Şiddetli ekonomik koşullar dahilinde konut piyasası başta olmak üzere mal ve hizmetlerde kiralama, satış ve alımlarda fiyatlamalar yükselişini sürdürüyor. Çeşitli pazarlarda güç, besin ve emtia fiyatlarındaki yükselişlerin yanında hür piyasa kurallarının dışında tek taraflı fiyatlamalar, tekelleşmeler ve enflasyona yönelik belirsizlik değerli bir fiyat köpüğü oluşturuyor. Fiyat artışlarının nerede duracağı kestirim edilemezken tüm dikkatlerin özgür piyasa sisteminin işleyişi üzerine odaklanmış olduğu görülüyor.
Enflasyonla ilgili belirsizliğin devam ettiği süreçte Merkez Bankası (TCMB) son beklenti anketinde 2022 yılsonu TÜFE beklentisini yüzde 57,92 olarak açıkladı. Birçok iktisat kuruluşu da enflasyonda zirve noktasının yüzde 80’lerde oluşacağına dair kanaatlerini ileri sürüyor.
İktisada yaklaşımıyla önemsenmese de kredi derecelendirme kuruluşlarından Moody’s, Türkiye’de artan fiyatlar karşısında 2022 yılsonu enflasyon beklentisini yüzde 35’ten yüzde 52,1’e yükseltti. Küresel Makro Görünüm 2022 – 23 raporunu güncelleyen Moody’s, gelecek yıl için Mayıs’taki enflasyon kestirimini yüzde 30 olarak yerinde bıraktı.
Yükselen enflasyon ve gelirlerin eridiği ortamda, Türkiye’de şirketlerin yüzde 60’tan fazlasının 2022’de çalışanlarına ek artırım yapmayı planladığı belirlendi. Mercer Türkiye ve PERYÖN’ün ortaklaşa yaptıkları Nisan 2022 Fiyat Artış Trendleri Orta Anketi’nde firmaların yüzde 63,9’u fiyat artışı yapacak.
Ankete nazaran yapılacak fiyat artışı yüzde 58’ler civarında olacak. 16 dalda fiyat artışı gerçekleştirecek yabancı sermayeli firmalarda oran yüzde 70,7, yerli firmalarda yüzde 53,3 olduğu görülüyor. En fazla fiyat artışı yapacak kesimler; yüzde 67,5 ile otomotiv tedarik sanayi, yüzde 62 ile sigorta, yüzde 61,5 ile otomotiv ana sanayi, yüzde 60 ile tüketici eserleri ve üretim dışı bölümleri öne çıkıyor.
FİYAT ARTIŞLARI KAÇINILMAZ
Mercer Türkiye CEO’su Dinçer Güleyin, 2018’den itibaren başlayan kur dalgalanmaları, pandeminin olumsuz tesirleri ve bugünkü konjonktürün fiyat artışlarını körüklediğini, belirsizliğin yüksek olduğu, maliyetlerin son derece arttığı ortamda fiyat artışlarının firmalar tarafından kaçınılmaz olarak görüldüğünü söylüyor.
Öteki taraftan Cumhurbaşkanı Recep Tayyip Erdoğan’ın “Türk iktisadı, hür piyasa iktisadı kurallarına uygun halde yoluna devam edecek” kelamına karşılık ülkede “Serbest piyasa iktisadı fırsatçının değil, vatandaşın lehine işletilecek halde olmalı” formunda sözler kullanılıyor. Genel olarak düşünüldüğünde yalnızca gayrimenkulde değil tüm pazarlarda hür piyasa kurallarının toplumsal anlayışla yine ele alınmasının gereği vurgulanıyor.
Tespitlere nazaran, kirada yüzde 300 ve konut satışında yüzde 200’lere varan yıllık fiyat artışları sürat kesmezken hür piyasa sisteminin Türkiye’de aksi istikamette işleyerek ucuzluk ve kalitede rekabetçiliği çok kar haline dönüştürdüğü, fiyatlama sistemini çökerttiği ve tüm fiyatlarda yükselişi daima körüklediği gözleniyor.
Yalnızca konut ve kiralamada değil, tüm pazarlarda vatandaşı tek taraflı fiyatlamalarla köpürtülmüş fiyat artışları karşısında nefes alamaz hale getiren ve kaotik – enflasyonist bir ortam oluşturan mevcut hür piyasa sisteminin olağanlaşması için devlet tarafından gerekli müdahalenin ivedilikle yapılması gereği ortaya konuyor.
