Edirne Cezaevi’nde tutuklu bulunan eski HDP Eş Genel Lideri Selahattin Demirtaş’ın basın danışmanı Zınar Karavil tarafından kaleme alınan ‘Demirtaş’ın Beyaz Sandalyesi’, 21 Mayıs’ta Dipnot Yayınları tarafından yayımlandı.
Önsözünü eski HDP Milletvekili Sırrı Süreyya Önder’in, sonsözünü ise Selahattin Demirtaş’ın yazdığı kitapta 7 Haziran 2015 Genel Seçimleri’nden başlayarak günümüze kadar geçen kadar 7 yıllık süreç, birinci dereceden şahitlerin tabirleriyle okura sunuluyor.
Selahattin Demirtaş’ın, eşi Başak Demirtaş’ın, kardeşleri Aygül ve Süleyman Demirtaş’ın, hücre arkadaşı Abdullah Zeydan’ın, birlikte yargılandığı Sırrı Süreyya Önder’in, danışmanlarından Ferhat Kabaiş’in ve hem Türkiye’de hem de AİHM’de Demirtaş’ı savunan avukatların anılarının ve yorumlarının yer aldığı kitapta daha evvel kamuoyuna yansımamış birçok ayrıntı yer alıyor.
Kitabın muharriri Zınar Karavil’le Demirtaş’la olan bağlantısını, kitabın yazım sürecini, cezaevi şartlarını ve kitaptan anekdotları konuştuk.
Kitabın sonsözünde Selahattin Demirtaş sizden “yoldaşım” diye bahsediyor. Demirtaş ile yoldaşlığınız nasıl başladı?
İkimiz de Diyarbakır’da büyüdük, tıpkı politik iklimden etkilendik. Bizim nesildeki milyonlarca kişi üzere birebir siyasi çizgideydik. Hasebiyle şimdi tanışmadan yoldaştık zati. Yüz yüze tanışıklığımız ise 2010’lu yılların başında oldu. Evvel BDP’de, sonra HDP’de misyon aldım, yüklü olarak kendisinin basın işleriyle ilgilendim. Cezaevine girdikten sonra da bağımız kopmadı olağan.
‘DEMİRTAŞ HAKKINDA KİTAP OLMAMASI BÜYÜK EKSİKLİK’
Bu kitabı yazma fikri nasıl ortaya çıktı?
Zınar Karavil Zorunluluktan çıktı diyebilirim. 2018 seçimlerine giderken çok pahalı bir arkadaşım, 7 Haziran 2015 seçimleri periyodunu yazmak gerektiğini söylemişti. Oradan, bir kitap yazma gereği aklımda yer etmişti aslında.
Ancak bu kitabın yazılmasını sağlayan asıl şey, Demirtaş üzere değerli bir politik figür hakkında hiç kitap yazılmamış olmasıydı. Bu çok değişik bir durum. Hatırlıyorum, ben küçükken konutumuzda Avrupa’daki ünlü siyasetçiler hakkında yazılmış kitaplar vardı. Bilhassa araştırmadım ancak mesela yakın vakitte emekliye ayrılan Angela Merkel hakkında pek çok kitap vardır. Lakin Demirtaş hakkında yok. Bu çok büyük eksiklik. Bir de şu var; Demirtaş cezaevinde. Yani pek çok art plan var.
Fikrin temelini, Demirtaş hakkında bir kitap yazılması gerekliliği oluşturdu yani. Bu gereklilik çok değerli zira Demirtaş’ın öyküsü cezaevine girdikten sonra bitmedi, yeni bir boyuta evrildi yalnızca. Cezaevinde yaşadığı çok şey var, Demirtaş’ın dışarıya tesiri var, dışarıda Demirtaş ekseninde gelişen olaylar var. Tüm bunların kayıt altına alınması bir tıp vazife, bir çeşit zorunluluktu diyebilirim.
‘ZEYDAN’IN TASVİRLERİ KİTABI ÇOK GERÇEK BİR HALE GETİRDİ’
Yazım süreci nasıl geçti, nelere dikkat ettiniz?
