Geçtiğimiz yıl başta Marmara olmak üzere denizlerimizi tesiri altına alan müsilaj olarak bilinen deniz salyası tehlikesi bu yıl da devam ediyor. Yüksek derecede azot ve fosfat girdisi sonucu deniz ortamında oluşan mikroorganizma olan müsilaj hem denizin altını hem de üstünü tehdit ediyor. Prof. Dr. Mustafa Sarı ihtarda bulunarak “Kesin olarak müsilajla karşılaşacağız lakin vaktini bilmiyoruz” dedi.
Marmara Denizi’nin karşı karşıya kaldığı ‘deniz salyası’ olarak isimlendirilen müsilaj tesiri yaz aylarının yaklaşmasıyla tekrar görülmeye başlandı. Denizin üzerini kaplayan ve uzun vakittir herkes tarafından dikkatle takip edilen salyası, en az suyun yüzeyi kadar altındaki hayatı olumsuz etkiliyor.
DENİZ SALYASI NEDİR, NEDEN OLUR?
Deniz salyasının artışının insan sıhhati üzerinde de tesirli olacağını belirten İstanbul Üniversitesi Fen Fakültesi Biyoloji Kısmı Hidrobiyoloji Anabilim Kısmı öğretim vazifelisi Doç. Dr. Muharrem Balcı, “Deniz salyası, deniz ortamında oluşan mikroorganizmaların çok artış göstererek ortama salgıladıkları organik bileşikler sonucunda oluşuyor. Bu organik bileşikler suyla temas ettiklerinde şişiyor, gözle görünür hale geliyor ve deniz salyası oluşuyor. Deniz salyasının oluşması için birtakım özel şartlara muhtaçlık vardır. Bu özel şartlar için yüksek derece de azot ve fosfat girdisi ve su sıcaklığına muhtaçlık vardır” diye konuştu.
İstanbul Üniversitesi Fen Fakültesi Biyoloji Kısmı Hidrobiyoloji Anabilim Kısmı öğretim vazifelisi Doç. Dr. Muharrem Balcı ise “Bu gidişle global ısınmanın tesiri daha da arttığı için deniz salyası ile birlikle kimi özel mikroorganizma kümeleri ortaya çıkacaktır. Bu mikroorganizmalar hayli zehirlidir. Bu zehirli unsurlar birtakım balıkları daha çok kimi balıkları daha az tesirler. Mesela midye zehirli hususlardan daha az etkilenir. Midyeler bu zehirli hususları biriktirir ve soframıza kadar gelir. Bu midyeyi yediğiniz anda felç bile geçirebilirsiniz” değerlendirmesini yaptı.
UZMANLARDAN MÜSİLAJ UYARISI
Onyedi Eylül Üniversitesi Denizcilik Fakültesi Eğitim ve Uygulama Yerleşkesi H. Avni Kocaman Deniz Bilim Merkezinin açılışına katılan Denizcilik Fakültesi Dekanı Prof. Dr. Mustafa Sarı müsailaj tehlikesine dikkat çekti.
Denizcilik müzesinde müsilaj nedeniyle ölen deniz canlılarının sergilendiği kısımda iştirakçilere bilgiler veren Prof. Dr. Sarı, su sıcaklığının artmasıyla birlikte denizlerde müsilaj oranının artacağını vurgulayarak, şunları söyledi:
* “Bir hareket planı yaptık. Etraf Şehircilik Bakanımız 7 ilin belediye lideri ve valileri altına imza attı. Hareketlere başladık ancak şimdi atık yükünü ne yazık ki azaltabilmiş değiliz. Hepinizin aklında eminim ki ‘Bu sene müsilaj olacak mı olmayacak mı’ sorusu var.
* Beni tanıyan herkes merak ediyor. İnşallah olamayacak diyelim lakin bilim bilgiyle çalışır, bilgiler olacağını gösteriyor lakin tıpkı vakitte geçen yılki kadar ağır olamayacağını da söyleyebiliriz. Zira 2021 yılında yaşadığımız müsilaj 2020 yılının kasım ayından itibaren suyun altında başlayan faaliyetlerin bir sonucuydu.
* Şu anda suyun altında ağır bir müsilaj oluşumu yok. Deniz karı mahiyetinden var az ölçüde da kremsi müsilaj olarak yüzeylerde vakit zaman görünüp kayboluyor. Suların sıcaklığının artmasıyla bir arada önümüzdeki günlerde yeni müsilaj oluşumlarıyla karşılaşabiliriz. Şöyle tabir ediyoruz. Kesin olarak müsilajla karşılaşacağız fakat vaktini bilmiyoruz.”
“EYLEM PLANI 3 YIL ÜZERE VAKİT ALACAK”
Deniz müzesinde sergilenen, müsilaj nedeniyle ölen taban canlıları, mercan ve süngerleri iştirakçilere göstererek Marmara Denizi’ne yardım edilmesi gerektiğini söyleyen Prof. Dr. Sarı, “Daha az atık çıkartalım, daha az deterjan kullanalım, daha az denize sıvı yağ, atık yağ dökelim. Böylelikle denize yardım etmemiz lazım zira hareket planının tam olarak hayata geçmesi 3 yıl üzere bir vakit alacak. Bu vakti beklersek denizin vakti kalmadı” açıklamasında bulundu. (DHA)
“FİTOPLANKTON KÜMELERİNİN ÇOK ÇOĞALMASI İLE MİSÜLAJ OLUŞUYOR”
Prof. Dr. Mustafa Sarı, misülaj oluşumunu şöyle anlattı; “Denizde fitoplankton kümeleri dediğimiz mikro alpler var. Bunların çok çoğalması sonucu ortamda gerilim şartları vuku buluyor. Bu durumda da ekstrem koşullarda misülaj dediğimiz mukus salgılıyorlar. Bu sümüklü, şeffaf organik yapıda bir unsur. Birinci salgıladığı vakit bu halde değil. Misülaj, mikro organizmalar için çok uygun bir üreme, gelişme, beslenme ortamı. Bu yüzden fitoplankton kümeleri tarafından bu salgılandığında çabucak ortamda bulunan bakteriler, virüsler, ve öteki mikro organizmalar kümelenmeye başlıyor. Böylece oluşum süreci tamamlanıyor. Ve denizin içinde sümüksü deniz salyası metrelerce uzayıp gidiyor. Bir tül üzere denizin içini sarmaya başlıyor.
