Panelin gerek başlığı gerekse iştirakçileriyle çok özel olduğunu söyleyen Ali Ülker, izlenimlerini paylaştı.
Öncelikle moderatörlük misyonunu üstlenen Fast Company CEO’su Stephanie Mehta, her yıl ortalama bir adet yeni patojenin ortaya çıktığı ve bunlardan rastgele birinin de tıpkı COVID-19 üzere bir pandemiye dönüşebileceği gerçeğini lisana getirdi. Mehta, panel boyunca bir sonraki küresel salgında insanların hayatını ve geçim kaynaklarını korumak için kamunun ve özel dalın neler yapması gerektiğinin ele alınacağını söyledi.
Küresel Fund (GF) Genel Müdürü Peter Sands özel kesimin sorumluluklarına odaklandı. Pandemiyle uğraşta özel bölümün yeni araçlar, teknolojiler, marifetler ve uzmanlık üzere katkılar sunabileceğini söyleyen Sands, kamunun da bu avantajlardan yararlanması gerektiğini vurguladı. Öteki bir deyişle kamu-özel bölüm iş birliğinin ve kamuya yapılacak inovatif yatırımların (örneğin yapay zekanın teşhis ve tedavide kullanımının), münasebetiyle da bu inovasyonları üretecek yeni yeteneklere yatırım yapmanın değerine değindi. Yalnızca sıhhat gereçleri, aygıtları, teknolojileri ve eserleri imal eden ya da satan şirketlerle değil, ekosistemdeki tüm paydaşlarla ortak çalışmanın gerekli olduğuna işaret etti. Sands’in dikkat çektiği en değerli mevzulardan biri de sıhhat sistemine erişimdeki adaletsizlik oldu. Bilhassa az gelişmiş ülkelerde yoksulluk nedeniyle pandemilerin çok daha ağır yıkımlara yol açtığını vurguladı.
Öbür panelist ise hepimizin tanıdığı bir isimdi: Bill & Melinda Gates Vakfı Lideri Bill Gates
“Yatırımcı, kâr peşinde koşar. Ben yatırımcı değilim,” diyen Gates bilhassa pandeminin insani istikameti üzerinde durdu. Sıradaki salgının nerede ortaya çıkacağı, hangi patojenden kaynaklanacağı, nasıl tedavi edileceği üzere mevzuları bilmek mümkün olmadığına nazaran, fakat ve fakat erken harekete geçmenin fark yaratacağını vurguladı. Gelir adaletsizliğinden kaynaklanan zorlukları aşmak için “küresel kapasite” oluşturmak ve bilhassa hükümetler tarafından muhtaçlığı olanlara yardım ulaştırmak gerektiğini söyleyen Bill Gates, teknolojinin de bu mevzuda büyük yarar sağlayacağını tabir etti. Sunumundaki bir öteki kıymetli nokta da alternatif siyasetler oluşturup bunları süratle devreye alabilmek için hazırlıklı olmak gerektiğini söylemesiydi. Gates’e nazaran bu türlü bir çalışmanın maliyeti, alınabilecek sonuçların yanında küçük kalacaktır.
Genetik varyasyon tahlili teknolojilerinde dünya devi Illumina’nın İdare Konseyi Lideri ve CEO’su Frank deSouza ise pandemi mühletince bilim insanları üzerinde büyük bir inovasyon baskısı oluştuğunu söyledi. Aslında sıhhat teknolojilerinde inovasyonun bedelinin tahminen de pandemiyle birlikte anlaşıldığı konusuna ben de katılıyorum. Kesinlikle ki karşılaşabileceğimiz diğer pandemilere hazırlıklı olabilmek için tesirli bir takip sisteminin kurulması gerekiyor, lakin deSouza bunun da ötesinde, rastgele bir ülkede yeni bir varyant çıktığında özel kesimin buna uygun teknolojilerle, yeni yazılımlarla, yeni öğrenen makineler (ML) uygulamalarıyla yardım edebilmesi için yeni siyasetlerin üretilmesi gerektiğini vurguladı. Sunumundaki en can alıcı cümleler ise şöyleydi:
Patojenlerle savaşmak bir savunma problemidir; bu savunma fonlarına herkes erişebilmelidir.
Pandemiyle birlikte madalyonun iki yüzünü de gördük: insani bedel ve ekonomik bedel. Bunlara karşı dünya genelinde yardımlaşma ortamı kuramazsak birebir senaryo tekrar tekrar yaşanacaktır.
Başka panelist Helen E. Clark ise 1999-2008 ortasında Yeni Zelanda Başbakanı olarak misyon yapmış, bugün ise Dünya Sıhhat Örgütü liderliğindeki Anne, Yenidoğan ve Çocuk Sıhhati Paydaşlığı isimli STK’nın başkanlığını yürüten bir isim. İnsani yardım çalışmaları kadar siyaseti de yakından tanıyan Clark, bu çerçevede çok kıymetli bilgiler verdi. Pandeminin hâlâ pek çok ülkeyi etkilediğini, bilhassa de fakir ülkelerde aşılanma oranlarının çok düşük olduğunu vurgulayan Helen Clark, ilgili her kişinin ve kurumun ortak çalışması gerektiğini söyledi. Küresel çalışmaları yönetim etmek ve sıhhat sisteminin salgınlarla hazırlıklı olmasını sağlamak üzere bağımsız bir Global Sıhhat Kurulu kurulmasını önerdi. Ayrıyeten Global Kamu Yatırımları Modeli oluşturmak gerektiğini de söyleyen Clark’ın verdiği bildiri çok netti: Daha uygun takip, daha fazla şeffaflık, önleyici yaklaşım.
Son panelist ise Ruanda Cumhurbaşkanı Paul Kagame’ydi. COVID-19 pandemisinin maalesef bilhassa Afrika’yı çok derinden etkilediğini hepimiz biliyoruz. Bu yıkımın canlı şahidi olan Kagame, aldıkları en değerli dersi şöyle özetledi: “Hayatımızın diğerlerine bağlı olmasının ne kadar yıpratıcı olduğunu gördük.” Kendi aşılarını üretme imkânı olmayan ülkelerin bilim ve teknolojiye daha fazla yatırım yapması gerektiğini, bilhassa Ruanda, Senegal ve Gana’nın küresel iş ortaklarıyla birlikte yeni siyasetler oluşturmak üzere çalıştığını söyleyen Cumhurbaşkanı Kagame, düzgün bir önderin sorunu hakikat anlayıp hususları yanlışsız önceliklendirmesi gerektiğini, en büyük önceliğin ise sıhhat sistemlerine yatırım yapmak olduğunu belirtti.
Görülüyor ki pandemiden gerek özel bölüm gerekse kamu, STK’lar ve siyasi önderler çok değerli dersler çıkarmışlar. Bu sayede çok daha sağlıklı, âdil, müreffeh günlere erişmek dileğiyle…