Cibuti’nin Ankara Büyükelçisi Aden Hüseyin Abdillahi, Türkiye ile Afrika ülkeleri ortasındaki münasebetlerin odağında tarım, ticaret ve endüstrileşme olduğunu belirterek, “Yapmamız gereken şey adil ve güçlü bir paydaşlık inşa etmek. Türkiye ile de bu manada bir şeyler yapabileceğimizi düşünüyoruz.” dedi.
Abdillahi, AA Tahlil’in Afrika Günü için hazırladığı Afrika Evrakı kapsamında Türkiye-Afrika ilgilerini kıymetlendirdi.
Soru: Türkiye-Afrika münasebetleri son yıllarda nasıl gelişti?
Abdillahi: Türkiye’ye neredeyse 10 yıl evvel geldim ve Türkiye-Afrika ilgilerinin geçmişte ve şu anda nasıl olduğunu çok yeterli biliyorum. Ben geldiğimde Türkiye’de 13 yahut 14 Afrika ülkesinin büyükelçiliği vardı. Bugün Ankara’da 37 Afrika ülkesinin diplomatik temsilciliği bulunuyor. Muhtemelen önümüzdeki 2-3 ay içinde bu sayı 38 olacak. Yani şimdiye kadar hakikaten uzun bir yol katettiğimizi söyleyebilirim. Bağlarımız her geçen gün daha çok gelişiyor.
2005’te Türkiye ile Afrika ortasındaki ticaret hacmi yaklaşık 6 milyar dolar civarındaydı. Bugün ise yıllık 29 milyar dolar. Fakat global ekonomiyi altüst eden koronavirüs salgını olmasaydı muhtemelen bu sayı 40 milyar dolar olurdu. Önümüzdeki beş veya altı yılda ise 50 milyar dolara çok rahat bir formda ulaşacağımıza eminim.
Aslına bakarsanız, benim de çok güzel bildiğim Afrika Boynuzu’nun (yani Cibuti, Etiyopya, Somali üzere ülkeler) pandemi öncesi, 2017-2018 diyelim, Türkiye ile ticaret hacmi 500-550 milyon dolardı. Bugün bu sayı 1 milyara yaklaştı, yani koronavirüs salgınına karşın ikiye katlandı. Bu durum Batı Afrika’da da emsal formda, Senegal’de de tıpkı. Münasebetiyle Türkiye-Afrika ilgilerinin her geçen gün daha da artacağını ve bunun sonucunu önümüzdeki periyotta göreceğimizi belirtmekten gurur duyuyorum ve bunun gerçekleşeceğine de inanıyorum.
Soru: Afrika ülkeleriyle ikili bağlarda eğitim diplomasinin kıymeti nedir?
Abdillahi: Biliyorsunuz, bugün Türk üniversitelerinde okumaya gelen çok sayıda Afrikalı öğrenci var. Size 2013’ten birkaç örnek verecek olursam, Türkiye’deki üniversitelerde 4 bin 700-800 civarında Afrikalı öğrenci vardı. Bugün, 2021-2022 eğitim öğretim yılında Türk üniversitelerinde 37 bin Afrikalı öğrenci var. Bu ileriye gerçek atılmış epeyce büyük bir adım. Bu durum ayrıyeten ikili alakaların değerli ölçüde geliştiğinin ve daha da gelişeceğinin açık bir göstergesi.
Soru: Türkiye’de okuyan ve ülkelerinde bakanlık dahil kıymetli siyasi vazifeler alan Afrikalı öğrencilerin ikili bağlantılara katkısı nasıl oldu?
Abdillahi: Türkiye’de okuyup Cibuti’de hekim, mühendis, mimar, dişçi, kardiyolog, pediatri uzmanı olarak çalışan bir sürü öğrenci olduğunu biliyorum. İşte bunlar alakaların gelişmesine katkıda bulunacak, Afrika’nın buradaki gerçek elçileri.
OSTİM Teknik Üniversitesini biliyorsunuz. Yeni kurulan bir üniversite, 4 yıl kadar tahminen de daha az bir müddet evvel kurulmuş olmalı. Bugün 27 farklı ülkeden 631 Afrikalı öğrenci var. Bu da alakaların ne kadar canlı ve aktif olduğunu gösteriyor. Ben de kıta ile Türkiye ortasında parlak bir geleceğimiz olduğuna eminim.
