olarak gerçekleşirken; periyoda incelendiğinde 2020-2022 yılları arasında 20 trilyon doların üzerinde gerçekleşiyor. Nisan 2022 tarihine kadar piyasaya sürülen yaklaşık 14 trilyon dolar, yaklaşık yüzde 240 oranındaki para arzındaki artış, aynı zamanda pandemi dönemi olarak bilinen 11 Mart 2020-Mayıs 2021) dönemi içinde, gerçekleşti ve ABD’de enflasyon oranlarının artmasına neden oldu.
ABD’de enflasyon artışının sebebi pandemi mi yoksa Fed’in faiz kararı mı?
Burada merak edilen konu enflasyon artışının sebebi pandemi mi yoksa ABD Merkez Bankası (Fed) tarafından piyasa sürülen yüzde 240 oranında artmış para miktarı mı? M1’deki artış oranı mı? Demirbaş’ın bu soruya cevabı şöyle:
Kanaatimce görünen o ki; herkesin övgüyle bahsettiği merkez bankalarının M1 para arzı miktarı üzerinden piyasalarda ciddi müdahale ettikleridir.
Fed politika faizini Nisan 2022 tarihinde yüzde 0,25 olan politika faizi Aralık 2023 itibariyle yüzde 5,50 bandına kadar yükseltiyor. Amacı M1 para arzında daralmaya gitmek oluyor.
Grafik 2’e göre; bu süreçte; 2022 Aralık ayında M1 para azını 19,8207 trilyon dolara kadar indirebiliyor. 2023 yılında ise Ekim 2023 itibariyle 18,081,2 trilyon dolara para arzını tesis ederek yüzde 9,657 oranında M1 para arzının 2022 yılına göre azalmasını sağlamaktadır. Fed orta vade programında görünen o ki M1 para arzını 15-16 trilyon dolara kadar daraltmaktır.
Kasım 2023 itibariyle dünyadaki M1 para arzı beklentisi
Demirbaş dünyada da Kasım 2022 itibariyle 48 trilyon dolar civarında olan M1 para arzı miktarının muhtemelen Kasım 2023 itibariyle 41 trilyon dolar civarında gerçekleşeceğini öngördüğünü belirterek şöyle konuştu:
Yaklaşık yüzde 14,5 oranında bir azalma söz konusudur. Bu durumun en büyük sebebi ise dünyadaki merkez bankalarının 2022-2023 döneminde yapmış oldukları faiz artışlarıdır.
Türkiye’de M1 para miktarı beklentisi
Grafik 3’e göre 2020 öncesi 1 trilyon doların altında olan Türkiye’de M1 para arzı Kasım 2023 itibariyle 4,631 trilyon dolara yükseldi. Belki ABD gibi kısa bir zaman diliminde değil ama yaklaşık 3 yıllık periyod göz önüne alındığında yüzde 463 oranında bir artış söz konusu oldu. Demirbaş’ın bu konudaki değerlendirmesi ise şöyle:
Günümüz itibariyle TCMB’nın politika faizini yükseltme sürecinde olduğu göz önüne alınsa dahi M1 para arzında nasıl bir daralmaya gideceği merak edilmektedir. Ayrıca dünya da M1 para arzında bir azalma sözkonusu olduğu bir ortamda Türkiye’de M1 para arzı miktarının en azından artmaması beklenmelidir.
“Dünyadaki enlafsonun nedeni M1 para arzındaki genişleme!”
Sonuç olarak; Yukarıdaki grafikler doğrultusunda söyleyebiliriz ki dünyada 2021-2023 döneminde ki enflasyonun temel kaynağı ne pandemi, ne savaşlar, ne OPEC arz kısıtları ve ne de tedarik zinciridir. Bunların hepsinin enflasyon üzerinde etkisi vardır. Fakat ana neden bu dönemde M1 para arzındaki genişlemedir.
“Dünyaya piyasaya sürülen para enflasyona neden oluyor”
Bu süreçte de herkesin övgüyle bahsettiği merkez bankaları sorumludur. Piyasaya sürülen para karşılığını emtia üzerinde üzerinde bulmuş ve küresel anlamda enflasyona neden olmuştur. Bu süreçte ulusal bazda da her ülke kendi yetersizlikleri oranında yüksek enflasyonla karşılaşmıştır.
“Dünya bir süre daha yüksek faizle karşı karşıya kalabilir”
2022-2023 döneminde arttırılan politika faizleri yoluyla M1 para miktarı ya kontrol edilmeye ya da azaltılmaya çalışılmış ve kısmen de başarılı olmuştur. Yüksek politika faizlerine dünya bir dönem daha katlanacaktır. Belki politika faizi aşırı oranda artmayabilir ama hali hazırda yüksek olan faizlerin aynı seviye de devam edeceğini gözükmektedir.
“M1 para arzının azalma eğilimi varsa emtia fiyatlarından artış beklenmez”
Demirbaş’a göre, yüksek devam eden politika faizlerinin olduğu ve M1 para arzının azalma eğiliminde olduğu bir ekonomik ortamda uluslararası emtia fiyatlarında bir artış beklemek söz konusu değil. Emtia fiyatlarında aşağı yönlü bir eğilimin olması da yüksek olasılık.
M1 para arzı nedir?
M1 para arzı, bir ekonomide piyasalardaki para miktarı ve bankalardaki mevduatın toplamı olarak piyasada bulunan para stokuna verilen ad olarak tanımlanıyor. “M” harfiyle ifade ediliyor. Genel anlamda içinde emisyon yani dolaşımdaki banknotlar ve madeni paralarla birlikte farkla araçlar da bulunuyor.