“Karanlık bir periyotta yaşıyoruz. Savaşlar, terör olayları, global ısınma, popülizm, militarizm, ırkçılık, ataerkilliğin giderek yükselmesi, kapitalizmin acımasızlığı…Tarihe baktığımızda daima arda arda olumsuz olaylar dizgesiyle karşılaşıyoruz. Bütün bu aksilikler içinde olumlu bir şeyler yapmaya çalışan, yıkıcı güçlere karşı savaşan, alternatif arayışlar içinde olan beşerler var. Ancak bunların sesi ne yazık ki gereğince duyulmuyor. Bence tarihin bu açıdan tekrar yazılması gerekirdi.” (Türkan Saylan)
Türkan Saylan’ın yapıcılığı beni daima şaşırtmıştır.Türkiye üzere ataerkil ve cinsiyetci bir toplumda nasıl oluyor da bir bayan kendisini böylesine kabul ettirebiliyor? Lepra hastalığının keşfi ve yapan bir tıp anlayışının temellerini atmak ile başlayan yapıcılığı ile nasıl oluyor da vakit içinde kırsal kesitten on binlerce bayana ve kız çocuğuna ulaşabiliyor?
İP CAMBAZLARI
Türkan Saylan’ın vefatından bir iki yıl sonra gittiğim Van, Ağrı üzere bölgelerde karşılaştığım Kardelenlerin okuyabilmek için verdikleri savaşım beni çok etkilemişti. Çobanlıktan, çocuk gelin olmaktan, berdel verilmekten, itilip horlanmaktan, kölelikten kurtulmak için gösterdikleri inanılmaz efor inanılmazdı. İp cambazı üzereydiler, daracık bir yolda istikrarlarını yitirmeden yürümeye çalışıyorlardı, hayat dolu ve umutluydular lakin tekrar de her an istikrarlarını yitirip düşebilirlerdi.
Kardelenlerin hikayelerini anlattığım “Aydınlanan Yollar, Kardelen Hikayeleri” kitabım hem şairin dediği üzere soframızdaki yeri öküzümüzden sonra gelen bayanların kıymetinin toplumumuzda hiç olmadığını gösteriyor hem de bir umudu lisana getiriyordu, okuyarak bu kısır döngüden kurtulmak umudunu. Başaramayanlar vardı, istikrarlarını yitirenler, düşenler, yaralananlar, yok olanlar ancak başaranlar da vardı. Hakikaten hemşire, hekim, öğretmen, belgeselci, avukat, güvenlik vazifelisi vb. mesleklerde çalışan ve kendi hayatını kendi biçimlendiren kaç nesil yetişti bu yolla.
OLANAKSIZI BAŞARMA
Türkan Saylan’la söyleşilerden oluşan “Yapıcılığın Gücü” kitabımı yazma sürecinde onun neredeyse olanaksızı başarma sırrının ne olduğunun keşfetmiştim. İnsanlardaki yapan gizilgücü keşfetme, onlara sevgiyle, inançla yaklaşma mucizeler yaratıyordu. O kadar ki çok farklı ideolojilerde olan beşerlerle, çok milliyetçiler ve dincilerle bile köprüler kurmayı başarıyordu. Bu benim gözümde bir mucizeydi, zira bırakın farklı ideolojilerde olanların bir ortaya gelmelerini, tıpkı dünya görüşünde olanlar bile birbirlerini yiyip bitiriyorlardı.
Yıkıcılık ise kutuplaşmayla, diğerlerini kötülemeyle ve ötekileştirmeyle, kısaca duvarlar örmeyle başlıyordu. Ego odaklı bir duruş, kendini dünyanın merkezi olarak görme, en düzgününü ben bilirim fikri, aşağılık kompleksi ve ezilmişliğin tetiklediği kendini üstün görme eğilimi, diğerlerine kendi fikirlerini dayatma zorbalığı, zirveden bakan otoriter duruş, vakit zaman bayanların da tesirinde olduğu toksik bir erkeklik anlayışı bütün köprüleri yıkıyordu. Buna bir de ideolojiler eklenince kolektif kutuplaşmalar uçuruma dönüşüyordu. Bu bütün dünyada bu türlü.
DEV MAKAS AKSİYONU
Almanya’da kutuplaşmaya dikkati çekmek için kısa bir müddet evvel bir küme sanatkarın şuraya buraya dev boyutlarda makaslar asmaları tartışma yaratmıştı. Güçlü ve fakir başta olmak üzere, bayan /erkek, alman asıllılar / göçmenler ya da sığınmacılar, kısaca ötekileştirilen beşerler ortasındaki uçurumun günden güne arttığı bir ortamda düşmanlıklar da giderek tetikleniyordu. Düşmanlığın şiddete, şiddetin savaşa, savaşın atomar bir krize ulaşabileceği öylesine yıkıcı bir ortamda yaşıyoruz ki, bu durumun neler getirebileceğini düşünemiyoruz bile.
Türkan Saylan’ın onca insanı mobilize edebilmesinin en büyük sırrı kutuplaşma yaratmamasıydı. Yapıcılık meseleleri görme, manaya ve tahlil yolları aramayla başlıyordu, bunun için de her söylenene inanmama, otoriter olmama, sorgulama ve eleştirme yetisini geliştirme, gerçekçi tahliller üretme, riske girmekten korkmama, süreklilik, bir işin peşini bırakmama ve empati üzere etkenler geliyordu.
YIKICILIĞA MÜSAADE VERMEMEK
İnsanlara yapan ve olumlu yaklaşımının da sonları yok mu? Var kuşkusuz. Gerçekten Türkan Saylan “Yapıcılığın Gücü”ndeki söyleşimizde onu en rahatsız eden şeyin saldırganlık olduğunu söylüyor. Biri sesini yükseltmeye başladığı anda oradan uzaklaştığını, vücut olarak orada olsa bile beyninin kaçıp gittiğini ve olumsuz gücün kendisini etkilemesine müsaade vermediğini anlatıyor. Bunu başarmak kuşkusuz kolay değil lakin olanaksız da değil. Olumsuz güç bizi ele geçirdiği anda neleri yitirdiğimizi düşünmemiz bile kâfi. İnsanın gücü sınırsız olmadığına nazaran yapıcılığı besleyen etkenlerde odaklaşmamız lazım. Bunların başında da kendini karşındakinin yerine koyabilme ve onu dinleme yeteneği, farkındalığımızı geliştirme, empati duygusu ve dayanışma geliyor.
“Yapıcılığın Gücü” kitabı bir mühlet evvel Almanya’da da yayınlandı ve küçük bir kesimde bile olsa ilgi gördü. Aslında kitabın Almanların Türkiyelilere dar bakışını kıran, yani ezber bozan tarafıyla, öte yandan Türkan Saylan’ın herkese örnek olabilecek duruşuyla çok daha geniş bir okuyucu kitlesine ulaşmasını isterdim. Ancak bu da yeniden önyargıları, kategorileştirmeleri aşan yapan bir duruşa bağlı. Kitabın Almanca başlığı “Ve Umut Her Vakit Vardır” (Und Hoffnung Gibt es Immer) bence kitabın iletisini tam veremiyor. Umut tabiatıyla olmuyor ki, her vakit yapan duruşa ve fikre bağlı.
Türkan Saylan’ı sevgiyle anarken hepimizin içinde yapan bir gizilgüç olduğunu düşünüyorum. Bunu keşfetmek ve ömürde bu yolda bir duruşu benimsemek, hayatın manasını oluşturmuyor mu?