Demirtaş’ın Beyaz Sandalyesi, Zınar Karavil, 242 syf., Dipnot Kitap, 2022. Öncelikle bir metodoloji saptadım. Neyi nasıl yapacağımı, nasıl bir standartta yazacağımı belirledim. Bir cins yönerge oluşturdum yani. Daha sonra bu yönergeye nazaran çalıştım.
Demirtaş ile Zeydan’dan bilgi almak için, evvel hiç soru sormadan, anekdotlar göndermelerini rica ettim. Kitabın yapısını anlatmıştım zira kendilerine. Gelen transferleri veri havuzuma aldım ve kitabın akışında ilgili yerlere işledim.
Hem cezaevindeyken hem de çıktıktan sonra kendisine de söyledim, kıymetli Abdullah Zeydan çok düzgün bir gözlemci. Anlattıkları, tasvirleri kitabın ilgili kısımlarını çok gerçek bir hale getirdi. Çok düzgün, çok net, çok akıcı anlattı. Sanıyorum çok da roman okumuş vaktinde. Ve natürel içeride. Anlattığı rastgele bir şeyle ilgili ona rastgele bir şey sormama gerek bırakmadı; o derece yani. Kendisine bir defa de buradan teşekkür ediyorum. Sağ olsun, var olsun.
Onların kendi transferleri geldikten sonra, avukatlar aracılığıyla Demirtaş ile Zeydan’a sorular ilettim ve gelen karşılıkları da tıpkı biçimde veri havuzuma aldım. Burada bedelli avukat arkadaşlara da teşekkür etmek istiyorum. Çok güç bir çalışma yürüttüler. Demirtaş ile Zeydan söyledi, onlar yazdılar ve bana ilettiler. Yazması saatlerce süren, sayfalarca tutan konuşmaları, çok pak el yazılarıyla gönderdiler bana. Avukat arkadaşlara tekrar ve çok teşekkür ediyorum.
Bu istikametiyle, muharrir olarak benim adım geçiyor lakin aslında çok kolektif bir çalışmanın eseri bu kitap. Kitabın ruhunu, özünü halkımız yazdı, çabamız yazdı ve siyasetçilerimiz uyguladı, ben de Demirtaş özelinde kayda aldım diyebilirim.
Zorlandığınız noktalar oldu mu?
Demirtaş’ın cezaevinde olması, onunla yüz yüze görüşememem her manada zorlayıcıydı natürel. Bu, yanılgı yapma muhtemelliğine da yol açıyordu. Bu türlü bir kitap yazıyorsanız yanılgı yapma lüksünüz olamaz. Hasebiyle beni en çok zorlayan şey kusur yapma kaygısıydı. Neyse ki telaşım boşa çıktı.
‘KİTABIN İSMİNİ SIRRI SÜREYYA BAŞKAN KOYDU’
Kitabın ismi nereden geliyor?
Kitabı bitirdiğimde ismi şimdi aşikâr değildi. Yazarken aklıma çeşitli şeyler geliyordu; şu olabilir, bu olabilir diyordum ancak hiçbiri için de gönül rahatlığıyla tamam, buldum diyemiyordum. Yayınevine göndermeden evvel okumaları için kitabı kendilerine ilettiğim pahalı dostlardan çok sayıda isim önerisi geldi. Bilhassa soruyordum, kitabın ismi ne olabilir diye.
En sonunda Sırrı Süreyya Başkan koydu ismini. Bana dedi ki, “Zınar, Selahattin Başkan’ın Anayasa Mahkemesi’ne yazdığı dilekçe çok sağlam. Bak, orada diyor ki, ‘Benim plastik beyaz bir sandalyeden öbür makamım yok.’ Ben de cezaevinde kaldığım için bilirim, o beyaz sandalye çok değerlidir. Gel, kitabın ismini ‘Demirtaş’ın Beyaz Sandalyesi’ koy.” Gerçekten güzel fikirdi. Yayınevine danıştım, onlar da beğendiler.
Kitabın kapağıyla ilgili de bir şey söylemek istiyorum. Kitabın ismi muhakkak olduğunda kapağı da aşikâr olmuştu aslında; beyaz sandalyedeki Demirtaş. İllüstrasyon, çizim üzere şeyler de düşündük ancak kapakta bu ikonik fotoğrafın yer almasına karar verdik sonra. Bence bu periyodun simge fotoğrafı bu olsa gerek.