Bu yüzeyden yaklaşık 5 metre aşağıda başlıyor. 15- 20 metreye kadar devam ediyor. Şu anda ağırlaştığı için yüzeyden 30 metreye kadar inmiş durumda. Misülaj Akdeniz havzasındaki denizler için doğal bir durum aslında. Kimi yıllarda az kimi yıllarda da azıcık fazla olmak kaidesiyle hayatı çok etkilemeyecek biçimde Akdeniz’de, Ege’de, Adriyatik’te ve Marmara’da görülüyor. Lakin doğal olmayanı ise bu sene çok ağır birşekilde ortaya çıkmış olma sıfır.
“BUNUN ÜÇ TEMEL FAKTÖRÜ VAR”
Bunun için yüzlerce sebebin sayılabileceğini belirten Mustafa Sarı, misülaj oluşumundaki temel üç faktörü şöyle sıraladı;
“Birincisi, Marmara Denizi’nde bu yılki ortalama suyun sıcaklığı 40 yıllık sıcaklıkların 2,5 derece üzerinde. Yalnızca Marmara değil, Akdeniz denizler sistemi eksiksiz sıcak. Fakat en yükseği şu an Marmara Denizi. Bunun da nedeni global iklim değişikliği.
İkincisi, Marmara Denizi özgün yapısı gereği durağan bir deniz. Yani taban ile yüzey ortasındaki karışımlar, sirkülasyonlar sonlu. Zira tabanında Akdeniz’in suları var. Güney’de Çanakkale Boğazı’ndan girip İstanbul Boğazı’ndan Karadeniz’e çıkıyor. Yüzeyde ise Karadeniz’den gelen sular var. Kuzey’den geliyor, İstanbul Boğazı’ndan Çanakkale Boğazı’na oradan Ege ve Akdeniz’e gerçek akıyor. Yüzeydeki Karadeniz suları az tuzlu, organik unsur olarak varlıklı ve hafif. Bu yüzden yüzeyden akıyor. Marmara Denizi’nin ortalama birinci 25 metresi Karadeniz kökenlidir. Onun altında ise ağır, besince yoksul lakin ağır Akdeniz suları var. Güney’den Kuzey’e gerçek akıyor.
Tuzlulukları, besinleri farklı bu iki su katmanı, ortada tampon katman dediğimiz katman tarafından ayrılıyor. İşte bu katman iki suyun birbiri ile karışmasını engelliyor. Olağanda denizlerde yüzey ile taban vakit zaman karışır. Yüzeydeki akıntılar ise neredeyse Karadeniz’den gelen sularla ilintili. Yani ana etken Karadeniz’den gelen suyun ölçüsüyle alakalı. Marmara Denizi’nin yepyeni yapısı aslında durağandı. Bunun üzerine global iklim kuralları da eklenince denizdeki durağanlık olağanın üstüne çıktı.
Üçüncüsü, Marmara Denizi’ni uzun yıllar atık denizi olarak kullandık. Marmara Denizi’nin etrafında 25 milyon insan yaşıyor. Bunların bütün atıkları direkt yada dolaylı olarak denize gidiyor. Türkiye sanayisinin neredeyse yarısı Marmara Denizi’nin etrafında. Bu atıklar tekrar denize gidiyor. Bölgede çok ağır ziraî faaliyet var. Gübre, zirai ilaç ve kalıntıları yağışlar ile denize gidiyor. Ne oluyor Marmara Denizi’nin azot-fosfor yükünü artırıyor. Besin elementleri bunlar tıpkı vakitte. Artık bu üç tane tetikleyici olduğunda, denizdeki biyolojik süreçlerin başlangıcı olan fitoplankton kümelerinden kimileri süratle çoğalmaya başlıyor. Bu azotu ve fosforu tüketmek için. Bize yardım etmeye çalışıyorlar aslında.
Fitoplankton kümelerinin kimileri evet misülaj üretiyor lakin, aslında bunlar şu an soluduğumuz havanın neredeyse yarı oksijeni üretmekte. Denizlerdeki fitoplankton kümeleri olmasa nefes aldığımız havanın içindeki oksijen yetmeyecektir. Karalardaki ormanlar bunu sağlayamıyor. Oksijenin kaynağı denizler. İşte bu kümeler süratle çoğalarak denizdeki azotu, fosforu tüketmeye çalışıyor. Bunların kimileri süratli kimileri da yavaş tükeniyor. O süratli yavaş istikrarı bozulduğunda elementler ortasında gerilim koşulları ortaya çıkıyor. Fitoplankton da kendisini korumak için salgı bırakıyor. İşte üçüncü tetikleyicide bu türlü ortaya çıkmış oluyor.”