2012-2021 ortasında, neredeyse 10 yıldır Yurtdışı Türkler ve Akraba Topluluklar Başkanlığı (YTB), 12 bin Afrikalı öğrenciye burs sağladı. Bu epey büyük bir sayı. Bu şahıslar geleceği inşa edecek, Türkiye ile Afrika münasebetlerini dizayn edecek ve tekrar şekillendirecekler, bu kesin. Üstelik bu yalnızca bir başlangıç, bundan daha fazlasını göreceğiz.
Soru: Türkiye’nin Afrika ülkeleriyle stratejik iş birliğinde hangi alanlar ön plana çıkıyor?
Abdillahi: Afrikalılar olarak Türkiye ile iktisat, ticaret ve endüstrileşmeye dayalı yeni bir paydaşlık inşa etmeyi umuyoruz. Çünkü biliyorsunuz endüstrileşme birçok Afrika ülkesinin ve dahi Afrika Birliği’nin ana maksadı.
Aralık 2021’de Afrika başkanları ile Türk yetkililerinin bir ortaya geldikleri bir tepe düzenlendi. İstanbul’da, Afrika-Türkiye İştirak Doruğu yapıldı. Ortak Hareket Planı’nda tahminen de altını çizmemiz gereken en değerli hususlardan biri ticareti artırmak, sıhhat sisteminin geliştirilmesi. Lakin en kıymetlisi endüstrileşme. Yani ticaret, yatırım, endüstrileşme, bunlar en değerli alanlar.
O halde yapabileceğimiz şey -ki zati hayata geçirildi- Türkiye’den ve Afrika’dan özel kesimi bir ortaya getirerek yap-işlet-devret modelinde bir paydaşlık inşa etmelerini sağlamak. Örneğin, Türk firmalar tarafından inşa edilen Senegal Dakar’daki havaalanı bu biçimde yapıldı. Alışılmış biliyorsunuz, tahminen 20 yıl sonra filan havaalanını teslim edecekler. Yani Senegal’de oluyor, tıpkı formda Nijer’de işletiliyor. İşte geliştirmemiz gereken model bu.
Soru: Özel bölüm, münasebetlerin geliştirilmesinde ne kadar aktif? Hangi alanlarda yatırım potansiyeli görüyorsunuz?
Abdillahi: Türkiye ile Afrika ülkelerindeki özel kesimler ortasında bir başka vurgulamamız gereken ve çok değerli olan model de ortak teşebbüs modeli. Burada asıl soru, hangi alanda? En değerli alanlardan biri tarım. Zira Afrika tarım, hayvancılık, doğal kaynaklar konusunda çok büyük kaynaklara sahip. Birebir vakitte tarım epey değerli zira bildiğiniz üzere günümüzde hayli derin bir besin krizi yaşıyoruz. Rusya ve Ukrayna ortasındaki savaştan ötürü un ve buğday stokları tükeniyor. Yani toprağa geri dönmemiz gerekiyor. Afrika da tüm dünyadaki mevcut tarım topraklarının yüzde 60’ına sahip. Münasebetiyle tarımı geliştirmemiz gerekiyor. Tıpkı vakitte Türk özel kesiminin tarım için Afrika’da fabrikaların kurulması, paketleme, gübreler vs. üzere gerekli teknik araçların karşılanmasında da finansal dayanağını almak isteriz. Zira biliyorsunuz tarım yalnızca çiftçilik değil, ona bağlı bir sürü faaliyet de mevcut. Ayrıyeten ilaç dalında de büyük Türk firmalarla çalışabiliriz. Bunun da önünü açtık ve geliştirmeye muhtaçlığımız var.
Soru: Gelişen Afrika ekonomilerine Türkiye nasıl katkı sunabilir?
Abdillahi: Genelde Afrika’da hiçbir şey olmadığını düşünürüz. Lakin 15 yılda Afrika’da altyapı inşası için devasa yatırımlar yaptık: Demiryolları, otoyollar, havaalanı, özgür ticaret bölgeleri ve yollar. Evet, kâfi değil, zira 100 milyar dolar civarı yıllık yatırım yapıyoruz altyapı için lakin daha fazlasına gereksinimimiz var. Tahminen ek 60 milyar dolar, yani yıllık en az 160 milyar dolar. Gereksinimimiz olan bu. Çok yol katettik ve üzerimize düşeni yaptık. Artık Afrika-içi ticareti geliştirmek için Türk özel dalıyla iştirak kurmak istiyoruz. Çünkü bu çok kıymetli.
