DİYARBAKIR – Üstten, kayyımın yaptırdığı Millet Bahçesi’nden uğultu formunda araç ve insan sesleri geliyordu. Bu uğultudan kurtulmak için biraz daha aşağıya inmek gerekiyordu. Lakin bu niyeti gerçekleştirmek pek de kolay değildi. Hem yokuş aşağı iniyorduk hem de keçi yolunda tek sıra yürümek zorundaydık.
Ağaçların gölgesi serin ve nemliydi. Öğlen güneş yakıyordu.
Kış uzun, soğuk ve yağışlı geçmişti. İlkbahar da evvelki yıllara nazaran oldukça serin geçiyordu. Bu yüzden Hevsel Bahçeleri’ne inmek mümkün olmamıştı. Artık bu ılık mayıs gününde tabiatla muhabbete bırakıyorduk gövdemizi ve ruhumuzu.
“Mendil var mı?” diye sordu, eliyle terini silerken.
“Var” dedim. Durup çantanın ön gözünden bir paket mendil çıkarıp eline tutuşturdum, “Sende kalsın” diyerek. “Çok cömertsin” dedi sırıtarak.
MEMNUN BİR ADAM
Soluklanmak için yanında durduğumuz adamın yüzü güneşten yanmıştı. Bir dişi kırıktı sanırım. Gülümserken bir boşluk beliriyordu dişlerinin ortasından.
Salatalık, domates, biber, fasulye ekmişti. Ta ileride bir yeri eliyle işaret etti. İşte oraya da reyhan ve maydanoz ekmişti. Yaklaşık bir ay sonra eser almaya başlayacaktı.
“Nerede satacaksın?” diye sordum. Bahçenin çabucak üstündeki yolu işaret etti. Orada tezgah kurup satacaktı. Bir de oturduğu mahallede. Adam, “Mahalleye götürdüğüm zerzevatları iki saatte satıyorum. Mahalle yoksul, pazar bile kıymetli geliyor. Ben de 3-5 lira daha ucuza satıyorum. Kriz vaktidir abê, fukara da yesin” dedi.
Yüzü güneşe dönüktü adamın. Başındaki şapka lakin gözlerini koruyabiliyordu güneşten. “Eskiden” dedi, “Şu üstte oturuyorduk. Devlet bizi çıkardı buradan, iki katlı konutumu yıktı. Bana bir konut verdiler lakin 140 bin lira borçlandırdılar.”
Sesi öfkeliydi. Sonra, gülerek, “Mahkeme açtık. Kaç yıldır sürüyor mahkeme. Daha kaç yıl sürer, vallahi kimse bilmiyor” dedi.
Mahallede herkesin birbirini tanıdığını ve mahallede yaşarken kendilerini inançta hissettiklerini anlattı. Ben kentte yaşıyordum, tanımadığı bir adama karşı kibarlığı elden bırakmak istemiyordu, bu nedenle, “Kusura bakma abê” diye başladığı cümleyi “Vallahi kent pistir yaw” yorumuyla tamamladı.
Biraz da içi rahat etsin diye, “Doğru söylüyorsun, vallahi pistir şehir” diyerek onayladım onu.
Gülümsedik, fidelere baktık, uzaktan gelen seslere kulak kabarttık. Kısa bir sessizlikten sonra, biraz dalgın, konuşmaya devam etti adam: “Toprağa dokunuyorum, ağaca dokunuyorum her gün. Takım biçiyorum yıllardır. Ne palavra, ne kin, ne fesatlık, ne de öbür bir kötülük yok toprakta ve ağaçta. Memnunum burada.”
Keyifli bir adamı geride bırakarak, keçi yolundan yürümeye, ırmağa gerçek gitmeye başladık. Hayli uzaklaşmıştık, bu nedenle adam, bağırarak seslendi bize. “Bir ay sonra yeniden gel abê. Sebzeler, meyveler olacak o vakit, konuğum olun” dedi.
Hevsel’de vakit ağır ve memnun akıyordu.
ÇAVŞÎN ORTALIKTA GÖRÜNMÜYORDU
O siyah beyaz kuş çabucak önümüzdeki çalıların ortasından fırladı. “Yine o kuş, o siyah beyaz kuş” dedim sevincini gizlemeyen bir sesle.
