Ezhel, müzikleri dijital platformlarda en çok dinlenen sanatçı. Yaptığı her müzik, içinde olduğu her proje, dalın tabiriyle adeta “patlıyor”. Çok geniş bir skalada milyonlarca dinleyiciye ulaşan sanatçı, hem müziğinin kozmik standartlarıyla hem de gerek aşk ve gündelik hayat temalı müzikleri gerekse kimi müziklerinde kelamını hiç sakınmadan ortaya koyduğu protest halla kendi üslubunda müzik yapan birçok müzisyenden de ayrılıyor.
Bir müddettir Almanya’da yaşayan ve çalışmalarına orada devam eden Ezhel, bir “dünya sanatçısı” olacağına inanıyor. Bunun için çalışmalar da yapacağını lisana getiren sanatçı, “Ancak Türkiye’ye vermem gereken şeyler var, ondan sonra dünyaya açılacağım” diyor.
Ezhel ile müziğini, beşinci yılını kutladığı Türkçe rap’in köşe taşlarından ‘Müptezhel’ albümünü, Türkiye’deki konser yasaklarını, Kürtçe ile münasebetini ve bayan rap sanatkarlarını konuştuk.
Çok genel bir soruyla başlayacağım: Bilhassa son dört, beş yıldır Türkiye’deki dinlenme listelerinin tepesindesiniz. Tebrik ediyoruz natürel, biz de severek dinliyoruz. Neye bağlıyorsunuz bunu?
Uzun yıllar uzunluğu Türkçe pop tepedeydi, bir müzik janrı olarak. Fakat sanırım son yıllarda beşerler üzerindeki tesirini yitirmeye başladı, daima birebir mevzular, aşk, sevda, o tarz… Gençlik yeni bir şey arıyordu. Soru bana yönelik lakin genel olarak Türkçe rap, gençleri tesiri altına almış durumda. Bunu da gençliğin diğer şeyler arayışına bağlıyorum; hayatla ilgili farklı şeyler duyabildikleri müzikler, yiğit kelamlar içeren müzikler… Zira bir sanat yapıtının sevilmesi, insanın o yapıtta kendinden bir kesim bulabilmesiyle alakalı biraz da. Biz çok gündelik öyküler ve samimice hislerimizi anlattığımız için dinleniyor olabiliriz diye düşünüyorum. Beşerler, bir biçimde kendileriyle özdeşleştirebiliyorlar.
‘POP MÜZİK TIKANDI’
Pop müziğin buna yanıt vermediğini düşünüyorsunuz yani?
Bir müddettir tıkandığını düşünüyorum. 90’larda daha renkli, daha samimiymiş. Ben o 2000’ler 2010’lar periyodunda popun insanlardaki bu talebe karşılık veremediğine inanıyorum.
Bir yandan da sanırım gençlerin protest hisleri, söyleyecek kelamları var ve tanınan müzik ona yanıt veremedi, o yüzden de bugün kimle konuşursak konuşalım protest müziği büyük ölçüde rap ve hip-hop sürdürüyor diyorlar.
Evet, gerçek katiyetle, bu da sebeplerden biri.
‘MÜZİK, TÜRKİYE’DE ABLUKA ALTINA ALINDI’
Bu türlü bakınca aslında siz de liriklerinizde çok “protest” duran bir sanatçısınız. Tutumunuzla, duruşunuzla da öylesiniz ve bununla ilgili bir sürü şey de yaşadınız. Artık yurt dışında olmanızın bir sebebi de bu sanıyorum?
Buraya ‘topuklayarak’, kaça kaça, koşarak değil de daha çok imkânım var, işimi geliştirebilirim, yurt dışına taşıyabilirim, Türkiye’de yaptığımı burada devam ettirebilirim diye geldim. Daha rahat bir atmosfer olması, kendimi daha rahat tabir edebilecek olmam nedeniyle… Bir de Türkiye, sanatsal olarak kurudu bayağı. Sanatkarlar gelmiyor artık, konsere bile gelmiyorlar. Evvelce konser diye bir şey vardı, müzik abluka altına alındı.