Bugün Afrika’da gayrisafi yurtiçi hasıla 2,5 trilyon dolar civarında. Dünya Bankası, Memleketler arası Para Fonu (IMF) yahut öteki bir finans kurumundan gelen dokümanlara baktığınızda “Bunu kanıtlamak sıkıntı.” denebilir fakat hiç de o denli olduğunu sanmıyorum. Zira biliyoruz ki birçok Afrika ülkesinde kayıt dışı iktisat devasa boyutta. Hasebiyle Afrikalı veya Dünya Bankası’ndan, IMF’den bir uzmana sorduğunuzda size muhtemelen kayıt dışı iktisadın yüzde 50 tahminen de daha fazla olduğunu söyleyecektir. Yani total GSYH 2,5 trilyon değil, tahminen de 5 veya 6.
Söylemek istediğim şu ki iktisat gelişiyor. Hatırlatmak isterim ki 2017 ve 2018’de dünyanın en süratli gelişen ekonomilerinden 5’i Afrika ülkelerindendi. 2016’da 4’ü Afrika’dandı. Yüzde 8,9,10 büyüme oranlarıyla. Bu da bence hakikaten epey kıymetli.
Afrika’nın parlak bir geleceği var. Bir sürü kaynağa sahibiz. Doğal kaynaklar, gaz, hayvan kaynağı… Şu an global petrol üretiminin yüzde 9,6’sı Afrika’dan. Altın arzının yarısı Afrika’dan temin ediliyor. Platinin yüzde 90’ı Afrika’dan elde ediliyor. Bugün kaynaklarımız ve kapasitemiz mevcut. Yapmamız gereken şey adil ve güçlü bir iştirak inşa etmek. Türkiye ile de bu manada bir şeyler yapabileceğimizi düşünüyoruz. Çünkü son 10 yılda çok yol katettik. Örneğin, 2004’te Türk Hava Yolları (THY) kıtada yalnızca 4 ülkeye uçuyordu. Hava trafiği yıllık 354 bin yolcu civarındaydı. Bu 2004 sayıları. Bugün ise 6 milyon. Koronavirüs salgını öncesi periyottan bahsediyorum, 6 milyon. Yani ileriye hakikat büyük bir adım atıldı. Türk siyasi yetkililerinin de bu konuda güçlü taahhütleri bulunuyor. Bu kapsamda Afrika ile çok güçlü bir paydaşlık inşa etme taahhüdünde bulunan Türk hükümetine, Cumhurbaşkanı Recep Tayyip Erdoğan’a ve Dışişleri Bakanı Mevlüt Çavuşoğlu’na teşekkür ederiz.
Afrika tarafı da bu kapsamda önemli bir bağlılık ve özveri gösterdi. Bu nedenle yakın gelecekte hakikaten büyük işler başarmayı umuyoruz inşallah.
Soru: Türkiye ile Afrika ülkeleri ortasındaki bağlantılar hangi taraflarıyla bir “kazan-kazan” münasebet modeli ortaya koyuyor?
Abdillahi: Türk İşbirliği ve Uyum Ajansı Başkanlığı (TİKA) Dışişleri Bakanlığının Türkiye ve Afrika ülkeleri ortasındaki inancın inşa edilmesi istikametinde oluşturduğu plana bağlı kalarak epey destekleyici hareket ediyor. Eski hastane, eski okul, cami üzere tarihi yapılar için birçok yatırım yapıyor ki bu yatırımlar Afrika kıtası ve Türkiye için ortak bir taban oluşmasına katkıda bulunuyor. Lakin bunun da ötesinde gereksinimimiz olan şey iki özel bölümün birlikte çalışarak muvaffakiyete ulaşması. Gerçek ilerleme en değerli mevzumuz, gereksinimimiz olanın Afrika kıtası ve Türkiye ortasındaki ticaret hacmini artırmak olduğu unutulmamalı. Özel bölüme Afrika’daki iş fırsatlarının çeşitliliğini ve çokluğunu, gerekirse her gün altını çizerek anlatmamız epeyce değer taşıyor.
Soru: Türkiye’yi kıtada başka aktörlerden ayıran ne?
Abdillahi: Afrika’nın doğusundan, benim çok düzgün bildiğim bir bölgesinden örnek vermek gerekirse; Cibuti, Etiyopya, Somali ve Sudan’ı içine alan, Kızıldeniz boyunca uzanan bölgenin Türkiye ile alakası 16. yüzyıla dayanıyor. Bu tarihî ilgiye dair delillerimiz da var: Osmanlı periyodundan kalan yapılar; Somali’nin kuzey bölümünde Zeyla, Berbera üzere birçok bölgede yerleştirilmiş su boruları, Cibuti’de birebir formda Osmanlı devrinden kalma tesisler ve Etiyopya’da da tıpkı biçimde, büyük bir Türkiye varlığından kelam edebiliriz. 16. yüzyıla kadar giden ortak miras, ortak kültürel ve tarihi art plana sahip olduğumuz yanlışsız.
