His Asena’nın romanından uyarlanan Aslında Özgürsün, birinci kısmıyla Gain’de yayınlandı. Yapıtı tiyatroya da uyarlayan Ali Kemal İnanç’ın yazıp yönettiği dizi, çocukluk arkadaşı Berna ile Belgin’in orta yaş krizine hakikat sürüklendikleri bir çağda karşı cinsle münasebetlerine ve hayatı yorumlayış biçimlerine odaklanıyor.
CANINA TAK DEDİĞİ YERE KARELER ÇİZİP SEK SEK OYNAYANLAR VE ZULMÜN ŞERİTLERİ GERİSİNDE OLAY YERLERİ
Dizi, Berna’nın (Deniz Çakır) vurulmasıyla açılıyor. Bina güvenliğinden elini kolunu sallayarak geçen Cihat (Kayhan Berkin), Berna’yı karnından vurup kanlar içinde bırakıyor. Dört hafta geriye gidilirken olayların gelişimi işleniyor ve elbette dizide kıymetli bir yer tutan çiftlerimiz tanıtılıyor. Berna, yazdığı aşk romanları genç kuşaklarca demode bulunan tanınan bir müellif. Nedir ki kitapları marketlerin “küsuratlı kitap” sepetlerine hapsolurken yayınevinin başına geçen gençlerce işten çıkarılıyor. İş hayatındaki itibar kaybı ve çalkantıya rağmen aşk hayatı kötü gitmemekte… Yılın erkeği ile birlikte! Yanlış okumadınız, sevgilisi Sinan (Saygın Soysal) ünlü bir televizyon programcısı ve herkes tarafından sevilip sayılan, mecmua kapaklarını “yılın erkeği” namıyla olarak süsleyen bir isim… Tekrar de Berna biraz “başına buyruk” olduğundan Sinan aradığı romantizmi bulamayınca sevgilisine sitem ediyor.
Belgin (Bade İşçil) ise zincir kahveci bir beyefendi ile evli… Tam manasıyla bir “bey” bu… Klasik aile yapısının bağrından kopup gelmiş, varlıklı olmuş bir örnek. Esasen bu örneği tamamlayan kıssayı de babasının sokak ortalarında közde kahve satarak kendini okuttuğu tarafındaki yükselişiyle çocuklarına anlatıyor. Bunu açıkça lisana getirmese de karısından hizmet bekleyen, tahammülsüz bir adam Erkan (Burak Yamantürk).
Sinan’dan gebe kalan Berna, çocuğu aldırırken Belgin ise canına tak dediği yere tebeşirle kareler çizip sek sek oynuyor adeta!
. KATI OLAN ŞEYLER BUHARLAŞMIYOR ANCAK KREM ŞANTİ ŞEYLER BUHARLAŞIYOR!
Birinci kısım aşağı üst bu tempoda akarken, etliye sütlüye ve elbette çoluk çocuğa karışmadan sınıfsal bir çizgi çekebileceğimizi umuyorum. Öncelikle dizideki “özgürlük arayışı”, günümüzdeki arayışlarla pek örtüşmüyor. Daha şematize ve ekonomik sorunların büyük ölçüde halledildiği varsayımıyla üst sınıfların hareket alanına sıkıştırılmış bir özgürlük tanımı kelam konusu… Hal bu türlü olunca özgürlük çağrışımı bağlantılardaki tavra ve harekete geçme (bir tarafıyla zincirlerden kurtulma) basamağına daralıyor. “Katı olan her şeyin buharlaşması dileğiyle” notu düşülerek!