Bunların tesiri var olağan lakin bir iltica üzere de gelmedim. Büsbütün iş yapmak için. Burada da Türkiye’nin çok büyük bir kültürel tesiri, bir Türkiye diasporası var. Biraz bunları da deneyimlemek, görmek için geldim. Lakin Türkiye’deki o boğulmanın, sanatsal olarak çöken sisin tesir alanının dışına çıkmak istediğimi de söyleyebilirim.
Pekala orada olmanın işinize tesiri oldu mu?
Mutlaka oldu.
Ne üzere?
Başta dediğim üzere, Türkiye’ye gelen sanatçı sayısında bir azalma olduğu için burada, bilhassa Berlin özelinde söyleyeyim, çok fazla sanatkarla tanışma imkânım oluyor. Stüdyolar, ekipmanlar, müzisyenler… Hepsinde bir kalite durumu var alışılmış, kendimizi daha düzgün duyabildiğimiz, hem teknik olarak hem de manevi olarak denk geldiğimiz sanatçı çok. Böylelikle ilham alabileceğim şeyler de çoğaldı.
Ayrıyeten insanın kendisine, “challenge”, yani yeni zorluklar edinmesi her vakit yeterlidir. Buraya geldim, Almanca öğreniyorum, yeni şeyler tanıyorum, yeni kavramlar öğreniyorum, o yüzden mutlaka işe yarıyor.
Orada çok sayıda konser veriyorsunuz. Kimdir dinleyiciniz? Diasporadan aşikâr bir jenerasyon olağan ki sizi yakından takip ediyor, onu iddia ediyoruz ancak Avrupalı dinleyiciniz var mı? Ya da orada olmanızın bir Avrupalı dinleyici kitlesinin oluşmasına katkısı oldu mu?
Evet, dediğiniz üzere, yeni nesil diaspora dinleyicisi var. Bu nesil, konsere gelirken Alman yahut yabancı arkadaşlarını da getiriyor, Türk olmayan arkadaşlarını. Burada çalıştığım yabancı sanatkarlarla yaptığım çalışmalar sayesinde, o sanatkarların hayran kitlesi de konserlerime gelmeye başladı. Yabancı kitle de yavaştan oluşuyor. Sonuçta toplumsal medyada da görebiliyoruz bunu. Bir de buradaki konserlere Türkiye’den gelen çok insan var. Bilhassa Amsterdam konserimizde salonun yarısının Türkiye’den geldiğine yemin edebilirim. Kanıtlayamam lakin yemin edebilirim (gülüyor).
”EZHEL TURİZMİ’ ÜZERE BİR ŞEY OLDU’
Konser için mi gelmişler?
Evet evet. Yarısı haydi öğrenciler olsa, yarısı hâlihazırda Amsterdam’da yaşayanlar olsa, katiyen gelen başka yarı büsbütün Türkiye’den bir tatil, çeşit üzere gelenler. Hani, cinslerde bir paket olarak verirler ya sana, bu da bu türlü ‘Ezhel turizmi’ üzere bir şey olmuştu (gülüyor). Çok güzelimize gitti.
Aslında birinci soruya karşılık verirken satır ortasında söylediniz, bir yandan da yurt dışına açılmak için bir vesile orası. Bununla ilgili özel bir şey yapıyor musunuz? Dünyadan pek çok sanatkarla birlikte çalışıyorsunuz, bilhassa Almanya’ya gittikten sonra bunların arttığını da gördük. Fakat bunu bir proje üzere mi tasarlıyorsunuz; “Ben artık hakikaten dünyaya açılan, Türkçe bilmeyenlerin de tanıdığı, dinlediği bir rap sanatkarı olacağım” diye düşünüyor musunuz?
Katiyen hem düşünüyorum hem istiyorum, yapabileceğime de inanıyorum. Hatta biliyorum diyebilirim. Yalnızca çok az bir vakte daha gereksinimim var. Türkiye’ye biraz daha vakit harcayacağım, bir şeyler olsun; ondan sonra yüzümü büsbütün dünyaya döneceğim.