‘BEYAZ SANDALYE, DEMİRTAŞ İÇİN SİYASET YAPMA YERİ’
Pekala “beyaz sandalye”, Demirtaş için ne manaya geliyor?
Bir siyaset yapma, tahlil üretme yeri diyebilirim. Demirtaş’ın siyaset yapmak ve ülkenin, toplumun problemlerine tahlil üretebilmesi için rastgele bir makam koltuğuna gereksinimi yok. Donanımı ve halkın dayanağı kâfi. Her ikisi de cezaevine girdikten sonra arttı. Bilhassa halkın takviyesi. Halk Demirtaş’a sahip çıktı, onu korudu, beyaz sandalyesinin devrilmesini engelledi. Bu sayede Demirtaş, cezaevindeki o beyaz sandalyede oturarak da siyaset yapabildi.
Gelelim içeriğe. Kitap ne anlatıyor?
Birinci kısımlarda, kronolojik bir akışla HDP’lilere yönelik operasyonun yapıldığı 4 Kasım 2016’ya kadar olan gelişmeler, operasyonun art planı anlatılıyor. Daha sonra 4 Kasım 2016 gecesine, Demirtaşların konutuna gidiyoruz ve o gece yaşananları anlatıyor kitap.
Bu ortada, çok değişik bir şeyi de belirtmeden geçmeyeyim, meskeninin basıldığı gece olanlar, Demirtaş’a hiç sorulmamış şimdiye kadar. O gece yaşananları Başak Demirtaş birkaç kere anlattı fakat Demirtaş’ın direkt anlatımı birinci defa bu kitapta.
Demirtaş’ın Edirne Cezaevi’ne götürülüş öyküsünü de anlatan kitap daha sonra Demirtaş’ın cezaevinde yaşadıklarını ve Demirtaş ekseninde dışarıda yaşananları anlatıyor.
Kitabın yüzde 90’lık kısmını, Demirtaş’ın cezaevine girdiği 4 Kasım 2016’dan günümüze kadar yaşananlar oluşturuyor. Cezaevinde günleri nasıl geçiyor? Cezaevi görevlileriyle münasebeti nasıl? Bayıldığı gece neler oldu? Ailesinin geçirdiği trafik kazasını duyduğunda birinci yansısı ne oldu? Hangi haberi duyduğunda çok üzüldü? Kelepçe takılmak istenmesine nasıl karşı koydu? Ne vakit çıkacağını düşünüyor?
Demirtaş’ın cezaevi devri hakkında merak edilen tüm soruların cevapları kitapta var diyebilirim yani.
‘DEMİRTAŞ KİTABI ÇOK BEĞENMİŞ’
Demirtaş okudu mu kitabı?
Evet evet, son halini okudu. Çok beğenmiş. Çok akıcı bulmuş. Baskıdan evvel, olabildiğince çok sayıda bireye göndermeye çalıştım, farklı bakış açıları edinebilmek için. Sağ olsunlar, her biri pek çok şey iletti bana. Şunu ekleyebilirsin, şunu çıkarabilirsin dediler. Kitap oldukça bir gelişti, onlar sayesinde. Hatta bir seferde bitirdiğini söyleyenler oldu.
Bu ortada, artık düşününce fark ediyorum, Demirtaş hiç kritik etmedi, şöyle olsun bu türlü olsun demedi. Beni eleştirmek mi istemiyor, anlayamadım ki. (Gülüyor.) Yalnızca çok beğendiğini, beni tebrik ettiğini söylemişti.
‘YÜKSEKDAĞ’IN PARASININ YARISINI DEMİRTAŞ İLE PAYLAŞMASI ÇOK ETKİLEYİCİYDİ’
Kitaptaki anekdotlardan bahseder misiniz?
O kadar çok anekdot var ki. Hani, kitabı övmek üzere olacak ancak hiç duyulmamış, hiç bilinmeyen pek çok bilgi var, hangi birini söylesem başkasına haksızlık olur. Bir kısmı basına yansıdı lakin yansımayan da çok şey var. Bu soruyu tahminen de okurlara sormak gerek.
