Alzheimer hastalığı, ilerleyici hafıza kaybı ve günlük ömür aktivitelerinde aksamalara yol açan belli entelektüel (bilişsel) fonksiyonlarda gerilemeyle karakterize nörodejeneratif bir hastalıktır (nöron vefatına yol açan ilerleyici beyin hasarı).
Belirtiler vakitle değişir ve bireyden şahsa değişir. Hafıza problemleri en yaygın belirtidir. Alzheimer hastalığı teşhisinin konulabilmesi için öteki bir bilişsel fonksiyon bozukluğu ile bağlantılı olmaları gerekir. Lisan bozuklukları (afazi), muhakkak hareketleri gerçekleştirmede zorluk (apraksi), objeleri yahut insanları tanınma kaybı (agnozi) yahut kişinin davranışını makul bir bağlama uyarlama yeteneğinin kaybı Alzheimer hastalığına eşlik eder.
Hastalığın kesin nedenleri tespit edilememiştir, lakin mevzuyla ilgili devam eden çalışmalar biyolojik sistemlerin daha düzgün anlaşılmasını mümkün kılmaktadır. Alzheimer hastalığının beyindeki 2 nöropatolojik lezyonun birlikteliği ile ortaya çıktığı bilinmektedir. Bunlar hücre dışı beta-amiloid protein birikintileri ve hücre içi tau proteini birikintileridir. Bu lezyonlar vakitle hipokampal bölgeden tüm serebral kortekse hakikat ilerleyerek bozuklukların ilerlemesini afazi, apraksi, görsel-uzaysal bozukluklar ve yürütücü fonksiyon bozukluklarının ortaya çıkmasını tetikler.
Misal belirtilere neden olan vasküler orijinli demans, Lewy cisimcikli demans, fronto-temporal lober dejenerasyon üzere hastalıkların da Alzheimer hastalığı ile alakalı olduğu söylenmektedir.
Erken teşhis çok değerli
Alzheimer hastalığının tedavisi yoktur, lakin hastalığın uygun idaresi ilerlemesini yavaşlatabilir ve hastanın ve etrafındakilerin hayatını güzelleştirebilir. Vaktinde hareket etmek çok değerlidir.
Günlük hayata müdahale eden tekrarlanan meseleler hakkında bir şikayet, kesinlikle bir uzmana danışılmalıdır. Teşhisin mümkün olan en kısa müddette yapılması çok kıymetlidir. Teşhis evvel bozuklukların geçmişine, akabinde bilişsel fonksiyon testlerine dayanmaktadır. Bozuklukların (hafıza kaybı, uzamsal-zamansal yönelim, yürütücü fonksiyonlar vb.) tabiatını ve ciddiyetini değerlendirmeyi ve davranış ve duygudurum bozukluklarını araştırmayı mümkün kılar.
Beyin görüntüleme, erken periyotta tanıya katkıda bulunur. Görüntüleme teknikleri hastalıkla bağlı anormallikleri ortaya çıkarabilir. Beyin hacminde, bilhassa art bölgelerde azalma ve hipokampus atrofisi MR üzere görüntüleme tekniklerinde ortaya çıkabilir.
Teşhisi güçlendirmek için biyolojik belirteçler de yardımcı olabilir. Beyin omurilik sıvısında (BOS) hastalığın üç belirtecini ölçmek mümkündür. Bunlar amiloid beta proteini, tau proteini ve fosforlanmış tau proteinidir. Bu incelemeler bazen diğer dejeneratif hastalıkların (frontotemporal dejenerasyon, Lewy cisimcikli hastalıklar vb.) yahut Alzheimer hastalığını taklit edebilen damar hastalıklarının teşhisinde da kullanılır.
Alzheimer hastalığının birinci belirtileri
Alzheimer hastalığının belirtiler ortaya çıkmadan evvel saptanması için rutin bir test ne yazık ki şu anda yoktur. Öncelikli maksat, insanların hayat kalitesini mümkün olduğunca artırmak ve birinci belirtileri tespit ederek hastalığı mümkün olan en kısa müddette teşhis etmektir.
Hafıza bozukluğu şikayeti her vakit Alzheimer belirtisi değildir. Bir uzman teşhis koyabilecek tek kişidir.
Alzheimer hastalığına özgü olmasalar bile uyarıcı olan birinci belirtiler şunlardır:
– Davranış ve kişilikte değişiklikler,
– Son olayları unutmak,
– Objeleri kaybetmek,
– Lisan bozuklukları (yaygın sözcüklerin unutulması yahut bir oburunun yerine kullanılması),
– Bilinen vazifeleri yerine getirmede zorluk,
– Yerde ve vakitte yönelim kaybı,
– Akıl yürütmede zorluklar,
– Bozulmuş yargı,
– Motivasyon kaybı.