Rap dünyası gergin bir dünya mıdır? Siz bunun biraz dışındasınız lakin rap dünyasına baktığımızda bir yandan dayanışmalar, ortak çalışmalar olsa da kelamlara de yansıyan bir gerginlik var güya. Herkesin birbirine diss atması, bunu anlatırken bir diğerine yanıt vermesi… Bu türlü bir dünya mıdır bu?
Şöyle diyebilirim, yani evet rapçiler kendi ortasında didişebilir lakin dışarıdan rap’e bir laf söylendiğinde çabucak herkes birleşiyor, “Hop, sen rap’e lisan uzatamazsın,” falan üzere (gülüyor). Bu hip-hop kültürünün içinde olan bir şey, rekabet, didişme, ‘battle’ dediğimiz karşılıklı bir kapışma… İnsanların fizikî arbededen uzaklaşmaları için çıkmış bir şey bu kültürün içinde. Sokaklarda, varoşlarda çok fizikî arbede olurken, bu kültür oluşunca beşerler dans kapışmalarına gitmiş ya da rap olunca bunu kelamlı atışmalara çevirmiş. Onun için de bir barış fikri var.
Gerginlik bir nebzeye kadar olabilir, bu kültüre ilişkin bir rekabet duygusu var. Bazen, “En düzgün ben bilirim bu işi, sen bilemezsin, sen kimsin!” ya da -muhafazakâr rapçiler mi diyeyim, hip-hop muhafazakârları var- “Hayır, bu kültür şöyle olmalı, siz bunu yanlış yapıyorsunuz” diyenlerden de kaynaklanıyor.
Rap, ayrımcılığa maruz kaldığı ve kenetlenmek zorunda kaldığımız için eskilerden birbirini tanıyıp da birbirine gerginlik yapan olacağını düşünmüyorum. Fakat bunlar da olabiliyor. Olağan bir de genel insanlık hâli, kıskançlık, birisinin başarısına gıcık oluyor… Bir çocuk çıkıyor yeni, genç… Adam on tane albüm yapmış, morali bozuluyor, çocuk bir tane müzik yapmış, “Ulan,” diyor “Ben o kadar iş yaptım, bu bebe de nereden çıktı?”… Bunlar kolay aslında, o kadar da gergin değil yani ortam.
Biraz da oyun üzere aslında, “Bu işin kültüründe bu var” diye bilerek yapıldığı da hissediliyor.
Evet evet, atışma kültürü.
Berlin’de yaşayan Ezhel, Gazete Duvar’dan Mahmut Çınar ile konuştu. ‘Müptezhel’ albümünüzden sonra dinleyici kitleniz genişledi, bir yandan yaptığınız işin hakkı veriliyor fakat öteki yandan da “Çok piyasa işi yapmaya başladı” çeşidinde tenkitler geliyor. Var mı bu türlü size yansıyan tenkitler? İkincisi, siz bu duruma ne diyorsunuz? Yaptığınız işlerde bir değişim var natürel, daha reggae, tahminen daha kolay dinlenebilir şeyler de yapıyorsunuz. Bu piyasa telaşıyla yaptığınız bir şey mi?
Neyin tenkit olduğunu artık anlayamıyorum. Bir müzik yaparken piyasa korkusuyla yapmam. Bir şey piyasa telaşıyla yaparsan piyasa olmaz, o denli bir dünya yok. Ben her vakit, o an ne hissediyorsam o formda yapıyorum. Şöyle anlatayım: Beşerler autotune efektleri kullanıyorsun diye eleştiriyor, “Hayır, ben seni eskisi üzere dinlemek istiyorum” diyor. Eskisi üzere bir şey yapıyorsun, bu sefer de, “Ama bu onunki üzere olmamış” diyor. Artık tenkitleri dinlemeyi büsbütün bıraktım. Zira yapıcılığa dair hiçbir şey yok. Ben insanların kolay dans edebileceği bir ritimde bir aşk müziği yaptım diyelim. Hani piyasada müzik buysa. Ancak bunu bu telaşla yapmıyorum dediğim üzere, stüdyoya gidiyorum, o an bir beat çalıyor, altyapı benim hoşuma gidiyor, ben üstüne bir şeyler yazmaya çalışıyorum.
