Yazdıkları sizi pek eğlendirmeyecektir ancak, kalbine kul olan bu romancı ile insanın cânının içine bakabilmeyi öğreneceğinizden eminim.
TANER AY
1973 yazıydı. Her sabah mahalleden arkadaşlarla, içeceklerimizi, yiyeceklerimizi ve kitaplarımızı alıp, denize, Bostancı Mendireği’ne giderdik. Güneşlenirken okumak için ekseriyetle mizah ve serüven romanlarını tercih ederdim lakin, o gün nedense yanıma Varlık Yayınları’ndan 1956 yılında çıkan 206 sayfalık ‘Korkunç Yıllar’ı almıştım. Muharriri Cengiz Dağcı’nın ismine Varlık mecmuasının eski sayılarında sık sık rastlamama rağmen, o güne kadar ondan hiçbir şey okumamıştım. Bir iki saat sonraysa, sıcaktan değil, romanda anlatılanların dehşetinden ter içinde kaldığımı anımsıyorum. Sonraki gün de, mendireğe, Cengiz Dağcı’nın yeniden Varlık Yayınları’ndan çıkan 1957 baskısı 208 sayfalık ‘Yurdunu Kaybeden Adam’ı götürdüm. O yıllarda ‘solcu’ aydınlar romanlarını Rusça yazması nedeniyle SSCB sistemini dolaylı bir halde kutsayan Cengiz Aytmatov okumayı pek severlerdi. Ben de Aytmatov romanlarına bayılırdım ve onun yirminci yüzyılın en büyük romancılarından biri olduğu kanısındaydım. Hâlâ da birebir kanıdayım. Lakin, Stalinizmin yurdundan kopardığı adaşı Cengiz Dağcı’nın romanlarında, yurdunun dağlarıyla, çiçekleriyle, ağaçlarıyla ve dereleriyle Türkiye Türkçesi ile konuşması, hem SSCB hem de Aytmatov konusunda başımı hayli karıştırmıştı.
‘60’ların ikinci yarısındaki ve ‘70’lerin birinci yarısındaki ‘solcu’ denilen ‘kalem erbâbı’ katmanı, Cumhuriyet’in münevvir bireyleriydi. ‘70’lerin ikinci yarısındaysa, onların yerine ‘Çekistler’ geçti, ‘Kemalist’ ve ‘Stalinist olmayan Marxçı’ kim varsa, çabucak hepsini edebiyat pazarından çıkardılar. Yaşar Nabi’yi bile ‘sağcı’ yaptılar, onun Varlık mecmuasında ismi geçenleri ötekileştirdiler. Bu yüzden Cengiz Dağcı’nın romanları ‘solcu’ gençlere ‘yasaklandı’. Tıpkı yıllar ‘sağ’ açısından da bir ‘kültürel çölleşme’ devriydi. Mahalle kurtarmak için kendilerine edebiyatın gerekmediği kanısındaydılar. Birçok kuşkulu bir sürü adam sokaklara çıkarıldı. Her iki tarafın büyük çoğunluğuna vefatın yüceltilmesinin ‘edebiyat’ olarak yutturulduğu o yıllarda, Cengiz Dağcı’nın dünyası militanlaşmış edebiyat pazarlarına elbette ziyadesiyle uzak düşüyordu.
SAĞDAKİ VE SOLDAKİ KÜLTÜREL ÇÖLLEŞMENİN KURBANI
Sağdaki ve soldaki kültürel çölleşme, 12 Eylül’den sonra da yıllarca sürdü. Varlık mecmuasının ve yayınlarının başına Enver Ercan geçtiğinde, bana kimleri basabileceğini sorduğunu anımsıyorum. Ona, Arthur Koestler’in, André Malraux’nun ve Cengiz Dağcı’nın romanlarını önermiştim. Cengiz Dağcı’dan hiç okumamıştı ve kendisine Cengiz Dağcı’nın ‘faşist bir romancı’ olduğu söylendiği için bana onun kitaplarını basmakla pazara giremeyeceklerini tabir etmişti. Lakin, bir mühlet sonra Cengiz Dağcı’nın edebiyatçılığına, Deniz Depe’nin sözüyle, Ötüken Neşriyât sâhip çıktı ve onun bütün yapıtlarını yayınladı.