Toplumsal piyasa iktisadını benimsemiş Avrupa Birliği’ndeki (AB) kriterlere nazaran hareket etmeye çalışan Türkiye’de, özgür piyasanın “sosyallik” düzeneğini yok etmeye çalıştığı, hür piyasada fırsatçılık, sahtekarlık ve ekonomik kriz üzere vatandaşa ziyan veren durumların olabileceği vurgulanırken devletin bu türlü durumlarda misyonunun piyasa iktisadında toplumsal dengeyi korumak olduğu belirtiliyor.
PİYASA İKTİSADI ZATİ ‘SOSYAL’
Yorumlarıyla iktisatta gündem oluşturan ekonomist Ege Cansen, piyasa iktisadının aslında “sosyal” olduğunu, fakat Türkiye’de yaşanan son iktisat değişiminin sabit gelirlilerin ezilmesi üzere toplumsal problemler oluşturduğuna vurgu yapıyor.
Piyasa iktisadına “sosyallik”ten diğer “düzenlilik” vurgusu da yapan Ege Cansen, “Bu devletçilik, devlet girişimciliği, KİT ve BİT oluşturmak değil. Bunun Türkçesi nizamlı piyasa iktisadı. Düzenliden kasıt rekabeti korumak. Olağan kapitalist sistemin kendi içinde bir çelişkisi var. Kapitalizm rekabet üzerine şurası, rekabeti de yok edebilir. Büyüyenler küçükleri yiyebilir, rekabeti ortadan kaldırabilir. İşte kapitalizm ahlâkında devletin rekabeti korumak için piyasaya müdahalesi olabilir. Yani hür teşebbüs devam edecek, hür mülkiyet devam edecek” sözünü kullanıyor.
GOL AT LAKİN FAUL YAPMA
Toplumsal piyasa iktisadında “fahiş kâr” diye bir şeyin olmadığını ve herkesin istediği kadar kâr edebileceğini belirten Ege Cansen, “Hiç kimse öteki gruba 3’ten fazla gol atmasın denmiyor… At atabildiğin kadar lakin faul yapma. O vakit ne olacak, toplumsal transferler ve rekabetin korunması öncelik olacak. Toplumsal transferlerle toplumsal adaletsizlikler ortadan kaldırılacak, özgür rekabetle piyasanın verimli işlemesi sağlanacak, işin özeti budur” bilgilerini veriyor.
Ege Cansen, piyasanın da işletilmesi ismine dar gelirlilere kamu tarafından nakit takviyesinin değerli olduğunu, devlet yahut belediyelerin rekabeti bozacak tanzim mağazası, bakkallık, kasaplık üzere işlerle esnafa rakip olmaması gerektiğini, asıl olanın toplumsal piyasa iktisadı olduğunu söylüyor. Türkiye iktisadının büyümeye devam edeceğinin altını çizen Ege Cansen, ülkenin büyürken yoksullaşacağını kelamlarına ekliyor.
Ekonomist Prof. Dr. Asaf Savaş Akat da, piyasa iktisadının mahsurları olduğunu, uygun taraflarının tutularak ziyanlı taraflarının yok edilmesi gerektiğini belirterek, “Piyasada rekabeti korumak için kamu müdahalesi gerekiyor. Rekabetçi piyasanın randımanı artırıcı avantajları var. Natürel piyasa iktisadını, hür piyasayı kendi haline bırakırsanız gelir dağılımında bozukluk çıkar, tekelleşmeler olur” diyor.
Türkiye’nin ekonomik olarak bir dönüşüm içerisinde olduğunu, asıl meselelerin öbür yerlerde olduğunu lisana getiren Prof. Dr. Akat, oluşan sorunların ciddiye alınması ve müdahale edilmesi gerektiğini belirtiyor. Mümkün olduğunca toplumun en düşük bölümlerine takviye olunması gerektiğini lisana getiren Prof. Dr. Akat, “Gerçek enflasyonu ölçerek bilhassa minimum fiyatın enflasyona ezdirilmemesi gerekiyor. Ayrıyeten şu anda altyapıdan evvel toplumun öncelikli sıkıntılarının giderilmesi ve özellikle orta sınıfın güçlendirilmesi ismine siyasetler ve transfer sistemlerinin geliştirilmesi elzem” diye konuşuyor.
Prof. Dr. Asaf Savaş Akat, Türkiye’nin büyümeye devam edeceğini lakin iktisat büyürken birtakım kısımların fakirleşeceğine vurgu yapıyor.