Semra Yansît
Firat Can li gundeki Batmanê ji dayik bûye. Malbata Firat Can, di sala 90an de derbasî navenda Batmanê tabana. Malbat piştre ji ber zext û zilman bêçar dimînin, mala xwe bar dikin, diçin Stenbolê. Can, li Stenbolê bi nakokiyan re rû bi rû dimîne ji ber vê jî derbasî derveyê welat tabana.
Can, xebatên xwe yên çand, huner û nasmameyê li Suriyê pêk tîne. Ji ber sedemên xebatên xwe di sala 2011an de tê girtin. Pistî 11 salan, Mijdara 2021an de ji girtîgehê derdikeve. Can, di girtîgehê de 4 pirtûkan dinivisîne. Navên van pirtûkan, “Hep Mavi Kal”, “Umuda Bir Ülke” û “Mavi Ülke” ye. Navê pirtûka ku nehatiye çapkirin jî “Yarım Kalanlar” e.
Me bi nivîskar Firat Can re li ser mijara pirtûkên ku nivîsandiye û di girtîgehê de zehmetiyên kişandiye axivî…
Beriya ku hûn nehatibûn girtin, fikra nivîsandinê hebû?
Rastî ez gava zarok bûm jî min wêjeyê hez dikir. Min helbestan dixwand lê ji aliyê nivîsî de fikra min a nivîsandinê tune bû. Lê gava ku ez li Şamê hatim girtin, wê gavê fikra nivîsandinê bi minre çêbû. Konut fikra nivîsandinê hucreya mina tarî ronahî kir. Fikra mina temeli li hucreye derket holê. Wek pratîk jî min di girtîgehên Tirkiyê de dest bi nivîsandinê kir.
‘PARASTİNA NİVÎSAN Dİ GİRTÎGEHAN DE ZEHMET E’
Nivîsandina derve û nivîsandina girtîgehê ji hevdû cuda ne. Gelo hûn dikarin qala sıkıntı û zehmetiyên ku di girtîgehan de tabanın, bikin? We çavkaniyê xwe ji kê digirt?
Ji bo nivîsandinê, hûrbûnek pêwîst e. Di girtîgehê de hûrbûn carna ne pêkan e. Ji bo nivîsandinê hewceye ku hûn bi xwe re deriye bimînin. Ew qawûşê ku ez tê de bûm navbera 30-40 kes hebû. Di destpekê de pirsgirêka aslı di zindanê de deng e. Şert û mercên bê dengiyê gelek caran ne pêkan e. Pirsgirêka duyemîn jî çavkanî ne. Di girtîhan de çavkanî yên te tune ye. Gelek mafên te tê sînorkirin. Di girtîgehê de 5 an jî 3 heb pirtûk didin te. Dayîna kovara gelek kêm in. Sudgirtina te ên çavkaniya tê astengkirin. Ew hişmediya te hewceye ku ji dîwaran derbas bibe. Di girtîgehan de hemû kes nivîsan bi destê xwe û bi pênûsê dinivsîne. Parastina wan nivîsan jî zehmet e. Konut nivîs bêne girtin ihtîmaleke ku êdî negîhîje destê te. Ji bo vê yekê hewceye ku cîhgirên wan jî binivîsîn.
We di axaftina xwe de jî anî ziman, di pergala qawûşê de nivîsandin gelek zehmet e. Piştî operasyona ‘Hayata Dönüş’ê edî di girtîhan de pergal çizgi guhertin û ji pergala qawûşan derbasî pergala hucreyan bûn. Mesken guhertin bandorek çawa li ser nivîsan kir?
Wargeh ne her tişte lê li ser derûniya mirovan bandorek dike. Di qawûşan de mirovên cuda cuda hene. Her cudabûnek fikrek e. Mesken jî ji bo alîkariya nivîsê gelek baş dibû. Ê di hucreyê de hûn 3 kesin. Ew kes ku ji aliyê wêjeyê de ne pêş bin, tu û fikrên xwe tena serê xwe dimînî. Mijarên ku tu dinîvsînî dixwazî parve jî bikî. Lê di hucreyan de parve kirin kêm e. Lê tiştekî erênî jî ew e ku di hucreyan de lêhûrbûn gelek tabana. Min pirtûka xwe ya duyemîn di hucreye de nivîsand.
‘HEQÎQET Û WÊJE Jİ BO MİN YEK E’
Pirtûkên ku ji girtîgehê tê nivîsandin, ji bo wan berheman pênaseya ‘Wejeya Girtîgehê’ tê gotin. Mesken peyv ji aliyê hinek kesan ve tê nirxardin. Hûn vê peyvê çawa şîrove dikin?
