Tarih boyunca yaşanan göç hareketleri incelendiğinde, göçün sıklıkla yüksek refaha sahip olan coğrafyalara yapıldığını görmekteyiz. (Uluslararası hukuk ve Birleşmiş Milletler’in tarifine nazaran ülkemizdeki Suriye’lilerin statüsü sığınmacı olsa da, ülkemizde “göçmen” kavramı genel kabul gördüğünden bu yazıda göçmen olarak anılacaktır.) İnsanlık, tarih boyunca son derece anlaşılır bir halde limitli ömrünü daha fazla refah içinde geçirme güdüsüyle hareket etti. İster Erzincan’dan İstanbul’a, ister Kahramanmaraş’tan Londra’ya göç etmiş bir bireyi alın, ikisinin de ortak noktasının daha fazla refaha erişim olduğunu görürsünüz. Bu nedenle, 20. yüzyılda göçün ve göçme isteğinin en ağır olduğu coğrafya, refah devleti inşa etme konusunda açık orta başka ülkelerin önünde olan kimi Avrupa ülkeleri oldu. Bu ülkelerin aldıkları göçmenler kendi refah ve hayat standartlarını yükseltirken, tıpkı vakitte yaşadıkları ülkelerin ekonomilerine de manalı katkılar sağladılar.
Üstte kelamını ettiğimiz bu süreç, birebir Türkiye için de geçerlidir. 20. yüzyılın ortalarından sonra Türkiye’nin Avrupa kentlerine gönderdiği göçmenler, birinci vakitlerde göç ettiği ülkenin yurttaşları tarafından yapılmak istenmeyen işlerde istihdam edilerek çalışma hayatına başladılar. O periyotlar, emeği ile kazandıklarından artırdıklarını yalnızca Türkiye’de değerlendirebiliyorlardı. Vakitle entegrasyonun artmasıyla birlikte ve ikinci jenerasyonlar yetiştikçe, büyüyen tasarruflarının yaşadıkları ülkeler ile Türkiye ortasında ticaret hacminin gelişimine katkı sağladığını söyleyebiliriz.
Göçün olduğu her yerde olduğu üzere, Avrupa’da da göçmenler için hayat kolay olmadı. Bir yanda entegrasyon, başka yanda ise çok sefer göçmen aksileri tarafından ayrıma maruz kalma sorunu yaşadılar. Bu problemleri yaşarken onlara takviye olan iki öge vardı. Birincisi toplumsal devlet, ikincisi toplumsal demokrat partiler. Bilhassa Almanya, Fransa üzere ülkelerde toplumsal demokrat ideoloji kurumsal ideolojidir. İktidarlar değişse de ülkelerin idare anlayışının köklerinde toplumsal demokrasinin kozmik prensipleri yaşamaya devam eder. Esnerler fakat özünü kaybetmezler. Bu nedenle başka coğrafyalardan farklı olarak devlet, buralarda göçmenlerin yanındadır. Ama göçmenden yana asıl gayret toplumsal demokrat partilerden gelmiştir. Üstelik toplumsal demokrat partilerin tamamı göçmenle dayanışmanın, göçmenlerin entegrasyonu için efor harcamanın, onları dışlama kolaycılığı yerine haklarını aramanın net oy kaybettirdiğini bile bile bu siyasetleri tercih etmekte ısrar etmiştir. Bunun sonucu olarak her evrede de göçmenle dayanışmanın siyasal bedelini de ödemişlerdir. Willy Brant “sosyal demokrasi, prensiplerinde bağnaz, sistemlerinde esnek olmalıdır” der. Toplumsal demokrat partilerin göçmenler ile dayanışması “ilkelerinde bağnazlık” temelindedir. Doğrudur.
Türkiye tarihinde de farklı vakit dilimlerinde sistemsiz göçmen alımı olmuştur. Bu alımların yapıldığı devirlerde siyaseten tartışma konusu da olmuştur. Elbette ülkeye olumsuz tesirleri olduğu üzere olumlu katkılar sağladığı bir gerçektir. Ne var ki, Türkiye’ye yönelik hiçbir göç hareketi ne bugünkü tartışmaları ne de bugünkü tesirleri yaratmıştır.
Çabucak tabanımızda meydana gelen Suriye’deki iç savaşın akabinde Türkiye’nin, canını kurtarmak için sona dayanan göçmenlere kapısını açması insanidir ve de devrin şartları göz önüne alındığında gereklidir. Alım doğrudur. Alım süreci ise birçok yanlışı içinde barındırmaktadır. Neredeyse ve bilhassa plansız yürütülmüştür. Türkiye’nin ekonomik, siyasi ve sosyolojik olarak taşıyabileceğinin üzerinde alım yapılmıştır. O tarihlerde, Suriye’nin iç sıkıntısına dair AKP iktidarı Avrupa ile birlikte ahkam kesmiş ancak yaratılan sonucun maliyeti Türkiye’nin ve göçmek zorunda kalan göçmenlerin sırtına yüklenmiştir.
