Hem ABD hem de Çin’in Pasifik bölgesindeki askeri varlıkları son yıllarda artış gösteriyor.
International Crisis Group, bölgedeki tansiyona ait, “Riskli Rekabet: ABD-Çin Kriz İdaresinin Güçlendirilmesi” başlıklı bir rapor yayımladı.
Raporda, iki ülke ortasında yaşanabilecek yanlış anlaşılmaların bölgeyi sürükleyebileceği felakete dikkat çekildi.
“Daha büyük boyutlu çatışmalara neden olabilir”
İki ülkenin Asya Pasifik’te artan askeri gücünün, yanlış anlamalar ve dikkatsizlik nedeniyle oluşabilecek kazalar sonucunda bölgede daha büyük boyutlu çatışmalara neden olabileceği söz edildi.
Rapor, iki ülkenin Güney Çin Denizi ve Tayvan Körfezi’ni kapsayan bir alanda giderek artan askeri varlıklarının ve çok yakın uzaklıklarda sürdürülen hava ve deniz faaliyetlerinin muhtemel bir çatışmaya taban hazırladığını ortaya koydu.
2001’den bu yana vefatla neticelenen kaza yaşanmadı
Rapora nazaran, iki ülke ortasında bölgede vefatla neticelenen en son kazanın tarihi 2001 olsa da o tarihten bu yana değişen dinamikler ve yeni çatışma alanlarının ortaya çıkması, tehdit boyutunu geçmişe nazaran daha yüksek düzeye çıkardı.
Bölgede son ölümlü kazanın gerçekleştiği 2001’de ABD Hava Kuvvetleri’ne ilişkin EP-3 keşif uçağının Çin ordusuna ilişkin bir uçak jetiyle çarpışması Çinli pilotun vefatıyla sonuçlanırken, ABD’li pilotlar acil iniş yaparak hayatlarını kurtarmıştı.
ABD’nin özür dilemeyi reddetmesi
Kazada taraflar birbirini suçlamış, Çin tarafından ABD’nin kendi egemenlik haklarını çiğnemesi sonucu olayın meydana geldiği sav edilirken, ABD kanadı ise çarpışmanın Çinli pilotun dikkatsizliği sonucunda meydana geldiğini belirterek olay sonrasında özür dilemeyi reddetmişti.
İki ülke son yıllarda bölgede daha faal
Raporda, Çin’in donanmasındaki gemi sayısının 2000’den 2020’ye kadar 3 katına çıktığına (110’dan 360’a) işaret edilerek, 2021’in birinci üç ayında Çin tarafından son yılların en yüksek sayısı olan yaklaşık 120 tatbikatın gerçekleştirildiği tabir edildi.
ABD’nin kendi ulusal çıkarları için “bölgede varlık göstermesinin, bölgede var olmamalarına kıyasla daha riskli olduğu” ideolojisiyle hareket ettiği kaydedilen raporda, bilhassa bir evvelki ABD Lideri Donald Trump periyodundan bu yana ABD’nin Güney Çin Denizi ve etrafındaki askeri faaliyet sayısının arttığı belirtiliyor.
Çin Savunma Sözcüsü tarafından bildirilen sayılara nazaran, ABD’nin savaş gemilerinin faaliyetleri Nisan 2021’de bir evvelki seneye nazaran yüzde 20, hava araçlarının ise yüzde 40 arttı. Birebir formda Güney Çin Denizi’ndeki ABD donanmasının hür seyrüsefer sayıları 2015’te yılda bir iken, 2020’de bu sayının 10’a çıktığı aktarıldı.
Binin üzerinde keşif sortisi
Raporda yer alan, Pekin merkezli fikir kuruluşundan alınan bilgilere nazaran ABD, bölgede 2020 ve 2021 yıllarında senede binin üzerinde keşif sortisi yaptı. Bu seferler ABD’ye Çin’in askeri aksiyonları hakkında bilgi toplama ve kendi askeri varlığını hissettirme imkanı verdi.
ABD Pasifik Donanması’nın raporuna nazaran ise Çin ile ABD askeri deniz araçları ortasında 2016-2018 yıllarında 18 güvenilir/profesyonel olmayan askeri müsabaka yaşandı.
ABD uçaklarına müdahale
Bu müsabakaların en az 3’ünde Çin askeri güçleri, ABD müşahede uçaklarına emniyetli olmayan müdahalede bulundu.
Pentagon yetkililerine nazaran de 2020’nin mart ve mayıs aylarıında iki ülkenin hava araçları ortasında gerçekleşen tatbikatlarda toplam 9 “endişe verici” kategorisinde çarpışma/karşılaşma meydana geldi.
