‘Eve Dönmeyen Hayvan’ ile 2020 yılında Yunus Nadi Hikaye Ödülü’nü kazanan Murat Çelik, yeni kitabı ‘Kışın Herkes Dürüsttür’ ile okurla tekrar buluştu. Sekiz hikayeden oluşan kitabın dikkat çeken birinci özelliği, başında “ithafsız” ibaresinin yer alması. Müellifin ithafsız bir kitap yazdığını vurgulaması, hikayeleri okudukça mana kazanmakta. Çünkü, Çelik’in hikayelerinde bir ada sahip olsun olmasın eksiklik hissi çeken, bu eksikliği çoğunlukla tanımlayamayan kahramanlar mevcut. Öte yandan isim sorunu de kitabın satır ortalarında yer yer irdelenmekte.
“O karar topukladım. Köpek peşimden. Yürü oğlum dedim içimden. Gidelim. Lakin kızım da olabilirsin olağan. Yürü yoldaşım. Sana isim vereceğim daha. İsmi olanı yaşatıyorlar. Sahipleniyorlar. Ciddiye alıyorlar. Tasma bile takıyorlar. Eksiğin yok. İsmini bulacağız.” (s.15)
Kitabın birinci metni olan “Habu,” hikayesindeki bu pasaj, sokakta rastladığı köpeği kendine yoldaş edinen, akıl sıhhati yerinde olmayan bir adama ilişkin. Bu adamın köpeğin cinsiyetini umursamaması değerli zira “oğlum” ya da “kızım” hitapları, öteki bir deyişle adamın yaşadığı coğrafyadaki cinsiyet farkından kaynaklanan ayrımlar onun için bir mana tabir etmiyor. Lakin bu adamın beşere ve insan dışı varlıklara karşı önyargısız bakışına rağmen hayatta isimler, cinsiyetler ve sıfatlar büyük yer kaplamakta. Gündelik hayattaki sıradan konuşmalar dahi içinde sayısız kod barındırıyor. Beşerler, bu kodlardan doğan rolleri bilerek yahut bilmeyerek oynamak zorunda kalıyor. İşte gerek kentte gerek taşrada bu rollerden doğan karmaşık ilgi ağlarını irdeleyen metinler var okur karşısında.
“Şarkısını, Herkesini Uyutan Bir Koro” hikayesi bu bağlamda dikkat alımlı. Serhat isimli on beş yaşlarındaki çocuk yıkanırken sırtını keselemesi için annesini çağırıyor. Lakin bu davetine onlara misafirliğe gelmiş olan Yasemin Abla karşılık veriyor. Yasemin, Serhat’ın penisine dokunurken mastürbasyon yapmaya başlıyor. Fakat meskenin babası Fahrettin’in sesi gelince banyodan çıkıyor. Yasemin’in çıkışını gören Fahrettin oğlunu yanına çağırarak türlü sevgi şovlarından sonra gusül abdesti bilip bilmediğini soruyor. Oğluyla “gurur duyan” baba oğlunun başını öperken saçlarından “yasemin kokusu” alıyor. Asıl şaşırtan olan ise Yasemin’in banyoda birinin olduğunu anladığı kısım:
“Banyoda biri vardı muhakkak ki. Fahrettin mi gelmişti yoksa? Öyleyse utanır, sıkılırdı; tuvaletten çıkacağı sırada karşılaşmaktan, burun burun kalmaktan korkardı. Çabucak elini yüzünü yıkadı bu müsabakayı kurunca. Koltuk altlarına su götürdü. Göğüslerine sürdü elinin aksisini, üşüdü, içi gıdıklandı.” (s.24)
Kışın Herkes Dürüsttür, Murat Çelik, 110 syf., Everest Yayınları, 2022. Anlaşıldığı üzere Yasemin, meskenin babasını arzularken konutun oğluna yöneliyor. Fahrettin ve Yasemin ortasında daha evvel bir yakınlaşma veya daha fazlası olduğunu sezinliyoruz. Sonuç prestijiyle baba-oğul, birebir bayan üzerinden erklerini kurmakta beis görmezlerken her şeyi sezen anne yazgısına boyun eğiyor. Lakin kimi örnekte ise anne mukadderatına boyun eğmiyor hem kendi kızına hem de komşunun kızına askıntı olan kocasını yakıyor.