Kuşu tanım ettim lakin sırtındaki parlak yeşili nasıl tanım edebileceğimi bilemedim. Yeşil, güneşin altında maviye mi dönüyordu, bunu da bilemiyordum. Yaşar Kemal olsa, güneşte parlayarak yer değiştiren mavi ve yeşil için ne kaygısı, kim bilir.
“Hep siyah-beyaz kuş diyorsun. Bu kuşun bir ismi vardır, sorup öğrensene yahu.”
Eli omzumdaydı. Tahminen sıcaktan tahminen yorgunluktan, eli omzuma ağır gelmeye başlamıştı. Omzumdaki el dostluğun eliydi, bunu biliyorum ve gerekirse yüzyıl taşırım, diye düşündüm.
“Kimse duymasın, ben bu kuşa çavşîn*” diyorum” dedim. Biraz şaşırmış, “Çavşîn mi?” diye sordu. Sonra gülerek, “Ulan oğlum” dedi. O kadar çok güldü ki eli omzumdan düştü. O kadar çok güldük ki yürümeye bir müddet orta verdik.
Neden sonra “Su verir misin?” dedi. Çantada iki su şişesi vardı. Ilık lakin içilebilir bir suydu. Çavşîn ortalıkta görünmüyordu lakin güya yanımız sıra yürüyordu.
‘BURADA BALIK KALMADI’
İnsanın saatlerce bakabileceği, dinleyebileceği sessiz bir kıpırtı vardı otta, yaprakta, suda. Kavak ağaçlarının yapraklarındaki parıltı göz kamaştırıyordu. İlerideki bahçede güneşten korumak için yüzlerini kapatmış bayanlar çalışıyordu. Tabiat yürüyüşüne çıkmış kalabalık bir küme karşıdan geliyordu. Kenara çekildik, geçip gitmelerini bekledik.
Irmağın kıyısına varınca bir şeyin suya atladığını gördüm. “Neydi o?” diye sordu. Derken sudaki ağacın kısımlarından birkaç kaplumbağa peş peşe suya atladı. “Kaplumbağa” dedim. Sesten ürkmüş olmalıydılar. Kaplumbağalardan biri başını sudan çıkardı. Muhtemelen bizden korkuyordu ve tabiatın yabancısı biz kentliler de sudaki baş imajından ürküyorduk.
Kıyı boyunca ilerleyince balık tutan bir genç adama rastladık. Oltayı çatal bir çubuğun üstüne bırakmış, suya bakıyordu. “Burada balık yok, daha aşağıda var” dedi. Daha aşağıda tuttuğu yaklaşık on balığı bir poşetin içine atmıştı. Tuttuğu balıkları “Bunlar inci, bunlar da mercan” diye tanıttı.
İsmi Selman’dı genç adamın. Lisede bir iki yıl sınıfta kalmış, üniversiteye gecikmişti. “Bu yıl lise bitiyor lakin üniversite imtihanlarına girmeyeceğim” dedi, biz sormadan.
Neden hazırlanmadığını, neden lisede sınıfta kaldığını sormadım. Şehitlik’te oturuyordu ve ya yoksulluktan ya da siyasi bir nedenle okulu ‘asmıştı’.
“Burada evvelce çok balık vardı, artık kalmadı” dedi Selman. Irmağı tanıdığı aşikardı lakin yaşlı adam edasıyla durumu izah etmesi enteresandı. Erken büyümek bu türlü bir şey olmalıydı.
‘20 BALIK YEDİK’
Selman’dan yüz adım ileride üç çocuk küçük bir mangal ateşinin etrafında oturuyordu. Soluklanmak için yanlarına oturduk. Üçü de okuldan atılmıştı. Biri hengame ettiği için, bir de üç akıllı tahta kırdığı için atılmıştı okuldan. Ateşin közünü elindeki sopayla karıştıran çocuk ise hiç konuşmadı.
Üçü de Suriçi’nde, İskenderpaşa Mahallesi’nde oturuyordu. İnsan düşünmeden edemiyor: 2015 yılında, Sur’da başlayan çatışmalar sırasında şimdi bebek sayılacak yaşta olan bu çocuklar ve aileleri neler yaşadı sanki? Bu çocukların meskenlerini de yıkmışlardı tahminen, kim bilir?
Çatışmaları hiç konuşmadık. “Balık tuttunuz mu?” diye sordum. Okuldaki üç akıllı tahtayı kırmış çocuk en konuşkan, en acarlarıydı, çabucak atıldı: “20 balık tuttuk, yedik” dedi.
