Birgün gazetesi müellifi Hayri Kozanoğlu, Türkiye’deki yüksek fiyat artışlarının tartışıldığı bugünlerde global ölçekte de denetimsiz artışların yaşandığına dikkat çekti. Dünya Tarım Örgütü’nün (FAO) endeksine nazaran bilhassa fakirlerin beslenmesinde rol oynayan hububat ve bitkisel yağ fiyatlarındaki artışa değinen Kozanoğlu “Kısacası besin krizi de hayatlarımızı sınıfsal pozisyonumuza paralel biçimde etkiliyor” dedi.
Besin ihraç eden ülkelerin, konjonktürel krizi anında çözebilecek stoklara sahip olduğunu belirten Kozanoğlu, bu artıştan endüstriyel tarım şirketlerinin karlı çıktığına işaret etti. Hayri Kozanoğlu’nun yazısı şöyle:
“Tüm dünyada besin fiyatlarının yüksekliği konuşuluyor. Gerçek, hiçbirimiz daha evvel karşılaştığımız fiyattan fazlasını ödemekten hoşlanmıyoruz. Bu kimilerimizin espresso, cappuccino keyfi faturalarına yansıyor yahut ithal somonu artan dövizin de tesiriyle daha az tüketip, Omega 3 yüklememizi eksik yapıyoruz. Artırımlar bazılarımızın zeytinyağından ayçiçeği yağına, tereyağından margarine bir alt lige düşmemize yol açıyor. Diğerlerimizin ufkunda antepfıstığının yahut bademin kaç liraya çıktığı değil, yalnızca patatesin bir yılda yüzde 342, soğanın bir ayda yüzde 69 artışı yer alıyor. Ortamızda akşam meskene 2 ekmek götürebilecek miyim korkusu duyanlar da giderek artıyor.
Hülasa besin krizi de hayatlarımızı sınıfsal pozisyonumuza paralel biçimde etkiliyor. Yanlış anlaşılmasın, tek lüksü hafta sonu kahvesini yudumlarken kitabını-gazetesini okumak olanları, bir kartona 10 lira öderken 20 lira vermek zorunda kalanları kendime uzak bulmuyorum. Lakin yaşadığımız toplumda açlık tehdidiyle karşı karşıya bulunan, çocuğuna süt dahi alamayan, en azından eksik yahut yetersiz beslenenler bulunduğunu da hatırlayalım istiyorum.
GLOBAL BESİN FİYATLARI REKOR KIRIYOR
Besin fiyatları global ölçekte görülmemiş bir süratle artıyor. Dünya Tarım Örgütü’nün (FAO) besin endeksi, son bir yılda dolar bazında yüzde 29.8’lik bir sıçramaya işaret ediyor. Hububat, bitkisel yağ, süt eserleri, et ve şeker tüm kategorilerde emsal bir enflasyon gözleniyor. Lakin uzun vadeli, son 20 yıllık bir perspektiften bakınca hububat ve bitkisel yağ fiyatlarındaki daha keskin bir artış eğilimi dikkat çekiyor. Bu data, fakirlerin beslenmesinde kelam konusu iki kümenin daha belirleyici rolü bulunması nedeniyle kıymetli.
Mayıs başında Besin Güvenliği Bilgi Ağı’nın yayımladığı 2022 Besin Krizleri Global Raporu’nda 53 ülkede 193 milyon kişinin açlık tehlikesi ile karşı karşıya bulunduğu bildiriliyor. Kelamı edilen 2021 sayıları, bir evvelki yıla nazaran 40 milyon artışa işaret ediyor. Çatışmaların 24 ülkede 139 milyon, bilhassa Covid pandemisinin tetiklediği ekonomik şokların 21 ülkede 30 milyon, kuraklık başta gelmek üzere iklim değişikliklerinin 8 Afrika ülkesinde 24 milyon kişiyi açlığa sürüklediği belirtiliyor.
Bu istatistikler şu nedenle bilhassa değerli: Rapor 2021 sonu, yani Ukrayna savaşının şimdi patlak vermediği bir periyodun global görünümünü sunuyor. En ağır açlık tablosunun yaşandığı bildirilen Afganistan, Yemen, Sudan, Suriye, Etiyopya, Kongo ya emperyalizmin direkt müdahale ettiği, ya da yaşanan çatışmalarda parmağının bulunduğu devletler. Bilhassa Suriye orta gelir seviyesinde, en azından açlık probleminin yaşanmadığı bir coğrafya iken, ülkenin üzerine bilumum cihatçıları musallat eden güçler, Türkiye dahil, bu felaketin sorumlusu. Ne yazık ki bizim memleketteki kentli, birden fazla seküler orta sınıflar bu gerçeği kavramak yerine, sürecin mağduru sığınmacıları maksat gösterenlere alkış tutuyor.
TEK SORUMLU PUTİN Mİ?
Bu hafta The Economist mecmuası, buğday başaklarına kurukafalar yerleştirilen çarpıcı bir açlık illüstrasyonuyla yaklaşan “felaketi” kapağına taşıdı. Lakin metinleri okuyunca, çarçabuk tüm vebalin Putin’in omuzlarına yıkıldığı sonucuna varabilirsiniz. Gerçek Rusya ve Ukrayna dünyanın birinci ve beşinci buğday ihracatçıları, milletlerarası piyasanın yüzde 28’ini sağlıyorlar. Yükle hayvan yemi olarak kullanılan mısır ve arpanın da en önemli üreticileri bu iki ülke. Bilhassa fakir ailelerin beslenmesinde değerli yer tutan ayçiçeği yağının önde gelen iki üreticisi de Ukrayna ve Rusya.