Ez gerdûnê tevahî dibînim û parçe nakim. Şayet ku ez formalîze bikim heqîqet ji bo min yek e. Zanînên civakî her tiştî parçe parçe kiriye. Lê hemû tişt girêdayî hevdû ye. Ez li hemberî parçe kirina wêjeyê me. Ji bo min wêje yek e. Ji bo min hilberîna wêjeyê dikeve xizmeta gelê kurd an na? Ji bo min konut girîng e. Ez pênaseya li hemberî girêdayî wargehê me. Niha ez li derve me û ez pirtûk dinivîsînim. Gelo emê wê demê ji bo wêjaya min bêjin çi? Ez naxwazim ku wêje li gorî wergeha bê parçe kirin.
‘Dİ XWEZAYA XWE DE JİN Û MER, MİROV Û XWAZA, ŞEXS Û MİROV YEK E’
Axaftina we de peyva ‘heqîqet yek e’ bala min kişand. Ji bo we heqîqet çi ye?
Heqîqet lêgerîna xwe ye. Ez kî me û armanca kesayetiya min çi ye? Mesken bersiv wê me bibe xwezayê. Mirov gava ku xwe çareser bike dê gerdûnê jî çareser bike. Ez tiştekî parçe nakim. Jin û mêr jî heyînek e. Lê aliyê zanistî ve hatiye perçekirin. Li gorî rol û misyona civakê hatine şekilkirin. Mirov û xwaze yek e. Şexs û civak yek e.
Demên nêz de di girtîgehan de gelek pirtûk derketin. Hûn vê bûyerê bi çi ve girê didin?
Rastiyek wiha jî heye gava ku kes dikeve zindanê bi nivîs re rû bi rû dimîne. Ji bilî wî gelek dijber di girtîgehan de ne. Konut kesan ji ber fikr û ramanên xwe di zindanan de ne. Mirovên dixwazin ku pergalê biguherînin niha di zindanan dene. Ew fikrên xwe û derdên xwe dinivsînin. Bûyerên xwe fikrên xwe wek berhemekî li civakê re pêşkêş dikin.
Pêkanê ku yekî nexwenda ji girtîgehê wek nivîskarekî derkeve?
Ji bo vê gelek lêkûrbûn û lêkolîn hewce ye. Daxwaz di vî tiştî de temel e. Gelek kesên ku nexwenda ne lê gelek bûyerên balkeş dijîn. Gava ku yek alîkariya wan bike ew jî dikarin hin tiştan binîvsînin. Xwastin li vê derê girîng e.
‘DEMİLDEST DI PÊVAJOYA ÇARESERIYÊ DE ÇI QEWIMÎ BE BILA BÊ NİVÎSANDİN’
Di girtîgehê de Nîbel Genç, Selahattîn Demîrtaş û Îlhan Çomak û gelek girtî berheman dinivîsin. Hûn berhemên wan çawa tabanının?
Ji bo birêz Demîrtaş dixwazim vî tiştî eşkere bînim ziman. Demîrtaş bû şahîdekî demekî gelek girîng. Di sala 2013an û 2015an de pêvajoyeke gelek girîng sınır meşandin. Di vê warî de min dixwast ku pêvajoya çareseriyê de tiştên ku qewîmîbû, bîne ziman. Mesken mijar hewce ye ku demildest bikeve rojeva ên ku di wê demê aktor bûne. Lê berhemê ku nivîsandinê jî gelek biqedirin. Ez gelek bin bandora helbestvan Cigerxwîn de mame. Dema ku ez wî dixwinîm, ez jê gelek hêz digrim. Cigerxwîn bi du hevokan pirtûkek tîne ziman. Strana ‘Kînem’ salane di devê gelê kurd de ye. Dinyayê de jî ez bin bandora Cengîz Aytmatov de mame. Pirtûka ‘Toprak Ana’ de mirov rastiya xwe tabanına û pirtûka ‘Beyaz Gemi’ de têkîliya mirov û xwezayê baş hatiye ziman.
Gelek nivîskar pirtûkên xwe yên yekemîn de qala jiyana xwe dikin. Gelo we jî pirtûka xwe ya yekemîn de qala jiyana xwe kiriye?
Xwendevan di her pirtûkê de dikare parçeyek ji min bibîne. Nivîskar tu tiştî ji fezayê nayne. Ji jiyana xwe û ji jiyana derdorê bandor tabanın. Pirtûka min a destpêkê de min ji jiyana xwe gelek tişt nivîsandiye. Lê gava ku karekterê nivîs û nivîskar bibe yek wê gavê jî rastiyê jî dûr dikeve. Pirtûka min a duyemîn ‘Umuda Bîr Ülke’ yê de jî min qala hinek bûyerên xwe kiriye. Min qala zarokatiya xwe kiriye.