Bugün ülkelerin yaklaşımında ise elbette fark var. Sömürge devrinde birtakım Avrupalı ülkelerle münasebetimiz oldu. Biliyorsunuz sömürgeci bağlar, kontaklar ve geçmiş eşit değildi. Bazen birçok Afrika ülkesi için acı vericiydi, özgürlüklerini kazanmak için gayret ettiler ve savaştılar. Elbette bunları aklımızda her vakit tutmalıyız. Lakin bu artık ardımızda bırakmamız gereken bir geçmiş. Bazen gün yüzüne çıkarak güvensizlik yarattığı hakikat lakin ilerlemeye devam ettiğimizde bunların artık geçmişte kaldığını göreceğiz. Bugün Afrikalı beşerler âlâ eğitimli, sahip olduklarını ve kapasitelerini biliyorlar, ayaklarının altındaki zenginliklerin ve kaynakların epeyce farkındalar, gelecekte ne yapmaları gerektiğine yönelik olarak zihinleri net olacak halde eğitimliler.
Soru: Dünyaya yansıtılan yekpare bir Afrika imajı ne kadar yanlışsız?
Abdillahi: Altını kesinlikle çizmemiz gereken çok değerli bir şey var: Medyanın rolü. Medyanın son 20 yıldaki rolü, göstermesi gereken yanlışsız ve gerçek imajı sunmamak biçiminde. Yalnızca manipülasyon ve gerçeklerin çarpıtılması mevzubahis. Ana akım medyadan global izleyiciye Afrika’daki savaşlara yönelik verilen haberler yalnızca palavra ve tezvirattan ibaret. Afrika hayli uygun durumda olmasına karşın belirttiğim üzere “hastalıkların, gayretlerin, etnik çatışmaların ve buna emsal şeylerin kıtası” olarak tanım ediliyor. Lakin bizim bildiğimiz Afrika bu değil. Bizim bildiğimiz Afrika, salgından evvel dünyanın en süratli büyüyen 10 iktisadı ortasındaydı.
Afrika’daki orta sınıf son 10 yılda üç katına çıktı. Bugün orta sınıfın 400 milyon civarında olduğunu söyleyebiliriz. Ve tekrar belirtmek istiyorum, altın arzının yarısı Afrika tarafından temin ediliyor. Platinin yüzde 90’ı Afrika’dan. Dünya petrol üretiminin yaklaşık yüzde 10’u, tam oran vermek gerekirse yüzde 9,6’sı Afrika’dan. Münasebetiyle bir şeyin gereğince uygun olmadığını yahut hakikat çalışmadığını vurgulamak her vakit kolay lakin hayır, kıymetli olan çalışıyor olmak, inşa etmiş olmak. Birçok şey inşa edildi: Limanlar, tren yolları, otoyollar; Afrikalılar ortasındaki iş birliklerinin inşası ve tasarımı, işte bunlar çok kıymetli şeyler.
Soru: Türk medyasının kıtadaki varlığını nasıl değerlendirirsiniz?
Abdillahi: Sizin de bildiğiniz üzere bugün medya asıl vazifesi olan dünyada neler olup bittiğine dair bilgi verme işini yerine getirmiyor. Yalnızca manipülasyon ve dikkati çekebilmek kıymetli. Medyanın, bazen yalnızca işleri daha makus hale getirmek, çatışmalara dahil olmak, insanların mütemadiyen birbirleriyle çaba halinde olduğundan emin olmak için bir araç sağladığını söyleyebiliriz. İnşallah umuyoruz ki TRT World ve TRT Fransızca ile Afrika’ya dair gerçek imajları bekliyor olacağız ve bunun olacağına eminiz, itimadımız tam.
Anadolu Ajansı (AA) da birçok Afrika ülkesinde epey görünür ve Afrika hakkında yanlışsız bir imaj veriyor. Türkiye’deki Afrika diplomatik misyonu olarak gerçek bilgiyi ve önümüzdeki parlak geleceği göstermek üzere AA ile yakın temasta olmayı isteriz. Kendimizden eminiz, bağlantıların buraya gelmesi için uzun yol katettik ve her şey çok daha hoş olacak.