İşgal, hem çatışma nedeniyle rekoltesi düşen, hem de Odesa limanındaki blokaj kaynaklı mevcut mahsulün sevkiyatı duran Ukrayna’yı daha şiddetle vuruyor. Gerginliği savaşa dönüştüren Putin elbette hatalı. Lakin, diplomatik tahlili başından beri baltalayan, cepheye daima yeni silah ve mühimmat göndererek çatışmayı kızıştıran başta ABD, NATO güçlerinin de sorumluluğu yabana atılacak seviyede sayılmaz. Üstelik Kiev idaresinin Karadeniz’e ağır mayın döşemesi nedeniyle de liman etrafı şu anda nakliyata elverişli değil. Tıpkı sularda bir Rus gemisi vurulunca, bir Rus teknesi mayına takılınca alkış tutanlar keşke sonrasını da düşünseydi…
Mısır buğday ithalatının yüzde 80’ini Ukrayna ve Rusya’dan sağlıyor. Türkiye, Bangladeş, İran buğday ithalatlarının yarısından fazlasını savaşan iki ülkeden gerçekleştiriyorlar. Lübnan, Tunus, Yemen, Libya ve Pakistan’ın buğday ihtiyacı de büyük ölçüde buralara bağımlı. Bilhassa fakir ülkelerde halkın bütçesinin daha yüksek kısmını besine harcaması nedeniyle yükselen fiyatlar, insanları direkt sefalete sürüklüyor.
ABD’NİN ŞEFKAT AÇILIMLARI
Son haftalarda IMF, Dünya Bankası da global besin krizini acil gündemlerine almış durumda. Hatta İngiltere Merkez Bankası Lideri Andrew Bailey besin fiyat enflasyonunu “kıyamet alameti” olarak niteledi. Aslında yetersiz beslenme sorunu fakir ülkelerle sonlu değil. Örneğin, İngiltere’de araştırmalar nüfusun yüzde 27’sinin enflasyon karşısında bir öğünü atladığını ortaya koydu. Yüzde 65’lik bir kısım de maliyetleri azaltmak için ısınma gereksiniminden fedakarlıkta bulunuyor.
ABD Maliye Bakanı Janet Yellen, G-7 maliye bakanları toplantısında “Rusya’nın Ukrayna savaşı besin güvenliği sıkıntısını derinleştirdi” açıklamasından sonra, global besin yardımı programına yeni fonlar transferiyle yılbaşından beri yaptıkları katkının 2.6 milyara çıktığını ilan etti. Ancak tıpkı ABD, Ukrayna’ya bunun 20 katından fazla 53 milyar dolar silah sevk etti. Global hegemonyasını muhafaza stratejisini uygularken, kendinden bekleneceği üzere bu fakirlerin ömrüne nasıl yansırın kaygısına düşmedi.
BESİN EMPERYALİZMİ
Anlaşılan global besin krizi uzun mühlet gündemimizde kalacak. Bu tartışmayı sürdürmek üzere, şimdilik kimi değerli noktaların altını çizmekle yetinelim. Birincisi, başta ABD, varlıklı ülkelerin silolarında yaşanan konjonktürel sorunu anında çözecek ölçüde besin stoku bulunuyor. İsterlerse savaş nedeniyle buğday satın alamayan ülkelerin açığını çarçabuk kapatabilirler. İkincisi, global besin fiyatlarının yüksek seyri tarım eserleri ihracatçısı ülkelerin, daha doğrusu onların endüstriyel tarım şirketlerinin işine yarıyor. Dünyanın en büyük tarım ihracatçıları sıralaması ABD, Hollanda, Almanya, Fransa diye sürüyor. Üçüncüsü, dünya nüfusunun yüzde 80’i net besin ihracatçısı ülkelerde yaşıyor. Bilhassa pamuk, mısır, buğday, üretimi çok büyük ölçekte, ileri teknolojiyle gerçekleşiyor. Fakir ve/veya küçük ülkelerin global ticaret sistemi çerçevesinde bu temel eserlerde rekabet gücü kalmıyor. Dördüncüsü, Türkiye üzere net tarım ihracatçısı ülkeler dahi, buğday, soya fasulyesi üzere temel besinleri ithal ediyor. Fakat ucuz işgücünün daha fazla rol oynadığı zerzevat, meyve üretiminde ağırlaşmak zorunda kalıyor. Bir de tohum, gübre, tarım ilacı, mazot üzere girdilerdeki bağımlılık göz önüne alınınca dış ticaretteki tablo aksine dönüyor.
Doğal ki, global besin sisteminden kelam edince, tarım yerlerini ranta açıp, betonla büyüme sevdasına kurban eden, tarım dayanaklarını güzelce keserek, çiftçileri banka borcunun boyunduruğuna sokan AKP’nin adeta tarıma sabotaj manasındaki siyasetlerini da unutmayalım.”
(KAYNAK)