Söğüt mecmuasının son sayısında ‘Cengiz Dağcı’ belgesi yapması, benim için bir vakitte seyahat oldu. İki gün boyunca, İsa Kocakaplan’ın, Cengizhan Orakçı’nın, Adem Polat’ın, Orhan Aras’ın ve Deniz Depe’nin yazılarıyla, Merve Sevde Selvi’nin İbrahim Şahin ve Salim Çonoğlu ile yaptığı söyleşileri okudum. Mecmuayı elimden bıraktığımdaysa, kitaplığımdan Cengiz Dağcı romanlarını çıkarıp, onları tekrar okumak amacıyla yazı masamın üstüne yerleştirdim. Söğüt’ün son sayısındaki belgenin sizi de benim üzere Cengiz Dağcı’yı tekrar okumaya yönlendireceğinden eminim. Bu nedenle mecmuanın genel yayın direktörü Sinan Terzi’yi kutlarım.
Bu yaz tatilinde büyük romanlar okumak isteyen herkese Cengiz Dağcı’nınkileri öneririm. Yazdıkları sizi pek eğlendirmeyecektir ancak, kalbine kul olan bu romancı ile insanın cânının içine bakabilmeyi öğreneceğinizden eminim…
KAYBETTİĞİ YURDUNU TÜRKÇEDE BULMUŞTU
engiz Dağcı, evvel yurdunu kaybeden, sonra da kaybettiği yurdunu Türkçede bulan adamdır. 1919 yılında doğdu. 1929 sürgünlerinde on yaşındaydı. Kızıltaş’tan binler meçhule gönderilmişti. 1930 yılındaki kolhozlaştırma sırasında Osman amcasının malları müsadere edilir, adamcağız bu zulme dayanamaz, hayattan ayrılır. Başka amcası Mustafa’nın da mallarına el konmuş ve sürgüne gönderilmiştir. 1931 yılının kışında babası Buyruk Hüseyin tutuklanır. Hatası, bir vakitler kendisine ilişkin olan bağdaki asmaların yapraklarını öpüp ağlamasıdır. Baharda özgür bırakılırsa da bir daha eski Buyruk Hüseyin olamaz. Dağcı, 1940 sonunda askere alınır, 1941 yazında Almanlara esir düşer ve bir müddet Ukrayna’daki Kirovograd esir kampında tutulur. Oradan Uman’a gönderilen otuz bin esirin ortasındadır. Susuzluk, açlık ve eksi otuz derece soğuk. Almanlar onu 1942 yılının Nisan ayında Türkistan Lejyonu’na alırlar ve eğitim için Varşova’ya götürürler. 1944 baharında Varşova’da dolaşırken, bir kız görür. Masasında Tolstoy’un, Yesenin’in ve Lermantov’un kitapları vardır. Utangaç bir adam olmasına rağmen, dayanamaz, kızın yanına gidip ona Yesenin’den bir şiiri Rusça ezbere okur. O kız, Cengiz Dağcı’nın Viyana’daki bir mülteci kampında evleneceği Regina’dır. Cengiz’in Regina’ya rastladığı yıl, Stalin, Kırım’da tek bir Türk bırakmaz. Herkes sürülür veyahut öldürülür. Ağabeyi Mithat 1944 sürgünü sırasında ölür. Annesi, babası, ablası Hatice ve kardeşi Halit, sürgünde, Kırım’a hasret hayata veda edeceklerdir. Regina ve kızları İstek ile Londra’ya yerleşen Cengiz Dağcı, memleketine hasretten delirmemek için Türkiye Türkçesi ile yazmaya başlar. Türkçe ve Regina artık onun Kırım’ı olmuştur.