Pekin ve Washington’ın dış siyaset yaklaşımları uzlaşma alanlarını azaltıyor
İki ülkenin farklı paha kümelerini ön plana alarak memleketler arası sıkıntılarda siyaset belirledikleri ve bu farklı yaklaşımların Rusya-Ukrayna Savaşı’nda bir defa daha karşı karşıya geldiği kaydedilen raporda, iki taraf ortasındaki rekabetin, ortak sorunlardaki tavırlarına yönelik “uzlaşma alanını azaltan ve çatışma risklerini sınırlamayı zorlaştıran anlatılar ortaya koyduğu” söz edildi.
Washington idaresinin, Pekin’i Sincan, Hong Kong ve Tayvan üzere husus başlıklarında eleştirdiği hatırlatılan raporda, Çin’in, ABD’nin bu tavrı karşısında uzun yıllardır sahip olduğu “dış güçlerin Çin’e müdahale ederek politik sistemi değiştirebileceği” telaşının nüksettiği vurgulandı.
ABD’nin Çin’i, yıllardır bayraktarlığını yaptığı milletlerarası statükoya karşı koyabilecek “potansiyele sahip tek rakip” olarak gördüğü söz edilen raporda, Çin’in ise bu bölgede gerçekleştirdiği askeri nüfuz artışını “ulusal güvenlik ve egemenliğini” koruyabilmek gayesiyle yaptığı kaydedildi.
2020 sonbaharındaki olaylara yer verildi
Bu bağlamda bölgede tansiyonun düşürülmesi için sağlanması gereken irtibat kanallarının son yıllarda kapalı olduğu belirtilen raporda, iki ülke savunma bakanlarının Ağustos 2020-Nisan 2022’de rastgele bir temasta bulunmadığına yer verildi.
İki ülke ortasındaki irtibat noksanlığına örnek olarak 2020 sonbaharındaki olaylara yer verilen raporda, bu tarihte ABD’nin, bölgedeki askeri faaliyetlerini kendisine karşı bir harekat planı olarak yorumlayan Çin’e bir heyet yollayarak tansiyonu o gün için azaltmayı başardığına dikkat çekildi.
Gereğinden daha yüksek perdede bir aksiyona itebilir
Raporda, ihtilaflı bölgelerde epey yakın uzaklıklarda faal olarak vazife yapan iki ülkeye ilişkin hava ve deniz askeri güçlerinin muhtemel bir kazasının ya da çarpışmasının büyük çaplı çatışmaya dönüşebileceği değerlendirmesinde bulunuldu.
Bölgede artan rekabetin karar alıcıları karşı tarafın faaliyetlerinin düşmanca bir mana içerdiğini düşünmeye sevk edebileceğine işaret edilen raporda, ortaya çıkabilecek muhtemel bir kazanın iki ülkenin ulusal kamuoyundan gelen baskıyla karar alıcıları gereğinden daha yüksek perdede bir aksiyona itebileceğinin altı çizildi.
Eski önleyici uygulamalar yeni devir kurallarına uyumlu değil
Raporda, muhtemel çatışmaları önlemek için 1998’de Deniz Askeri İstişare Muahedesi (MMCA) ve 2014’te Davranışların Kuralları isimli sistemlerin uygulamaya konduğu, bunların yanı sıra 1998’de liderler ortası ve 2008’de savunma üniteleri ortasında telefon çizgilerinin mevcut olduğu anımsatıldı.
Lakin araştırmada tüm bu yürürlükteki çatışma önleyici sistemlerin uygulamada sıkıntılar barındırdığı, yeni devrin artan askeri ve teknolojik gelişmeler karşısında yetersiz olduğu vurgulanarak, yeni ortaya çıkan ihtilaf alanları için yetersiz oldukları değerlendirmesinde bulunuldu.
Acil çizgi gibisi irtibat kanalı önerisi
AA’nın haberine nazaran, raporda, büyük çaplı bir çatışmaya mani olunması için Pekin ve Washington idareleri ortasında oluşturulacak yüksek düzeyde “acil hat” gibisi irtibat kanalı ve deniz yol kuralları düzenlenmesinin yararlı olabileceği belirtildi.
Bu muhtemel tedbir tavsiyelerinin yanı sıra iki ülke ortasında ortak kriz simülasyonlarını da içeren daha fazla diyalog kanalının uygulamaya konulmasının da bir alternatif olabileceğine işaret edilen raporda, muhtemel kriz anlarında iki ülke ortasında niyetlerin ortaya koyulacağı sinyalleşme sisteminin ortaya çıkarılmasının kriz idaresinde hayli kolaylaştırıcı tesirinin olacağı vurgulandı.