Gazeteci ve müellif Mustafa Alp Dağıstanlı’nın ‘Anekdotlar’ isimli kitabı, geçtiğimiz günlerde Kolektif Kitap tarafından yayımlandı. Toplamda 115 edebiyatçıdan 608 anekdotu bir ortaya getiren ve bu sebeple yüzlerce kitaptan ve şahıstan bilgi toplayan Dağıstanlı ile kitabını konuştuk.
Aziz Nesin’den Oğuz Atay’a, Haldun Taner’den Yahya Kemal’e geniş bir yelpazeden müellifleri bir ortaya getiren Dağıstanlı, bahis üsluba gelince, “Onların kelamlarını, cümlelerini, anekdottaki cevheri perdelememek en kıymetli ölçüt, prensip olmalıydı. Bunu becermeye çalıştım. Ortalıkta görünmemeye çalıştım asıl olarak” diyerek niyetlerini açıkladı.
Muhabir, editör, köşe müellifi üzere özelliklerinizi bilsek de ‘Anekdotlar’ kitabınızda kullandığınız yapının ve üslubunuzun bir fıkra muharririne has olduğu gözleniyor. Tipler ortasındaki münasebetler hakkında ne düşünüyorsunuz? Yazmadan evvel bir biçim belirler misiniz, yoksa biçim akışta mı form alır?
Yapıyı kitabın içeriği belirledi direkt doğruya. Kısa, kıssası olan, vurucu, mümkünse mizah barındıran yaşanmış kıssalar anlatacaktım. Belirleyici bir şey daha vardı alışılmış: Birkaçı dışında bütün anekdotları yazılı kaynaklardan topladım. Bunların bir kısmı aslında kitaptaki formata pek yakın yazılmıştı. Demek ki bilinen, sık kullanılan bir format. Kimilerini diğer anlatıların, uzun kıssaların içinden söküp almak gerekti, onları da o bilinen formata uyarladım.
Üsluba gelince… İşler biraz karışık üzere, fakat değil güya. Müellif olarak ortalıkta görünmemek düzgündü, zati düzgün yazarlarla, onların dedikleriyle, yazdıklarıyla uğraşıyorum, ayak altında dolaşmasam âlâ olur diye düşündüm. Onların kelamlarını, cümlelerini, anekdottaki cevheri perdelememek en değerli ölçüt, unsur olmalıydı. Bunu becermeye çalıştım. Anlayacağın, ortalıkta görünmemeye çalıştım asıl olarak. Başlıklarda görünüyorum fakat galiba! Ne dersin? Alışılmış, bu dediklerim üslupsuzluk manasına da gelmez. Üslupçuluk farklı, pek de düzgün olmayan bir şey ancak insan üslubundan da kaçamaz.
Bir de şu var natürel: Ben kimi durumda kıssayı anlatıyorum, yalnızca bir kelamı yazarlarımıza bırakıyorum, kimi durumda sahneyi hazırlayıp bir diyalog veriyorum, birkaç yerde de kelamı ta başında müellife bırakıyorum, o anlatıyor. Münasebetiyle kitapta birçok üslup var. Okur bu üsluplarla karşılaşacak. Bu bir karışıklık yaratıyor mu? Bence hayır. Zenginlik. Hani meşhur kelam var ya, “Üslub-ı beyan ayniyle insandır” diye, ne kadar muharrir varsa, o kadar üslup var kitapta. Aslında bunları görünür kılmaya çalıştım işte. Envai çeşit karakter.
Bir maymunun ağaç kollarını kullanarak ormanı dolaşması üzere tipler ortasında fink atmayı isterdim fakat o denli yetenekli biri değilim. Anlattığım şey neyi gerektiriyorsa ona layık bir lisan, bir yapı kurmayı gözetirim. Birtakım yazılarda da değişik biçimler denemeye, tahminen daha doğrusu kendimi değişik biçimlerde denemeye çalışmıştım. Geriye bakınca yapmasam ne düzgün olurmuş, dediğim şeyler de var. Sade yazmaya çalışıyorum. Öğreniyorum işte.
Şimdi girişte, bizde bir anekdot kültürünün olmamasından bahsediyorsunuz. Halbuki muhabbet etmeyi, ortalara fıkra ve espri sıkıştırmayı severiz toplum olarak. Bu geleneğin olmamasını nasıl yorumluyorsunuz?