Murat Çelik, yalnızca toplumsal rollerin, patriyarkal sistemden doğan kodların peşine düşmemiş. Her gün pek çoğumuzun oturup baş yormadığı silik portrelerin de peşinde. Bir hikayede etrafını gözlemleyen anlatıcı, insanları bir senaryo metnindeymişler üzere numaralandırarak anlatmış mesela. Tıpkı hikayede balık tutan yaşlı bir amcaya da, cümbüş çalan Roman Serdal Abi’ye de rastlıyoruz. Pek de ortak istikameti olmayan bu iki farklı kahramanın ortak paydası hükümeti eleştirmeleri. Hakikaten, farklı kahramanların ağzından çıkarak hikayelerin kıyı köşelerinde karşımıza çıkan siyasi iktidar eleştirisi de mevcut. Bu eleştiriyi kimi metinlerde yüksek dozda da görmekteyiz.
Ayrıyeten, yalnızca siyasi erki hicvetmiyor, toplumsal erki da gözler önüne seriyor muharrir. Alışılmış toplumsal problemlerin mazisini de unutmamak gerekir. Ulus-devlet inşa sürecinde öbür ulusların üst-kimliğe tabi tutulduğu, tek tip kültüre boyun eğmeye zorlandığı unutulmamalı. Hakikaten, “Ş e r e f i y e t r i o” hikayesi üzere toplumsal erki hicveden hikayeler de mevcut. Bu hikayeye dönersek, kiracıları Kürt olan bir ailenin amcası üzerinden ırkçılık mevzu edilmekte:
“Amcam, bunları Kürtlerin yaptığını tez etti, ‘İşte,’ dedi, ‘evi ne idüğü meçhullere verirseniz olacağı bu.’ Babam ses etmedi zira amcamın çocuklarının haşarılığını biliyordu. Bir vakit sonra konutların girişinde duran ayakkabılar kaybolmaya başladı, terlikler kesiliyordu, hatta Galatasaraylı çizmelerim çalınmıştı da üzülmüştüm, Bahar Teyzelere laf gidecek diye pek ses etmemiştim. Benim sessizliğim çok kıymetli değilmiş. Amcam, bu olaydan da Bahar Teyzeleri sorumlu tuttu, ‘İşte,’ dedi, “Kürtlere mesken verirseniz bu türlü olur.” (s.68)
Görüldüğü üzere bu alıntıda ırkçılık dar bir manasıyla işlenmiyor. Amca, kimliklerinden dolayı kiracılara öfke kusarken aslında bu öfkeyi kendisine ve ailesine kusmakta. Öbür bir deyişle kendisinin ve çocuklarının ayıplarını örtmek için kiracıları günah keçisi ilan ediyor. Son olarak, müellifin “Zamanaşırı” isimli tahkiye şiir havasındaki hikayesinde birinci sefer rastladığım bir deneysellik yaptığını da söylemeli. Hikayeden bahsetmek gerekirse yakın Türkiye tarihinin kısa tahkiyesi, denilebilir.
Hikayelerin lisanına gelirsek, Murat Çelik’in sözdizimiyle oynamayı seven bir muharrir olduğunu söyleyebiliriz. Söz takımıyla, yapılarını söktüğü sözlerle, şiire çalan havasıyla dinamik metinlerle karşı karşıyayız. Yeri geldiğinde noktalama ve imlayı kendi buyruğuna almaktan çekinmeyen bir muharrir Çelik. Geçmişlerinden inanç duyamayan, bugünlerine uyumlanamayan, sevgiyi tam manasıyla tadamamış, bir yanı eksik kalan kahramanları bahis edinen metinler birçok vakit hayal-gerçek ikileminde bazen bir sanrıyı anımsatsa da siyasi ve toplumsal tertibin çarpıklığı üzerine heyeti bunlar. Orhan Veli’nin, Sait Faik’in “küçük adam” tipolojisini andırsalar da onlardan farklı olan bu çağdaş kahramanlara isim bulmak için tekrar hikayelere bakmalı:
“İlkin dükkânı düzdüler, iki günde oldubittiye geldi her şey. Küçük merasim insanları böyledir. Birdenlik. Uzun uzadıya plan yapacakların, ayrıntılarla ilgileneceklerin güçlü olması gerekir. Fakirdir küçük merasim insanları, paldır küldürcüdür.” (s.63)