Çocuklar ise beyin yıkama programlarına sokuldu. BM Komiserinin ziyaretinden evvel yayımlanan evraklar, eğitim ismi altında Uygur kimliğinin organize operasyonla silindiğini ortaya koydu. İnsanlık utancı karşısında Türk ve İslam dünyasının devam eden sessizliği vicdanları yaralıyor.
Doğu Türkistan’daki beyin yıkama kamplarının bilgisayar sunucularından binlerce fotoğraf ve evrak hacklendi. Ailenin en yaşlılarından çocuklara kadar herkesin günün her saatinde karakollara çağrılarak fotoğraflarının çekildiği, bir mühlet sonra da çeşitli münasebetlerle tutuklandıkları öğrenildi. Üzerinde vakit damgalarının olduğu fotoğrafların kamplarda çekilenlerle birebir biçimde isim isim dosyalandığı belirtiliyor. Bu da muhtemel bir ortak hedefi akla getiriyor: Çin’in o sırada inşa ettiği devasa bir yüz tanıma veritabanı.
Çin’in Uygur Türklerine yönelik baskı siyasetleriyle ilgili bugüne kadar bilinmeyen detaylar, BBC’nin yayınladığı binlerce evrak ve fotoğrafla ortaya çıktı. Polis bilgisayarlarının hacklenmesi sonucu elde edilen dokümanlar, bölgedeki birçok kişinin yalnızca Uygur ve Müslüman kimliği taşıdıkları için gözaltı kamplarına yerleştirildiğini gösteriyor. Birleşmiş Milletler (BM) İnsan Hakları Yüksek Komiseri Michelle Bachelet’in, Çin’in Uygurlara yönelik muamelesini incelemek üzere ülkeye gerçekleştirdiği ziyaretten çabucak evvel yayınlanan dokümanlar insanlık dışı uygulamalara dair çok sayıda ispatı gün yüzüne çıkardı. Uygurların tutuldukları kampların Çin hükümetinin sav ettiği üzere “mesleki eğitim kurumları” olmadığı iç polis talimatları, nöbet cetvelleri ve tutukluların daha evvel hiç görülmemiş imajları ile yalanlanıyor. Fotoğraflar, konuşmalar ve resmi yazışmaların yer aldığı dokümanlar, Uygur kimliğinin, kültürünün yahut İslam inancının her türlü tabirinin, Çin önderi Şi Cinping’e kadar uzanan bir buyruk komuta zinciri tarafından amaç alındığına dair bir siyasetin, en güçlü delillerinden kimilerini sunuyor. Belgelerin kaynağı olan korsan, dokümanları Doğu Türkistan’daki bir dizi polis bilgisayar sunucusundan hacklediğini ve Alman antropolog Adrian Zenz’e aktardığını söyledi. ABD’de tanınan bir Çin uzmanı olan Zenz, Doğu Türkistan’daki insan hakları ihlalleri savlarına erken bir etapta dikkat çekmişti. Bu nedenle 2021’de Pekin, Zenz hakkında yaptırım kararı almıştı.
Uygurların fotoğrafları çekilmek üzere günün rastgele bir saatinde karakollara çağrıldığı da dokümanlarla ortaya çıktı. Ailenin en yaşlılarından çocuklara kadar herkes üzerinde vakit damgalarının olduğu fotoğrafların kamplarda çekilenlerle tıpkı formda isim isim dosyalandığı belirtiliyor. Bu da mümkün bir ortak emeli akla getiriyor: Çin’in o sırada inşa ettiği devasa bir yüz tanıma veritabanı. Hacklenen evraklarda, anne ve babaları kaybolduğunda 10 yaşında olan Ruzigül Turghun ve altı yaşındaki Ayşem Turghun’un da üç kızının fotoğrafları yer alıyor. Hacklenen elektronik tablolar, ebeveynleri her ikisi de gözaltına alınan bu tıp çocukların akıbeti hakkında çok az detay veriyor. Bu çocukların yetişkinlerin gönderildiği beyin yıkama kamplarıyla tıpkı vakitte inşa edilen resmi yatılı okullara gönderildiği iddia ediliyor. Fotoğraflar, Uygur ailelerinin aslında ulusal kimliklerinden, soylarından ve kökenlerinden koparmayı öngören siyasetlerin göstergesi olarak bedellendiriliyor. E-tabloların birçok, Uygurlarda Konaşehir yahut Çince’de Şufu olarak bilinen ilçeyle ilgili. Dr. Zenz tarafından yapılan bir bilgi tahlili, 2017 ve 2018 yıllarında yalnızca bu ilçede toplam 22 bin 762 sakinin -yetişkin nüfusun yüzde 12’sinden fazlasının- ya bir kampta ya da hapishanede olduğunu gösteriyor. Bu sayısı tüm Doğu Türkistan’a uyarlarsak, 1,2 milyondan fazla Uygur ve öteki azınlık mensuplarının tutuklandığı iddiaları yapılıyor. Çin Kamu Güvenliği Bakanı Zhao Kezhi’nin Haziran 2018’de Doğu Türkistan’ı ziyareti sırasında yaptığı ve “gizli” olarak damgalanan bir konuşmasında, sırf Doğu Türkistan’ın güneyinde en az iki milyon insanın “aşırılıkçı düşünce” taşıdığını sav ediyor.