Anekdot kitapları yok, demek istiyorum. İngilizcede bu türlü kitaplar görmüş, okumuştum. Bizde yapılmamış olmasını daima tuhaf karşılamışımdır. Bir sürü kitapta, mecmualarda, gazete sayfalarında kalmış bir şeyler var. Kitaplar haydi neyse, her an alınabilir, okunabilir genel olarak lakin eski mecmualara ulaşmak pek çok kimse için imkansız, hele gazete sayfalarını didiklemek… Uzman üzere konuşmak istemem lakin bizde edebiyat tarihi çalışmaları pek eksik hala galiba. Anekdotlar bunun yalnızca küçük bir kısmı, tahminen en zevkli, bir bakıma kolay kısmı.
Dediğin üzere, muhabbet, fıkra, espri, dedikodu seviliyor, daima kelamlı gelenek! Yazmak öbür bir şey, iş. Konuşmak iş değil. Güzel televizyon kanallarına falan bakarsanız konuşmak iş oldu ya…
Anekdotlar-Edebiyat Tarihimizden Anılar Tanıklıklar, Mustafa Alp Dağıstanlı, 352 syf., Kolektif Kitap, 2022. Kitapta pek çok müellifin merkezinde olduğu pek çok olayı/anı aktarıyorsunuz. Bir kişinin şahit olabileceğinden fazlası var çalışmada. Bu bilgileri nasıl topladınız? Anlatır mısınız?
Demin çıtlattığım üzere. Kitaplardan asıl olarak, 150 kadar kitaptan derledim anekdotları. Sahaftan aldığım bir kitabın içinden bir gazete kupürü çıktı. Baktım, Çetin Altan’ın Milliyet’teki bir yazısı. Okudum, işe bak, orada da bir anekdot anlatılıyordu. Pat, çabucak yazıverdim. Anı kitaplarını karıştırdım alışılmış, çabucak akla gelir. Biyografi çeşidi de gelişmiş değil bizde ne yazık ki, bu türlü bir kitap için de büyük kaynak. Yeniden de Beşir Ayvazoğlu’nun yazdığı birkaç biyografi var, işime çok yarayan. Daha eskilerde Hilmi Yücebaş, birçok yazarımızla ilgili kitaplar hazırlamış, ya öldüklerinde ya mevt yıldönümlerinde. Ele aldığı müellifle ilgili daha evvel yazılmış türlü yazıların derlemeleri bunlar. Aslına bakarsanız berbat kitaplar, kimileri daha da makûs. Fakat işe fayda bir yandan da… Neydi o laf, koyunun olmadığı yerde keçiye Abdurrahman Çelebi…
Elimdeki kimi eski mecmuaları karıştırdım, ancak o kadar. Pandemi önlemleri kapatmıştı her yeri, yoksa Taksim’deki Atatürk kitaplığına gidip biraz mecmua karıştırmak istiyordum. Gazeteleri taramak bambaşka bir iş, sıvanmadım ona. Lakin kimi olaylar için baktım birtakım eski gazetelere, detay bulabilmek için. Birtakım eski gazetelere internetten erişim var.
Kitaplarda olmayan birkaç anekdot da var kitapta. Oğuz Atay’ın kızı Özge Atay anlattı, Rıfat Ilgaz’ın oğlu Aydın Ilgaz anlattı, “Simurg” İbrahim Yılmaz anlattı… Beşerlerle konuşup anekdot toplama işine girişmedim aslında, farklı bir iş o.
‘UMARIM BİR KISSALI MÜKEMMELLER KUMPANYASI ORTAYA ÇIKARMAYI BECERMİŞİMDİR’
Anekdotların, yapı itibariyle kıssadan pay üzere bir yanı var bizce. Her daim öğretmeye istekli bir cins güya. Ne düşünüyorsunuz bu mevzuda? Muharrirlerin odağında olduğu bu çalışmayı, bir yanıyla öğretici olsun diye de kaleme aldığınız söylenebilir mi?
Evet, kıssaların bu türlü bir huyu var, vilayetle de bir şey öğretecekler! Bilmem, ben bilhassa öğretici olsun diye yazmadım. Bu da tuhaf oldu, öğretici olmayan kitap, kitap olur mu? Bir dakika, bu cümle de tuhaf oldu. Öğretici olmayan kitap olur natürel ancak tekrar de bir şeyler öğretir güya. Maksadım, kıssalarla öğretici olmak değildi anlayacağın lakin umarım bir kıssalı mükemmeller kumpanyası ortaya çıkarmayı becermişimdir biraz. Bu kumpanyanın müelliflerini daha yeterli tanıtıyor tahminen o kıssalar, o sırada bize de bir şeyler öğretiyor, kulağımızı büküyor olabilirler alışılmış.