Nişantaşı’nda bu notun düşülmesi çok fazla mana taşımadığından bir de köprü kuruluyor. Dizinin girişinde Berna’yı vuran Cihat bir pastacı. Kuşaktan nesile aktarılmış dükkânın başında ve bir manada kahveci zincirinin çevreci protestolara gaye olmasını öfkeyle karşılayan Erkan’a yakın bir karakter. Erkan, psikopat bir art plandan mahrum, sınıfının güdüleri ve toplumsal durumunun ezikliğiyle patavatsız yansılar veriyor. Cihat ise konuşkan olmamasına karşın niyette ve aksiyonda saldırgan bir potansiyel taşıyor. “Toplumun geri kalanı”, pastacı üzerinden Nişantaşı’na bağlanırken esnaf kimliğinin öne çıkarılması manidar… Bedel yargılarını her an satmaya hazır “esnaf toplum” yapısı mı vurgulanmak istiyor bilinmez lakin pastanın “krem şanti” bir yere bağlandığını rahatlıkla söyleyebiliriz. Berna’nın teyzesi krem şanti hayatın sözcülüğünü üstlenmiş, “aşırı” bir karakter. Bozuk para harcar üzere “koca eskiten”, boşanma partileri düzenleyen, evlenmeyin, köle olmayın öğütleri veren ancak en zengininden en yoksuluna (örneğin dizide şimdi boşandığı eşi bir kuaför çırağı) erkekleri nesneleştiren ve hiç değilse bu istikametiyle eşitlikçi yaklaşan bir diva! Nükhet Duru’nun canlandırdığı bu teyze, diziye hâkim “gördükleriniz farklı dünyaların insanlarıdır” telaffuzunu gölgede bırakmak, “beterin beterini” resmetmek için bilhassa parlatılmış gibi! (kitapta nasıl, bilmiyorum) Burada katı olan şeylerin aslında sınıfsal bir katılık olduğunu, krem şanti hayatın ise değdiği her yere bulaştığını görüyoruz.
. BU DİZİDE YAŞANAN HAYATLARIN SİZİN VE TANIDIKLARINIZIN HAYATIYLA HİÇBİR İLGİSİ YOKTUR
Girişe bu türlü bir ibare konsa yeridir! Her ne kadar Berna, arkadaşı Belgin’in eşine orgazm taklidi yaptığını öğrenince “ben her vakit hayatımızda olan şeyleri yazıyorum, nasıl eskiyorum” itirazı yöneltse de kusura bakmasın lakin hayatımızda (erkek ve bayanların müşterek hayatı) olan şeyleri yazmıyor, dahası yaşamıyor. Birinci kısmı bitirdiğimizde (giriş sahnesi hariç) aklımızda şu problemler kalıyor: Cumartesiyi birlikte geçirememe, çocuklu çiftin baş başa kalamaması, trafik, taksi bulamama…
Berna’nın aşk romanları yazdığı için okur edinmesi ve hayatımızda bir yerlere dokunduğu yanılgısına kapılması çok doğal ama yaşadığı hayatın, sevgilisine yemek hazırlamayıp da önüne bir kutu pizza koyan asi tutumlarının gerçek hayattaki bayan erkek iletişimsizliğini de karşılayan bir tarafı yok. Bu yanılgı büyük ihtimalle materyalinden kaynaklanmaktadır… Aşk ve cinselliğin sınıfları aştığı varsayılan tabiatından hareketle Berna da orgazm taklidini hayatın tam ortasından yakıcı bir sorun addedebiliyor. Orgazm taklidi, elbet irtibata has, dahası kıymetli de bir sorun olmakla birlikte “aslında özgürsün” sloganını haykırmaktan mahrum, güdük bir başlık, dağın doğurduğu fare tahminen… İlerleyen kısımlarda karşımıza nasıl sıkıntılar çıkacak? Merakla bekliyoruz. Şu ana kadar çıkanları ise günümüz yakıcı problemleriyle yan yana anlamıyoruz. Söylemek lazım, bu meselelerin tahlili de “feminist devrim” sonrasına bırakılamaz (!) elbette ancak bayanların canlarıyla cebelleştikleri şartlarda gündeme alınmaları da güç gözüküyor veyahut lakin gece yürüyüşlerine sıkışıyor özgür ve zinde bir cinselliğe dönük talepler…
Yeniden de dizideki kopukluğun temel nedeni bu başlıktan sıkıntıların öne çıkarılmasından çok bağları irdelenen ailelerin ömrümüze uzaklığı diyebiliriz. Bayanın yemek pişirip çocuk bakımıyla ilgilenen, üstüne romantizm bekleyen taraf olması orta üst sınıf bir pencereden işlendiğinde bayat duruyor. Bu problemlerin hayatlarımızda öbür bir mana kazandığı ve ezberlenmiş rollerin bir tıp kölelik alakasını andırdığını görüyoruz. Hülasa Belgin’in Erkan’dan yakındığı problemler fakir ailelerde bir varoluş çabasına dönüşebiliyor. Belgin, kendini öteki bir yerde yine üretebilecekken fakirlerin bayan erkek demeden sıkıştığı “ev-iş yeri-piknik” sınırı, kaba saba ve kısır bir gelecek planı dayatıyor. Münasebetiyle samimiyetsizlikten değilse bile bir inandırıcılık sorunundan kelam açabiliriz. Bu sorun de Belgin’in mağduriyetini boşa düşürmekte…
. GERİCİ BİR AİLE ÖRNEĞİ: BELGİN-ERKAN ÇİFTİ VE TATLI YAVRULARI!