Piyasa derdi olarak algılanmasını da anlıyorum. Evet, bazen o denli tenkit alıyorsun ancak hiç piyasaya uymayacak, sert muhalif kelamları olan bir şey yaptığımda, o müzik tanınan olursa yeniden piyasaya yapmışsın üzere eleştiriliyorsun. Bir müzik faşizmi de var dediğim üzere. “Ezhelciğim, sen protest müzik mı yapıyorsun? Daima protest müzik yapmak zorundasın” üzere bir şey oluyor. O vakit da muhalifliği sömürüyorsun ya da bunu bir meslek haline getiriyorsun. Yahut işte daima aşk müziği yapan birisi, protest müzik yapınca, örneğin Tarkan’ın ‘Geççek’ örneğini vereyim, sen niçin protest müzik yapıyorsun bilmem ne…
Bence toplum da bilmiyor neyi eleştirmesi gerektiğini (gülüyor). Dediğim üzere, bunun formülü yok. Bir şeyi tutsun diye yaparsan, tutmasının imkânı yok. Müzik işinde formüllerle çalışamazsın. Tutmaz formüller, muhakkak bir yere kadar seni getirebilir fakat matematiksel bir istikameti yok bu işlerin.
‘TARKAN’IN ‘GEÇÇEK’ MÜZİĞİ AÇIKÇA PROTEST’
‘Geççek’ örneğini verdiniz; siz de onu birinci duyduğunuzda protest bir hava sezdiniz mi?
Katiyetle, mutlaka. Kimsenin yanlamaya muhtaçlığı yok, bayağı protest yani, nereye gittiği muhakkak (gülüyor).
‘KÜRTÇE RAP YAZDIM’
Geçen gün canlı yayında yeniden bir Kürtçe kılam söylediniz. Ortada yapıyorsunuz bunu, bir şeyler kaydedip paylaşıyorsunuz. Kürtçe biliyor musunuz, yoksa bunları ezberliyor musunuz?
Ankara’da yaşarken kursa gittim, Kürtçe kursuna. Beginner düzey bir Kürtçem var fakat biliyorum diyemem, çok yüzeysel, çok başlangıç düzeyinde. Lakin dinlemeyi çok seviyorum, Kürt müziğini çok seviyorum.
Kimleri dinliyorsunuz? Özel olarak dinlediğiniz birileri var mı?
Eski kayıtları çok seviyorum. Eski dengbejlerin, stranbejlerin kayıtlarını dinliyorum.
Bir Kürtçe müzik yapmayı düşünüyor musunuz pekala? Hani Instagram’da çalıp söylemenin dışında, tahminen bir düet?
Alışılmış, neden olmasın, çok isterim. Kendim meskende bir defa Kürtçe rap yazdım, lakin doğal çok kolay. Bilenlere de bir sormam lazım, tahminen yardım alabilirim. Ancak çok isterim bilhassa bir düet, bir kayıt neden olmasın. Çok hoş olur. Yalnızca tam o insanı bulamadım birlikte çalışacak. Çok doğal gelişen şeyler. Dediğin üzere, bir formülü yok.
‘KONSER YASAKLARI KÜLTÜREL BİR SAVAŞ’
Konser yasakları gündemde son vakitlerde biliyorsunuz, bilhassa son haftalarda bir münasebet dahi göstermeye gerek duymadan iptal ediyorlar konserleri. Bu hususta bir şey söylemek ister misiniz?
Natürel ki. Aslında diyecek çok şey var, neyin ne olduğu da belirli. Güya adeta kültüre karşı, sanata karşı, gençliğe karşı, cümbüşe karşı açılmış bir savaş olduğunu düşünüyorum. Zira sanat hayli insanların ufku açılacak, gençlerin rahatlayacak bir şeyi olacak. Sıkıntı günlerden geçiyor aslında herkes ekonomik olarak, koronasıdır bilmem nesidir. Bu yapılanın büsbütün kültürel bir savaş olduğunu düşünüyorum. “Hepiniz bizim istediğimiz üzere yaşayacaksınız ya da yaşayamayacaksınız”ın savaşı.