Gelişmiş Avrupa ülkeleri, gelişmekte olan ülkeler kümesindeki Türkiye’nin hükümeti ile “en özet haliyle biz de biraz ekonomik katkı verelim göçmenler sizde kalsın” mutabakatları imzalamıştır.Yani AKP’nin resmi olarak lisana getirmiş olduğu üzere; “Bugün Avrupa ülkeleri hala huzur içinde yaşıyor olmalarını, Türkiye’nin 4 milyon sığınmacıyı kendi topraklarında konuk etmesine borçludur.” Avrupa’nın huzuru için, göçmenler kişi başı geliri 30 bin, 40 bin doları bulan gelişmiş Avrupa ülkeleri yerine bugünkü kişi başı geliri 8 bin dolar seviyesine gerilemiş Türkiye’de tutulmuştur. Tekrar özetle Avrupa ülkeleri ve Türkiye’nin müdahaleci siyasetlerinin maliyetini, kısıtlı imkanlarını bölüşmek zorunda kalan Türkiye halkları ile gelişmekte olan ülkede yaşamak zorunda tutulan, emeği sömürülen, genelde ruhsal vakit zaman da fiziki şiddete maruz kalan Suriye halkları ödemiştir, ödemektedir.
Türkiye toplumunun, göçün başladığı tarihten bu yana göçmenlere karşı beklenenin de üzerinde bir anlayış gösterdiğini düşünüyorum. Bu olumlu durum, bugünlerde yerini üzülerek tabir etmek isterim ki, tam zıddı bir hale bırakmak üzeredir. Suriyeliler birinci göçtüğünde, çocukların, bayanların ve de aile büyüklerinin olduğu imgeler toplumun büyük vicdanında geniş bir müsamaha oluşturmuştu. Vakitle kişi başı gelirin 12 bin dolar seviyesinden 8 bin dolar seviyesine gerilemesi sonucu, dünyanın her yerinde olduğu üzere bizde de birinci olarak göçmenlerin göze batmasının tabanını hazırladı. Bunun üzerine Afgan göçmenlerin gelmesi (ki bu profil; genç, savaşçı, yalnız erkek) öfkeyi artırmış ve göçün plansızlığını deşifre etmiştir. Bir de üzerine, yakın geçmişte Suriyelilere kapılarını kapatan Avrupa’nın Ukrayna/Rusya savaşında Ukraynalı göçmenlere tereddütsüz kapılarını açtığını göstermesi göçmen konusundaki ikili standardı da büsbütün gözler önüne sermiştir. Tüm bunlar ülkenin gündemine kısa müddette çıkmayacak formda göçmen konusunun yerleşmesine yol açtı.Kısa bir vakit içinde göçmen zıtlığını hiç olmadığı kadar yükseltti. Bu bahisteki duruma gelin aşağıdaki tablo üzerinden birlikte bakalım.
Milyonlarca Suriyelinin ucuz iş gücü olmasına, teminatsız çalıştırılmasına ve kimsenin yapmak istemediği işleri yapmasına karşın iktisada olumlu katkı sağladığını düşünenlerin oranı yüzde 9,6’da kalmaktadır.
Tablolardan da görüldüğü üzere, toplumun yüzde 88,1’i Suriyelilerin risk yarattığını düşünmektedir. Risk yarattığını düşünenlere ne tıp riskler yaratabileceğini sorduğumuzda yüzde 34,6’sı kültürel risk, yüzde 16,2’si siyasi risk yüzde 49,3’ü ise ekonomik risk olarak tanım etmektedir. Tekrar görüldüğü üzere AKP ve MHP seçmeninin karşılıkları öbür seçmen kümelerinden manalı olarak ayrışmamaktadır.
Gelelim göçmenler konusundaki toplumun en büyük kararına. Kalmalılar mı gitmeliler mi sorusuna verilen karşılıklar, toplumun mevzuya bakışındaki en değerli nokta. Karşılıklarını birlikte inceleyelim.
Tablodan da görüldüğü üzere “Türkiye Cumhuriyeti’nin Cumhurbaşkanı siz olsaydınız Suriyeli mültecilerle ilgili ne yapardınız?” sorusuna toplumun yüzde 93,6’sı “Ben Cumhurbaşkanı olsaydım Suriye’ye geri dönmelerini sağlardım” cevabını vermektedir. Bu, göçün başladığından bu yana bulduğumuz en yüksek orandır.
Toplumun beklentisi böyleyken, AKP Genel Lideri Erdoğan’ın açıklamaları sıklıkla aksi tarafta ilerliyor. Pekala Suriyelilere dair “göndermeyeceğiz” tarafındaki açıklamaların toplumdaki karşılığı ne? Gelin Erdoğan’ın son hafta yaptığı açıklamaya toplumun bakışı üzerinden mevzuyu ele alalım. Aşağıdaki açıklamanın görüntüsünü deneklere izlettik. Ne derece katıldıklarını sorduk. Karşılıklar aşağıdaki üzere.
Erdoğan’ın yakın vakitte yaptığı tüm açıklamalar içinde en düşük oranlardan birini görüyoruz.
Mevzuya dair söylenecek çok şey var. Bilgili durum böyleyken, bize düşen büyük bir misyon olduğuna inanıyorum. Bize düşen, yurdundan kopmak zorunda kalmış, geldiği yerde emeği sömürülen, teminatsız çalıştırılan, ayrımcılığa maruz kalan, sıklıkla eşit olmadığı hatırlatılan, okullarda çocukları ekstra akran zorbalığına maruz kalan, ekonomik ve ruhsal şiddetin içinde var olma savaşı veren göçmenle değil, göçü yaratan siyaset ile arbede etmektir. Dünyaya soldan bakmanın, toplumsal demokrasinin unsurlarını savunmanın ve hepsinden kıymetlisi insan olmanın gereği budur.