“Aslında Özgürsün”, Belgin vasıtasıyla özgür bayanın arayışlarını yansıtıp bir de olumsuz çift örneği sunuyor: Belgin-Erkan çiftini. His Asena’nın ‘Kadının İsmi Yok’ isimli yapıtının sinemaya uyarlandığı 80’lerde Türk sineması kadın-erkek çelişkisini cinsel özgürlük ve iş hayatına iştirak çerçevesinde tartışırken devrin yıldızı Müjde Ar da bir bakıma ülkü bayanı temsil ediyordu. Ar’ın başrolünde oynadığı 1984 imali Şerif Gören sineması “Gizli Duygular” da erken bir deneme görülebilir. “Gizli Duygular”ın finalinde ilkel bir feminist propagandayla karşılaşıyorduk. Sinema boyunca konutu gözetlenen, öykünülen bayan “gelişmişliğin adresi” olarak işaret ediliyor, finalde konutundan bayanların kurtuluşuna dair yol gösterici kitaplar çıkıyordu. Öykünen bayan bu kitapları keşfettikten, tabiri caizse el yordamıyla doğruları bulduktan sonra sokağa çıkıyor, yürüyüp özgürleşiyordu.
Bu propaganda 80’ler sinemamız için kıymet taşıyor zira Müjde Ar, varlıklı erkeğin yanında özgürlüğünü veya esaretini aradığı “İffet” (1981) ve “Aile Kadını” (1983) üzere sinemalarda uzunluk gösterirken öbür yandan cinsel arayışları ve evlilik dışı alaka uğraşını ortaya koyduğu bir dizi sinemada rol aldı ve özgür aşk temasını öne çıkardı. Belgin-Erkan çifti de Savaş Başar-Müjde Ar çatışmasını andırıyor. Erkan her an “İffet”teki Savaş Başar üzere denetimsiz yahut “Aile Kadını”ndaki üzere varlıklı ve tembel bir çizgiye kayacak üzere duruyor. Nereye evirileceğini kestirmek güç fakat hangisi olursa olsun bu alakanın gerici bir alaka olduğu su götürmez.
Neden gerici olduğuna bakalım. Erkan karakteri, üstte değindik, örtük bir maço ve arsız bir talepkâr. Maçoluğu erkek toplumda rekabeti göğüsleyip yükselişinden dayanak buluyor. Babadan oğula geçen tırmanma kodları onu ince düşünmekten alıkoyuyor, teyakkuzda tutuyor. Ve Erkan gelinen noktada elde balta bir savaşçıdan çok elde TV kumandası, armut piş ağzıma düş moduna geçmiş… Her şeyi karısından bekliyor. Çocuklara o bakmalı, yemeği pişirmeli. Bekletmemeli, beklemeli! Tenis kortunda yarenlik etmeli, beyefendisinin huzuru kaçmasın diye taklitler sergilemeli!
Sofrada geçen bir sahnede koro halinde anneden/eşten tuz istenmesi bayana dayatılan rolleri ve emrivaki üretiminin başındaki kurum olan aileyi tüm çıplaklığıyla gözler önüne seriyor. Tekrar de ilgiyi gerici kılan Erkan ve çocuklar değil, Belgin’in karşıt ergenliğini reddederek “düzen kadını” olması. Berna onun arkadaşını denize atmasından bahsediyor. Bu türlü bir çılgın’mış Belgin! Ne var ki “uslanmış”, tertibe girmiş, olağanın gölgesine sığınmış. Bu noktadan sonra bu sığınma hali ona kedi üzere kıvrılma imkânı ve kıvrıldıkça “görünmez olma hakkı” tanımış.