Bize bunu yasaklayanları destekleyen insanların bile bu türlü düşünmediğini düşünüyorum. Büsbütün radikal bir azınlığın bütün ülkeye çektirdiği bir zahmet yani. Bence iktidar kendi sanatını bir formda çıkartamadığı, kendi sanatsal/kültürel bir güçleri olmadığı için en ufak sanatsal ve kültürel şeyi de bastırmaya çalışıyor. Bu zati daima bu türlü; “Bizde yoksa sende de olmasın, ben eğlenmiyorsam sen de eğlenme, ben bunu yaparsam cehenneme gideceğim sen de gitme” demiyor fakat orada, “sen de yapma” diyor. “Bak kardeşim sen de cehenneme gitme” falan değil, bu dünyada yapma onu diyor, ben istesem de istemesem de. Yani ne diyeyim… Sanat, güneş üzere balçıkla sıvanmayan ya da su üzere, bir biçimde çatlağını bulan bir şey. Yasaklayarak bir günü kurtarırsın fakat o bir noktada öteki şeylerde açığa çıkar. Sanatı buradan kapat oradan çıkar.
Rap müziğin neden çok dinlendiğini anlatırken “Türkiye’de gençliğin isteklerine, gereksinimlerine yanıt verdi” dediniz. Artık bunu tersten sorayım: Rap müziğin yükselişi Türkiye’de gençlik kültürünü nasıl etkiledi?
Gözlemliyorum etkilendiklerini. Daha ergenken biz rap dinliyorduk, bizim üzere çok insan yoktu etrafımızda, biz azınlıktık. Artık baskın kültüre dönüştü rap, hip-hop kültürü gençler ortasında. Çok memnun oluyorum çok uğraştığımız için, keşke on yaş genç olsaydım da, ben de bu periyoda denk gelseydim zira biz çok uğraştık kabul görebilmek, kendimizi kabul ettirebilmek için. Çok dalga geçiliyordu.
Ha, gençler üzerindeki etkisi… Artık çok yüzeysel olarak dinleyenler de var bizim yaptığımız rap’i fakat hip-hop’ı kültür olarak araştırırlarsa çok yararlı olacağını düşünüyorum gençlere. Zira hip-hop bir kültür, bir derya deniz, içinde bir sürü element var. Biraz daha şuurlu dinlerlerse gençlere olumlu tesirinin olacağını düşünüyorum. Ben de mesela rap yaptım, bir muvaffakiyet elde ettim fakat hayatımın birçok farklı alanında da muvaffakiyetler elde ettim. Bunları da dünyaya hip-hop penceresinden baktığım için edindiğimi düşünüyorum. Hip-hop’ın bana kattığı muhakkak ideolojiler, belirli bakış açıları yüzünden olduğuna inanıyorum. Bu müziğin gençlerdeki tesirini çok seviyorum. Daha enerjik bir gençlik görüyorum. Rap’te protest bir yan olduğundan bunu gençlerin kavradığını düşünüyorum. Kendilerini özdeşleştirip tahminen bir politik farkındalığa bile evrilebiliyordur.
Türkiye’de bir toplumsal değişim/dönüşüm olacaksa gençlerin faal olduğu bir dönüşüm olmak zorunda zira çok geniş bir nüfus. Bu müziğin, sizin müziğinizin de bunda tesiri olacaktır diye düşünüyorum, bilmiyorum fazla mı misyon yüklüyorum ama…
Çok isterim o denli olsun (gülüyor).
‘Müptezhel’ albümünüzün beşinci yılını kutluyorsunuz. Bu albümün sizin müziğiniz açısından bir dönüm noktası ya da o müziğin evriminin köşe taşlarından biri olduğuna dair yorumlar var. Ki o müziği baştan sona dinlediğinde aslında anlıyorsun, sonrasının da habercisi olan bir albüm deniyor. Sizdeki manası ne bu albümün?