Yıllar, hatta on yıllar evvel işlenmiş “suçlar” için geriye dönük olarak cezalandırılan sayısız insan örneği var. Örneğin, bir adam 2017’de 10 yıl mahpus cezasına çarptırılmış. Nedeni ise 2010’da birkaç gün büyükannesi ile Kur’an okuması. Yüzlerce kişinin cep telefonu kullanımı da takip edilmiş. Birçok bireye “yasadışı dersleri” dinlemek yahut şifreli uygulamalar yükleme suçlamaları yöneltilmiş. Kimileriyse, aygıtlarını gereğince kullanmadıkları için on yıla kadar mahpus cezasına çarptırılmış. Örenğin, “telefonun kredisi bitti” münasebeti, kullanıcının daima dijital nezaretten kaçınmaya çalıştığının bir işareti olarak listelenmiş. Evraklar yöneltilen kabahatlerin nasıl değiştirilip hayatların mahvedildiğini ortaya koydu. Örneğin “kavga çıkarmak”, “toplum nizamını bozmak”a dönüştürülüp, akabinde önemli terör hareketleri olarak cezalandırılmış. Cezalar yedi yıl, 10 yıl, 25 yıla kadar değişiyor. Örneğin Tipsin Kadir’le ilgili çizelgede, 1980’lerden itibaren İslami kutsal kitaplarla ilgili çalışma yapma ve “dini aşırılığın tesiri altında sakal uzatma” cürümleri yer alıyor. Kadir bu münasebetlerle 16 yıl 11 ay mahpus cezasına çarptırıldı.
‘BM’YE TAM VE SINIRSIZ ERİŞİM MÜSAADESİ VERİN’
İngiltere Dışişleri Bakanı Liz Truss, elde edilen yeni ispatların Çin’in Uygur Türkleri ve başka etnik azınlıklara yönelik muamelesinin inanılmaz derecedeki büyüklüğünü gösterdiğini belirterek Doğu Türkistan’a yapacağı ziyarette Birleşmiş Milletler (BM) İnsan Hakları Yüksek Komiseri’ne tam ve sınırsız erişim müsaadesi vermesini istedi. Yeni ispatların Çin’in zorla çalıştırma, din özgürlüğüne yönelik önemli kısıtlamalar, ebeveynlerin çocuklarından ayrılması, zorla doğum denetimi ve toplu hapsetme üzere uygulamaları içerdiğini kaydeden İngiliz Dışişleri Bakanı, bunların Uygur Türkleri ve başka etnik azınlıklara yönelik muamelenin fevkalâde derecedeki büyüklüğünü gösterdiğini vurguladı. İngiltere’nin memleketler arası ortaklarıyla Çin’den hesap sormaya kararlı olduğunu belirten Truss, BM İnsan Hakları Yüksek Komiseri Michelle Bachelet’e alandaki gerçekleri kapsamlı formda değerlendirebilmesi için bölgeye tam ve sınırsız erişim müsaadesi verilmesini gerektiğini söz etti.
‘KAÇMAYA ÇALIŞANI VURUN’
Ele geçirilen evraklarda Doğu Türkistan bölgesi eski parti liderinin 2017’de yaptığı ve daha evvel yayınlanmayan bir konuşması da bulunuyor. Parti lideri bu konuşmasında, kamplardan kaçmaya yeltenen Uygurları kast ederek, “birkaç adım uzağa kaçmaya çalışan her mahkumun vurulması” gerektiğini söylüyor. Fotoğraflarda ise kamp olduğu ileri sürülen yerlerde makineli tüfeklerle bekleyen güvenlik güçleri görülüyor. Bir fotoğrafta ise, bacakların çok halde gerildiği bir azap aleti olan kaplan sandalyesinde oturtulmuş bir kişi yer alıyor. Tesisler ortasında ve hatta hastaneye nakledilen rastgele bir “öğrenci” için göz bağı, kelepçe ve pranga mecburî. 452 elektronik tablodan oluşan bir küme evrakta, çeyrek milyondan fazla Uygur’un isimleri, adresleri ve kimlik numaraları ile birlikte hangilerinin gözaltına alındığı, hangi tıp tesislerde ve neden gözaltına alındığı gösteriliyor. Son derece gelişmiş nezaret araçlarıyla elde edilen dataların nasıl keyfi gözaltı münasebetleri olarak kullanıldığı dikkat çekiyor.