. YÖRÜNGESİZ MÜNASEBETLERİN BAYANI BERNA VE MUTFAKTA AŞÇI, SALONDA ROMANTİK, KAPAKTA YILIN ERKEĞİ SİNAN
Birinci kısımda Berna Belgin’in tersi bir duruma yerleşirken ekonomik özgürlüğü ve entelektüel üretimi sayesinde ömrünü temassız, beklentisiz bir düzleme taşımış. Berna (kötü örnekteki Belgin değin), çok bir uç değil aslında, onun kurallarında bir bayanın doyumu tamamıyla erkeklerle kuracağı ilgiye bağlamaması son derece doğal. Aksisi şaşırtan olurdu lakin emsal maddi şartlara sahip Belgin’e de şaşırmıyoruz zira bir tersliğin inşa edilmesi, zayıf ve güçlü karakterlerin ortaya konması gerekiyor. Berna’da dikkat cazip taraf, sevgilisi Sinan’ın “bu münasebette erkek kim belirli değil” çıkışı. Sevgilisine kahvaltılar hazırlayan, kendisine gelen iş telefonlarını açmamasına karşın Berna’yı o masaya beş dakikacık oturtabilen Sinan isyan ediyor. Bir yılda sevgilisine benzediğinden yakınıyor. Onun üzere duyarsız, bağlantıya üstünkörü yaklaşan bir olduğundan dem vuruyor. Bu bağda toplumsal rollerin değiştiğini görüyoruz. Sinan da başarılı, hatta yılın erkeği falan lakin ödünleri hayatın etten tırnaktan bir kaplanı olan Berna’ya sökmüyor. Berna gebe olduğunu öğreniyor, tam yelkenleri indirecek bu defa Sinan’a ulaşamıyor. Bizim elimizde farklı bir denklem kalıyor. Yurdum insanı ol istediğini yaptırırsın; yılın erkeğiysen hiç zorlama, baştan kaybettin! Esasen burada “yılın erkeği” payesinin de maskülen bir hava taşımadığı üzere vurgulanmış her şeyde olduğu üzere zıddını anımsatıp Sinan’ı “erişilebilir” kıldığını söyleyebiliriz. “Yılın” diye başlayan ve çoklukla bayanları maksat alan mükafatların teşhir kültüründen beslendiği göz önüne alınırsa Sinan da göz önünde; milyonlara yüzüyle, vücuduyla ulaşan bir “halk kahramanı”, Berna ise yazdığı romanlarla okura satır ortalarında dokunmayı, hiç yoksa okunduğu sıra gizemini ve uzaklığını müdafaayı başarıyor. Geniş kısımlarla kurulan ilgi, çiftin dinamiklerini de belirlemekte…
Öbür yandan Berna’nın kimseye bağlanmadığını anlıyoruz. Aklına iyisi yapan lakin daha kıymetlisi kendisi olan, münasebetlerde rol kesmeyen, “gelecek” baskısına boyun eğmeyen bir bayan ve önerdiği yörüngesiz, plansız programsız bağlantıda karşı tarafın ayarlarını bozarak beklenti sahibinin bayan olması gerektiği tarafındaki yargıyı da itiraf ettiriyor. Sinan “bu bağdaki bayan ben miyim” diyor birinci kısımda. Zira beklentiye kapılan ve yarı yolda bırakılan o… Bu tarafıyla Sinan, toplumda bayanın rolünü tartışmaya açan temel karakter ve Erkan’a kıyasla anlatıya daha fazla katkı sağlamakta…
. ÇİKOLATANIN HAZZI, SAÇ KREMİNİN YARARLARI
Geldik saç kreminin faydalarına! “Aslında Özgürsün”, günümüz bayan uğraşında nereye oturuyor? Veyahut mevcut siyasi iklim ve bayan özgürlük uğraşının kaydettiği uzaklık doğrultusunda bir öteki soruya geçersek: “Bir erkek bu hususta susmalı mı?” Pekala, bu sıkıntılar üzerine görüş bildirmeyi “muhataplarına bırakırsak” irtibatı de topyekûn kaybetmez miyiz? Uzay boşluğunda sinyali kopmuş karboncuklar olarak oradan oraya savrulmaz, on yüz milyon baloncuk haline gelmez miyiz? Hepsi bir yana yaklaşık yirmi yıl önce yayınlanan romanın günümüzdeki karşılığı, yapımına yeterli para harcanmış bir çikolata reklamını aşamıyor. Hazzı çağrıştırıp aslını kovan bir reklam tadında “Aslında Özgürsün”… “Aslında değilsin” üzere… Yahut bir saç kremi reklamı… Ahenkle dans eden üst sınıflara!