Gerçi ben de kitabın bir okuru sayılırım, uçakla cezaevine götürülmek üzere yan yana geldiklerinde, kıymetli eş liderimiz Figen Yüksekdağ’ın, çantasındaki bütün parası olan 400 lirayı çıkarıp yarısını Demirtaş ile paylaşması çok etkileyiciydi, benim açımdan. Bir de en son kısımda yer verdiğim, çeşitli süreçler için Demirtaş’ı gören pek çok kamu görevlisinin ağlaması…
Avrupa İnsan Hakları Mahkemesi evresi da hayli ilgi alımlı. Süleyman Demirtaş da ağabeyi üzere zeki ve esprili biri, duruşma gününü çok hoş anlatıyor. O kısım, gülümsetmenin yanı sıra hukuk hasretimizi de depreştiriyor. Etkileyici bir kısım orası. Kardeşi Aygül Demirtaş, bir bahar günü, bir gül yaprağı vermek istiyor ağabeyine ama… Nitekim de ipucu olmasın, çok etkilendim ben o kısımdan.
Natürel, anekdotlar elbette çok kıymetli, çok kıymetli. Bununla birlikte, kitabın bütünü daha kıymetli. Kitabın bütünü, Demirtaş’ın nasıl bir cezaevi süreci geçirdiğini anlatıyor. Demirtaş ekseninde yaşanan olayları anlatıyor. Bence bu tarafıyla ele almak daha yanlışsız olur.
‘BİR GÖRÜNTÜ BELGESEL YAPILABİLİR’
Kitapta aktarılan anılar birebir vakitte doküman niteliğinde. Tutuklamaya giden süreç, Demirtaş’ın cezaevinde yaşadıkları, duruşmalara ve siyasetteki gelişmelere yönelik yorumları önemli bir kaynak sunuyor. Kitapta anlatılanların bir belgesele ya da sinemaya dönüşmesi üzere bir fikir var mı?
Basılmadan evvel okuyan bir arkadaşım, “Sanki bir belgeselin ses tahlili yapılmış da yazılmış” demişti. Hasebiyle evet, bir görüntü belgesel yapılabilir tahminen ileride. Zati Demirtaş hakkında görüntü belgesel olmaması da büyük bir eksiklik. Bakalım, bu eksiklik ne vakit ve nasıl giderilecek.
Önümüzdeki süreci de birebir formda derlemeyi düşünüyor musunuz, kitabın devamı gelecek mi?
Önümüzdeki değil lakin gerimizdeki bir süreci yazabilirim. En başta kelamını ettiğim arkadaşımın önerdiği, 7 Haziran 2015 periyodunu kitaplaştırmak olabilir tahminen. Öncesiyle, sonrasıyla. O periyodun yetkili siyasetçileri de vakit zaman, “O günleri bir anlatırsam” diyor, biliyorsunuz. Tahminen 7 Haziran-1 Kasım ortasında, gerçekte neler olduğunu müellifim, bilemiyorum.
Önümüzdeki süreci halkımızın uğraşı yazacak aslında. Kutlamalar yapacağız daha. Kitabı da yazılır sonra, ivedisi yok.
Son olarak iletmek istediğiniz bir şey var mı?
Okurlara çok teşekkür ediyorum. Kitap hayli ilgi gördü, sağ olsunlar. İkinci baskı yapılıyor. Bu vakitte bu ilgi çok âlâ. Bütçesi kısıtlı biri olarak kitap almanın giderek zorlaştığını çok yeterli biliyorum. Münasebetiyle ekonomik şartların son derece ağır olduğu şu günlerde, bütçe ayırıp kitabı alan herkese çok teşekkür ediyorum, sağ olsunlar. Bir de okuduktan sonra yakınlarına, arkadaşlarına vermelerini rica ediyorum kitabı.
Son olarak da Ankara’daki okurları, 28 Mayıs Cumartesi günü saat 14.00’te Mülkiyeliler’de yapılacak imza aktifliğine davet ediyorum. Sırrı Süreyya Lider de gelecek, herkes birbirini görecek yani. (Gülüyor.) Demirtaş’ı ve cezaevlerindeki tüm siyasetçilerimizi de en kısa vakitte dışarıda görebilmek dileğiyle çok teşekkür ediyorum.