Çok büyük bir manası var zira debut albümüm, birinci albüm. Çok zahmet oldu imal etabında, çok uğraştık. Çok fazla maddi kaybı var, sıfırdan değil eksilerden gelip yaptık bu albümü. Hem de kendimi en güzel tabir edebildiğim toplu işim olarak görüyorum. Bir yandan da Ankara’ya ilişkin bir albüm olarak görüyorum, ne kadar ülke çapında tesir yapsa da bir biçimde o Ankara ruhunu taşıdığı için çok seviyorum.
Mesela üç yıldır Berlin’deyim. Burada bir albüm yaptığım vakit, müziklerimde ne kadar Ankara desem de, bir Berlinli oldum yani. Ne kadar Ankara taşıyabilir ki artık müzikler, o denli düşünün. ‘Müptezhel’, bir yandan bana Ankara’yı hatırlatıyor. Bir sürü öyküsü var, yaparken çektiğimiz kasvetler; o sırada hiçbir şeyimiz yok, çalışmıyoruz, işsiziz, her şey para… Onu kaydetmek para, bunu kaydetmek para. Zati artık stüdyolara gitmiyorduk, stüdyolar bizi istemiyordu, bırakın para ödemeyi rapçiyiz diye almıyorlardı gittiğimiz profesyonel stüdyolar. “Hadi ya, sizle mi uğraşacağız…” diyorlardı. O yüzden biz de konutumuzun salonuna kurup kaydettik müzikleri, bu nedenle de bendeki manası büyük.
Kendisinden sonra o albümün müzikal bir tesiri de oldu, o albümdekine misal müzikler yapılmaya başlandığını gördük. Sizin şahsî hikâyenizdeki yerinin dışında bu türlü bir özelliği de var.
Bir emsal olmuş olabilir. “Türkçe bunu yapabiliyoruz aslında, yapılabiliyormuş,” olduğu için tahminen beşerler daha bir şevkle “Aa bunu ben de yapabilirim” demiş, bir ilham olmuş olabilir.
Türkçe rap yapan bayanları dinliyor musunuz?
Evet, dinliyorum.
Pekala, ne düşünüyorsunuz, nasıl sizce orada durumlar?
Bence daha da çoğalması lazım.
Başarılı buluyor musunuz örnekleri?
Buluyorum, başarılı buluyorum. Tek takıldığım şey, sayılarının azlığı, daha fazla olması lazım. Biz ne kadar değiştirmeye çalışsak da, şu an hâlâ mizojinik rapler bile var. Ondan ötürü, rap dünyasında bayan bir tık geride hissedebiliyor kendisini. Yani bazen baht da az veriliyor. Mesela rapçilerden bahsederken, bayan rapçi aklına bile gelmiyor. Bu türlü bir ayrımcılık olduğunu fark ettim, ben bile yaptım bunu zira. Uyarıldım sonra, ‘Sercan, bak hiç bunu demiyorsun’ diye. Bu yanlışsız. Onun dışında, şu an yapan herkesi başarılı buluyorum, destekliyorum.
‘KADIN BİR RAPÇİYLE DÜET YAPMAK İSTERİM’
Bir düet olabilir mi bir bayan rapçiyle?
Doğal. Çok isterim. Tekrar tıpkı şeyi diyeceğim, formülü yok bunun, biraz doğal gelişiyor. Benim çalışma üslubum bu gerçi, doğal gelişsin istiyorum. Denk gelince oluyor bir şeyler, insan olarak güç tutunca müzikal olarak da devam ediyor. Bugüne kadar çalıştığım bütün arkadaşlarımla o halde çalıştım.
En son şunu sorarak bitireyim: Nasıl geçiyor orada bir gününüz? Neler yapıyorsunuz?
Çok değişken olabiliyor. Kimi günler hiçbir şey yapmamayı çok seviyorum, sabah kalkıp meskenden hiç çıkmayayım, telefonu kapayayım. Berlin’de her vakit hava hoş olmuyor doğal, bahar olduğu vakit parka gidiyorum. Onun dışında stüdyolara gidiyorum. Ortada spor yapmaya, Almanca öğrenmeye çalışıyorum. Konutta müzik yapmaya çalışıyorum. Bir haftam aslında bu türlü, her gün bunlardan birini yapıyorum.