Her şey bir yana, çocukların bu kadar mahir olması, hayata karşı dirençli olacaklarına dair bir işaretti ve bu, bir nebze de olsa içini rahatlatıyordu insanın.
Acıkmıştık. Çantamdan bisküvi çıkardım, yedik.
“Dut yemedik” dedi. “Yeriz” dedim.
DUTLAR OLGUNLAŞMAMIŞTI
Yürüyüş boyunca dut yememiştik nedense. Halbuki, “Hevsel’e, dut yemeye inelim” demiştik. Lakin görünen oydu ki dutların olgunlaşmasına daha birkaç gün, tahminen bir hafta daha vardı. Olgunlaşan dutları ise bizden evvel buradan geçenler koparıp yemişlerdi. Kollardaki yaprakların yolunmasından belirliydi.
Sonunda bir kara dut ağacı buldum. Kolları yüksekti ağacın ve dutlar olgunlaşmamıştı. Birkaç dut koparıp avucuna koydum. Yedi lakin “Ben koparmak istiyorum” dedi, “Dutun rengi elime bulaşsın istiyorum.”
Dut, şiresini ve rengini insanın eline bırakacak kadar olgunlaşmamıştı şimdi. Yeniden de yakın kollardan birini tutup ona gerçek çektim. Kısmı tuttu ve başka eliyle dutları bulmaya çalıştı. Kopardığı dutları ağzına atıyordu. Yemek için koparmıyordu dutları. Dutu kolundan koparmanın keyfini yaşamak istiyordu. Bu nedenle olgunlaşmamış dutları da tükürmedi, yedi.
Bir müddet sonra kısmı bıraktı ve “Elime su döker misin?” diye bana yanlışsız baktı. Sesinde bir hayal kırıklığı vardı. “Bunlar daha olmamış, birkaç gün sonra yeniden gelelim” dedi.
“Olur” dedim, ellerine su dökerken.
BIYIK PROBLEMİ
Sonunda kan ter içinde üst çıktık. Surların tabanındaki bir çay ocağında oturduk. Çaylarımız ve suyumuz geldi. Aklı hâlâ dutlardaydı ve “Dutların rengi elime geçsin istiyorum” dedi.
Bu ısrarı bana biraz komik mi geldi ne, “Oğlum gözün de görmüyor ki, dutun rengi eline geçse ne olacak?” dedim sırıtarak. Aslında alışıktı bu makus latifelere hatta daha çok o dalga geçiyordu kör olmak haliyle. Ayrıyeten daima o bana gülecek değildi ya.
Lakin bu sefer gülmedi. “Çantanda ne var?” diye sordu. “Ne varsa hepsini sana verdim” dedim.
İçecek ya da yemek istemiyordu, şiir istiyordu. Çantamda Oktay Rıfat’ın kitabı vardı.
Üniversitedeyken devrimci bıyıklarım olur umudu ve hevesiyle bıyık bırakmıştım. Fakat bıyıklarım seyrek olduğu için arkadaşlarım, “Dudağın üstündeki gölge” diyerek dalga geçiyorlardı bıyıklarımla. Gücenmiyordum, eğleniyorduk hatta ve o günlerde arkadaşlarıma
Oktay Rıfat’ın çok kısa-çok uzun “Bıyık” şiirini okumuştum.
“Hendeğin yamacında oturdu
Aynasını çıkardı cebinden
Bıyıklarına baktı
Bir tarlakuşu geçmeseydi üstünden
Daha da bakacaktı.”
Şiiri okuyunca o da güldü, ben de güldüm, geçmiş vakte, simalara, hislere hasretle.
“Sendeki de düzgün cesaretmiş” dedi, bir yandan gür devrimci bıyıklarını aşağı yanlışsız çekiştirerek.
Sonra, “Hadi, en sevdiğin şiirini oku Oktay Rıfat’ın” dedi.
Hangisiydi en sevdiğim şiir. “Hepsi” desem kolay bir karşılık olacaktı. Bu nedenle o çayını içerken “Yağmur Başlangıcı” şiirini okudum. Bir yandan bu şiiri daha evvel Oktay Rıfat’tan dinledim mi sanki, diye düşünerek.
Akşam yavaşça iniyordu. Hevsel’e, On Gözlü Köprü’ye, Mardinkapı’ya dinlenmek için gelenler yorgun adımlarla meskenlerine dönüyorlardı.