Çalışmada ömrünü yitiren edebiyatçıları merkeze alıyorsunuz. Yaşayan müellifleri ele almamanızın sebebi neydi?
Yaşayanlar daha işlerini, vazifelerini tamamlamadılar ki “anı / anekdot üretimi”ne devam ediyorlar! Yaşayanlar anlatsın kendi kıssalarını, ben ölenlere yardım etmek istiyorum. Yaşayanları yazmayacağım için o gözle bakmadım lakin güya yaşayanlarla ilgili anı/anekdot bulmak daha güç, evvelce bir biçimde yazılmış bunlar, artık güya daha az yazılıyor, daha dağınık bir edebiyat “topluluğu” var artık galiba. Yaşayan edebiyatçılarla gidip konuşmak, anekdot toplamak da diğer bir iş. Haydar Ergülen bunun yapılması gerektiğini yazdı geçenlerde. Yaparlar tahminen…
‘ELİMDEN GELDİĞİNCE SADE OLMAYA ÇALIŞTIM’
Üslubunuzun masalsı bir yanı var. Bu durum sırf “miş’li geçmiş zaman” kullanmanızla ilgili değil güya. Daha çok yaptığınız vurgularla alakalı, diye düşünüyoruz. Siz nasıl yorumlarsınız bu durumu?
Birinci sıkıntıya yanıt verirken bu miş’li geçmiş vakitten bahsedecektim, vazgeçmiştim. Bu vakit takısı işini düşündüm işin başında biraz, nasıl yazsam sanki? Evvel di’li geçmişle mi yazsam diye geçirdim aklımdan lakin o vakit güya bu anlatılanların birinci elden şahidi üzere görünebilirim korkusuna kapılıp caydım. Birkaç yerde miş’li geçmişten çıktığım durumlar oldu lakin miş’li geçmiş hakimiyetini korudum. Evvelce olmuşları, bir vakitler yaşanmışları ve yaşamışları anlatıyordum, okuru bu hissin, ortamın içinde tutmak yeterliydi.
Masalsılık, işte bu ortamdan, insanları konuşturmaktan, o eski insanların lisanlarından, sözlerinden, üsluplarından doğuyor olmasın? Ben, birinci probleme yanıt verirken de dediğim üzere, ortalıkta görünmemeye dikkat ettim, elimden geldiğince sade olmaya çalıştım.
Kitapta bugüne kadar üzerinde pek de durulmayan birçok anekdot var. Örneğin Yılmaz Güney, Orhan Kemal Roman Mükafatı de kazanan birinci romanı ‘Boynu Bükük Öldüler’i kendi cebinden bastırıyor. Sonra da yayıncısına gidip hatıra olsun diye periyodun en küçük kâğıt parasını istiyor. Çerçeveletmek için… Bir yayıncı da olduğunuz için merak ediyoruz: O günden bugüne yayıncılık açısından bir şeyler değişti mi? Müellifler hala kitaplarını kendi cebinden ödeyerek bastırıyor mu?
Daha evvel daha da kötüydü. Kitap bastırmak o denli kolay değil. Birçok güzel şairimiz de kendi parasıyla bastırıyor kitaplarını… Yılmaz Güney güzel durumda, hem parası var aslında, oradan buradan kısarak denkleştirdiği bir parayı vermiyor eski muharrirlerimiz üzere. Artık durum çok daha güzel. Âlâ bir muharrir para alıyor kitabı basıldığı için. Ha olağan, parayla kitap basan yayınevleri de yok değil.
Hazırladığınız yeni bir çalışma var mı? Günleriniz nasıl geçiyor?
Aslında, ismine şimdilik “Nasıl Yazmalı?” diyelim, ‘iyi yazı nasıl yazılır’ı örneklerle anlatan bir kitap için çalışıyordum, birkaç kısmını yazmıştım. Ortaya ‘Anekdotlar’ girdi. “Nasıl Yazmalı?”yı bitirmek istiyorum çok da uzatmadan. Yaratıcı müelliflik kitaplarıyla karıştırılmasın sakın, ben işin yaratıcı olmayan yanıyla, zaanatıyla ilgiliyim. Yaratıcı müelliflik kısmını kimi yaratıcı müellifler ya da editörler falan hallediyor galiba. Bir de haftada bir Diken’de “Dili Seven Dikenine Katlanmaz” yazısı yazıyorum. Biraz daha çok spor yapsam yeterli olacak.