Alzheimer riskini artıran 6 faktör
Alzheimer riski her şeyden evvel yaşa bağlıdır. 65 yaşın altındaki nüfusun yüzde 2’sinden azı etkilenir. Cinsiyet de kıymetli bir faktördür, hastaların yüzde 60’ı bayandır. Lakin buna karşın tanımlanmış öbür faktörler üzerinde hareket ederek riski azaltmak mümkündür.
İşte yeni çalışmalara nazaran Alzheimer riskini artıran 6 faktör.
1. Kalp ve damar meseleleri
Aarştırmalar, bir kişinin kalp ve damar hastalıklarıriski ne kadar yüksekse, Alzheimer hastalığına yakalanma riskinin de o kadar yüksek olduğunu gösteriyor. Bilhassa yüksek tansiyonun, bilişsel bozulmanın başlamasına neden olabileceği bilinmektedir. Tansiyon düzeylerini sağlıklı bir aralıkta tutmak için olağan kiloda olmak, tuz alımını denetim etmek, alkol tüketmemek ve fizikî aktivite yapmak gerekir.
Tütün ve nikotin de beynin düşmanlarıdır. Sigarayı bırakmak Alzheimer hastalığının yahut öteki bilişsel bozuklukların başlamasını geciktirir.
Araştırmalar ayrıyeten kandaki yüksek LDL kolesterol (kötü kolesterol) seviyelerinin ve düşük HDL kolesterol (iyi kolesterol) seviyelerinin Alzheimer hastalığına yakalanma riskini artırdığını göstermektedir. Sağlıklı kolesterol düzeylerini korumak için istikrarlı beslenme ve sistemli fizikî aktivite önerilir.
Ayrıyeten ekseriyetle 30’lu yaşından sonra ortaya çıkan tip 2 diyabet de bir risk faktörüdür. Beyin hücrelerinin birbirleriyle bağlantı kurma biçimindeki bir değişikliğin işaretidir. Kan şekeri düzeyini sabit tutmak için bir uzman tarafından takip edilmesi önerilir. Birçok durumda insülin alımı yardımcı olur. Fakat Alzheimer hastalığının, bedenin insüline reaksiyon verme yeteneğini bozduğuna dikkat edilmelidir.
2. Eğitim seviyesi ve bilişsel faaliyetler
Yapılan araştırmalar, bir beyin ne kadar çok geliştirilir ve kullanılırsa, beyinsel temasların o kadar fazla olduğunu ve bir çeşit bunama gelişiminin riskinin o kadar düşük olduğunu göstermiştir.
Düşük eğitim düzeyi bu nedenle Alzheimer hastalığı için bir risk faktörü olarak görülmektedir. Entelektüel uyarımın, hastalığın tesirlerini hafifletmeyi mümkün kılabileceği varsayım edilmektedir. Gelişmiş bir beynin, bunama ataklarına karşı daha dirençli olduğu düşünülmektedir.
3. Baş yaralanmaları
Geçmişteki baş travmalarının da hayatın ilerleyen devirlerinde demans gelişimi üzerinde tesiri olduğu görülmektedir. Bilhassa beyni zayıflatabilecek 5 dakikadan fazla şuur kaybının eşlik ettiği durumlar çok değerlidir.
4. Depresyon
Birtakım durumlarda Alzheimer hastalığının belirtisi olarak kabul edilen depresyonun aslında bir risk faktörü olduğu görülüyor. Depresif devirler beyindeki ziyanlı kimyasalların düzeylerini arttırır. Bu nedenle, Alzheimer hastalığına yakalanma riskini yükseltirler.
5. Uyku bozuklukları
Depresyonda olduğu üzere Alzheimer hastalığı ve uyku bozuklukları ortasında da temas vardır. Beyin, uyku sırasında kendisini toksinlerden arındırır. Ve bilhassa Alzheimer hastalarında biriken amiloid beta proteinleri uyku sırasında bedenden atılır.
6. Kronik gerilim
Kronik gerilim genel olarak sıhhat için yeterli değildir. Bir gerilim hormonu olan kortizol, bilhassa hafıza üzerinde tesirlidir. Ayrıyeten gerilimin kalp ve damar sıhhati üzerinde de bir tesiri vardır ve demansla savaşmaya yardımcı olan bağışıklık sistemini de zayıflatır.