Artan enflasyon ve döviz kuru ile birlikte yurttaşların gündemi fiyat artışları oldu.
Hazine eski Müsteşarı ve ekonomist Dr. Mahfi Eğilmez, şahsî blogunda mevzuya ait ‘Gelelim Satıcıların Niye Fiyatları Artırdığına’ başlığıyla yeni bir yazı yayımladı.
Eğilmez yazısında, artan risklerin satıcıların fiyat artışı yapmasında tesirli olduğuna değinirken artan risklere paralel olarak kurlar ve münasebetiyle enflasyonun da yükseldiğine değinerek artan fiyat artışarını açıklayan bir yazı yazdı.
Eğilmez’in yazısı şöyle:
‘Yüksek Enflasyona Karşı Piyasa Nasıl Canlı Olabiliyor’ balıklı yazımda[i] kurdaki ve enflasyondaki yükselişe rağmen piyasada görülen canlılığın nedenlerini talep ve tüketici açısından ele almıştım. Bu kere hususa arz istikametinden bakarak satıcıların davranışlarının piyasada fiyatların artmasına nasıl tesir yaptığını ve enflasyonda onların sorumluluğu olup olmadığını irdelemeye çalışacağım.
Türkiye’de artan risklere[ii] paralel olarak kurlar ve münasebetiyle enflasyon yükseliyor. Kurlardaki yükseliş; üretim açısından doğalgaz üzere girdilerden hammaddelere, mamul hususlardan makine teçhizat üzere araçlara kadar ithal girdilere kıymetli ölçüde bağımlı olan Türkiye’de üretim maliyetlerini artırıyor. Kur artışı bir yandan da akaryakıt, mazot, yedek modül vb. fiyatlarını ve dövizle tanımlanmış yol, köprü geçişi vb. fiyatlarını artırdığı için malın pazara ulaştırılması maliyetlerini de yükseltiyor. Bu maliyet artışları ister istemez satıcıların fiyatlarının ve münasebetiyle enflasyonun yükselmesiyle sonuçlanıyor (risk artışına dayalı kur kaynaklı maliyet artışı tesiri.) Türkiye’nin risklerindeki artışın sorumluluğu yanlış iktisat siyaseti uygulayan yönetimdedir.
Daima yükselen enflasyon, satın alma gücünü korumak isteyen tüketicileri olduğu kadar satıcıları da bir yandan artan talebi karşılayabilmek, bir yandan da alış maliyetlerine gelecek artışlardan korunmak için mal alıp stoklamaya yöneltiyor ve bu halde piyasada ek talep yaratıyorlar. Piyasada ortaya çıkan bu ek talep, fiyatların ve hasebiyle enflasyonun yükselmesine katkı yapıyor (stoklama tesiri.) Bu davranışların sorumlusu iktisat poltikasının yanlışlığı kadar bunu fırsata çevirmeye çalışan satıcılardır.
Belirsizliğin yarattığı ortamda mümkün fiyat artışlarından korunmak isteyen tüketici ve satıcıların yarattığı çok talep nedeniyle mevcut arzın talebi karşılayamaması fiyatların yükselmesine ve bu durumun devam etmesi de enflasyonun süreklilik kazanmasına yol açıyor (arzdan süratli artan talebin fiyat artırıcı tesiri.) Bunda da kusur satıcıdan çok uygulanan yanlış iktisat politikasındadır.
Satıcı, süreklilik kazanan enflasyon ortamında imalatçıdan 25 liraya satın alıp 30 liraya sattığı malın yerine yenisini 25 liraya alamayacağını gördüğünde satış fiyatını 40 liraya yükselterek kendisine kâr edebileceği bir garanti aralığı yaratmaya çalışıyor, bu da fiyatların daha da yükselmesine neden oluyor (ziyandan kaçma eforunun piyasa bozucu tesiri.) Burada sorumluluk satıcıyla birlikte yanlış iktisat politkasının yarattığı belirsizlik ortamıdır.
Bu türlü periyotlarda fırsatçılık yaygınlaşmaya başlıyor ve birtakım satıcılar enflasyon kalkanının ardına saklanarak ‘ne fiyat istesek satılıyor’ kanısıyla fiyatları tekrar artırıyor. Bu davranışın sonucunda enflasyon daha da hızlanıyor (karaborsa tesiri.) Bu davranıştan kaynaklanan fiyat artışının sorumlusu bu formda davranan satıcılardır.
Kurlarda görülen oynaklıklar bankaların ve döviz ofislerinin döviz alış satış marjını, yararı garantileyecek formda farklı belirlemesine yol açıyor, bu da piyasadaki meçhullüğü ve döviz kuru oynaklığını artırıyor (alış satış kur farkı tesiri.) Bu farklılığın piyasada yarattığı belirsizliğin sorumlusu kısmen bankalar ve döviz büfeleri, kısmen de uygulanan yanlış iktisat siyasetidir.
Her şeyden evvel ülke risklerinin yükselmesinin asıl sorumlusu satıcılar ya da tüketiciler değil bu risklerin doğmasına yol açan ya da doğuşunu önleyemeyen ve oluşan riskleri ortadan kaldıramayan idaredir. Münasebetiyle idarenin neden olduğu riskler sonucunda satıcı ve tüketicilerin çeşitli tesirler altında kalarak kendilerini ve/veya şirketlerini müdafaaya yönelik davranışlarının kur artışına ve enflasyona neden olması onların soroumluluğu olarak bedellendirilemez. Bu tespitin hududu karaborsa yaratacak ve/veya stoklama ile sonuçlanacak davranışlara yol açmaktır. Bu cins davranışlara giren satıcı da sorumlu olur.
Gerek arz (maliyet) gerekse talep tarafından gelen enflasyonist baskılardan kurtulabilmenin yolu idarenin, günü kurtaracak tahlillere başvurmasından değil, riskleri azaltarak beklentileri düzeltmeye çalışmasından geçiyor. Riskler azalırsa kur düşer, enflasyon geriler, olumsuz beklentiler tek tek ortadan kalkmaya başlar, piyasa da olağan istikrarına döner.