Onur Akyıl
Cüneyt Candaş, birinci romanı ‘Kadavra Mevsimi’ ile bir edebiyat sitesinin yaptığı oylamada, yayımlandığı yılın en düzgün kaygı romanına imza atan isim olmuştu. Muharririn ikinci romanı ‘Bedel Ödeyenler’ de endişe, gizem ve tansiyon üst başlıklarıyla tanıtıldı ve yayımlandı. Fakat hem müellifi hem de romanlarını bu üst başlıklar üzerinden okumak haksızlık, hatta kolaylık olur. Cüneyt Candaş, romanlarında okuruna endişeden ya da benzeri tanımlamalardan, kavramlardan çok daha fazlasını sunabilen bir müellif. Bu manada ‘Bedel Ödeyenler’ de tek bir çeşidin takipçilerinden fazla, ‘edebiyatla’ ilgilenen herkesin okuması gereken bir çalışma.
Roman, psikiyatrist Tarık’ın ve beşere, insan tabiatına ilişkin döngünün, döngülerin öyküsü olarak okunabilir. Tarık’ın büyüklü küçüklü sorularının, çocukluğunun, kayıplarının, heyecanlarının ve şimdisinin dönüp dolaşıp kesiştiği pahalar epey başarılı bir biçimde ele alınmış muharrir tarafından. Münasebetiyle romanın tek bir cinse dahil edilemeyeceğine dair gerçek de bu noktadan değerlendirilmeli.
Babasının vefat haberiyle, yaşadığı ve çalıştığı ‘yabancı’ dünyadan, Türkiye’ye, köyüne dönmesi gereken Tarık’ın, ‘yabancılık’ probleminde bir süreklilik olduğunu anlamaya/öğrenmeye başlıyoruz. Burada şunun altını çizmekte yarar var; ‘Bedel Ödeyenler’, tek bir cümlesi dahi atlanmadan okunması gereken bir roman zira neredeyse her cümle, öteki öbür kapılar açan detaylara dönüşebiliyor roman içinde. Rahat geçişlerin ve baş karıştırmayan akıcı bir anlatımın tüm romana yayılmasına karşın nitekim dikkatli bir okumayı gerektiriyor. Romanın, dolayısı ile müellifin başarısı da burada parlıyor. Okur, yalnızca okunduğunda da etkileyici, ‘okunduğunda’ da.
Elbette bunun üsttekiler haricinde de nedenleri var. Örneğin Tarık, özne inşasında büsbütün toplumun güdümünde üzere görünse, kendi köklerine dahil olmak için çocukluğunda büyük bir efor içine girse de işleyen diğer kanunların varlığı, öznenin kendi toplumuyla bağdaşık olmasına karşın bir o kadar da yabancı olduğunun altını çiziyor.
Bedel Ödeyenler, Cüneyt Candaş, 416 syf., Müptela Yayınları, 2021. ERKEKLİK VE KÖKLER ORTASINDAKİ BAĞ
Roman, bir toplumsal cinsiyet romanı olarak bile okunabilir. Romanda gizem yok, tahminen de bilakis her şey müthiş derecede açık. Köy hayatının gerçekliği, gerçeklikleri de farklı biçimde yabancılaşmanın sırf bireye ilişkin bir şey olmadığını çarpıcı bir biçimde ortaya koyuyor. Köyün asıl ismi Doluca lakin köy, bilhassa erkeklik inşasında öylesine aşikâr maddelere bağlı ki köyün ismi Delice olarak anılıyor. Yani burada aslında ‘düğünün’ ya da ‘bedel ödeme’nin bir manası yok, burada temel problem karşı konulması imkânsız olan kökler. Ama elbette muharrir, anlatıyı geliştirirken ritüelistik erkeklik etaplarını roman açısından son derece değerli kılmayı başarıyor. Münasebetiyle romanın telaffuz olarak kendi kendine evrildiği bir alan var. Evet, kendi kendine, müellifin kurduğu anlatı nitekim özgürleşmeye başlıyor ve gelip dayandığı başlık bu manada erkeklik ve kökler ortasındaki bağ oluyor. Velhasıl şayet bir gizem varsa romanda, bu noktada gerçek fonksiyonunu kazanıyor.
Romanla ilgili fazla açık vermeyi yanlışsız bulmasam da, erkeklik ritüeli için bir mağaraya girilmesi, mağaranın fecî bir karanlığa sahip oluşu, birden aydınlanışı ve su, yıldızlar, dolunay üçlüsüyle ele alınışı, bir bayanın ortaya çıkışı ve bu esnada metne yerleştirilen replikler, ritüelin sonlanışı ve dahası gerçek gizemin toplumsal işleyişte olduğunun emareleri…
Roman uzunluğu süren değişik bir istikrar var cinsel öğelerin kullanımı manasında. Üstelik bu öğeler bazen üstteki üzere daha görünür, açık, anlaşılır olsalar da bazen okuyucunun toplumdan edindiği önyargılar nedeniyle huzursuz olmasını sağlayan bir kapalılığa da sahip. Bilhassa mağaranın girişinde delikanlıların çırılçıplak soyunup, mağarada el ele tutuşarak ilerleyişleri, inanç hissinden çok tedirginlik üzerinden okura ulaşıyor. Lakin romanın her etabında olduğu üzere bu noktada okur yanılmakla ve rahatlamakla yetiniyor. Tam da burada tahminen de muharririn bir tabip olduğu belirtilmeli.
‘Bedel Ödeyenler’, kesinlikle okunulması gereken bir roman. Müellifin romana tesirli bir biçimde yaydığı merak hissinin tek sözle “tek solukluk” bir romanı ortaya çıkardığını da söylemek lazım. Dramatik çatısı epey keskin ve düzgün işlenmiş ‘Bedel Ödeyenler’, roman tipi ismine unuttuğunuz birçok şeyi size yine hatırlatacak…