Global iktisatta Covid-19 salgını sonrası azalan tüketimi canlandırmak gayesiyle hükümetlerin hane halkları ve kırılgan bölümlere sağladığı rekor teşvikler, kamu borçlarında değerli artışı beraberinde getirdi. Rusya-Ukrayna savaşı sonrası tedarik zinciri sorunlarının derinleşmesiyle de halihazırda salgın nedeniyle zayıf seyreden küresel ticaret daha fazla sekteye uğradı.
Bu süreçte yatırımcıların yükselen enflasyon ve faiz ortamında inançlı limanlara yönelimi ise doların güç kazanması için yer hazırladı.
ABD Merkez Bankası’ndan (Fed) agresif faiz artırımı beklentileri, ABD iktisadının öteki ülkelere göre daha âlâ düzgünleşme kaydetmesi ve sermaye akımları açısından cazibesini müdafaası üzere faktörlerin de desteğiyle dolar endeksi yıl başından bu yana yüzde 8 bedel kazanarak 103 düzeylerine yükseldi. Endeksin 105 ile 20 yılın en yüksek düzeylerini test ettiği bu süreçte, gelişmekte olan ülke para üniteleri üzerindeki baskı da arttı.
Rekor düzeylere yükselen kamu borçlarına dolardaki güçlenme de eklenince, başta gelişmiş ülkeler olmak üzere birçok ülkede mali ve finansal yükler alarm vermeye başladı.
EN BORÇLU ÜLKE ABD
Dolardaki yükseliş, ABD’nin ithalat maliyetini azaltmasına yardımcı olurken, öbür ülkelerin ihracatta rekabet üstünlüğü sağlaması enflasyonist baskıların azaltılması sürecine takviye veriyor. Bu nedenle, daha evvel dolardaki yükselişe karşı verilen siyasi reaksiyonların ve “ticaret savaşları” gerginliğinin şimdi oluşmadığı dikkati çekiyor.
Buna rağmen global iktisattaki zayıf seyir dikkate alındığında doların öbür ülke para üniteleri karşısındaki hakimiyetini güçlendirmesi, başka ülkelerin refah düzeyi ve halihazırda istikrarsız finansal piyasalar için risk oluşturuyor.
Milletlerarası Finans Enstitüsü (IIF) tarafından yayımlanan sayılara bakıldığında, global borç ölçüsü birinci çeyrekte geçen yıl sonuna kıyasla 3,3 trilyon dolar artarak 305,3 trilyon dolara yükseldi.
US Debt Clock tarafından derlenen datalar ise ölçü bazında bakıldığında, dünyanın en borçlu ülkesi pozisyonunda 30,5 trilyon dolarla ABD’nin yer aldığını ortaya koyuyor. İkinci sırada 14,9 trilyon dolarla Japonya gelirken, 10,6 trilyon dolarla Çin üçüncü sırada yer alıyor.
Dünyanın en borçlu başka ülkeleri 3,8 trilyon dolarla İtalya, 3,6 trilyon dolarla Fransa, 3,4 trilyon dolarla Almanya, 3,3 trilyon dolarla İngiltere, 2,3 trilyon dolarla Hindistan, 1,9 trilyon dolarla da Brezilya ve Kanada şeklinde sıralanıyor.
Kelam konusu 10 ülkenin borç toplamı 76 trilyon doları aşarken, bu sayı global borçların 4’te 1’nin kelam konusu ülkelere ilişkin olduğuna işaret ediyor.
GELİŞMİŞ ÜLKELERDE ULUSAL GELİRE ORANLA BORÇLULUKTA JAPONYA BİRİNCİ SIRADA
IMF’nin Nisan 2022’de yayımladığı Dünya Ekonomik Görünüm Raporu’na nazaran, gelişmiş ülkeler ortasında bu yıl sonu prestijiyle ulusal gelire oranla kamu borcu en yüksek olması beklenen ülkeler sıralamasında yüzde 263 ile Japonya birinci sırada bulunuyor.
Japonya’nın akabinde yüzde 185 ile Yunanistan gelirken, bu ülkeyi yüzde 151’le İtalya, yüzde 131’le Singapur, yüzde 126’yla ABD, yüzde 122’yle Portekiz, yüzde 116’yla İspanya, yüzde 113’le Fransa, yüzde 107’yle Belçika ve yüzde 102’yle Kanada takip ediyor.
TÜRKİYE, BORÇLULUK ORANINDA EN ÂLÂ ÜLKELER ORTASINDA
Bu yıl kıymetli ölçüde yavaşlaması beklenen büyümenin, bilhassa gelişmekte olan ve düşük gelirli ülkelerin borç dinamikleri üzerinde olumsuz tesirleri artırmasından telaş ediliyor. Özellikle gıda ve enerji maliyetlerindeki artış dikkate alındığında, düşük gelirli ülkeler açısından dolardaki yükselişin sürmesinin temerrüt ve kıtlık üzere toplumsal sorunlarla sonuçlanabileceği belirtiliyor.
Bilgilere bakıldığında, kamu borcunun ulusal gelire oranının bu yıl sonunda Sudan’da yüzde 284’e ulaşması bekleniyor. Kelam konusu ülkede 2021 sonunda yüzde 184 seviyesinde gerçekleşen orandaki süratli artışta, ülkedeki siyasi kriz tesirli oldu. Ülke böylelikle yıllardır dünya geneli ulusal gelire oranla borçluluk sıralamasında birinci sırada yer alan Japonya’nın da önüne geçti.
Sudan’ın akabinde yüzde 159 ile Cabo Verde ikinci sırada yer alırken, yüzde 152’yle Eritre üçüncü, yüzde 134 ile Butan dördüncü sırada bulunuyor.
Kelam konusu oranın 2022 sonunda Mısır’da yüzde 94, Brezilya’da yüzde 92, Hindistan’da yüzde 87, Çin’de yüzde 78, Macaristan’da yüzde 76, Arjantin’de yüzde 74, Pakistan’da yüzde 71, Türkiye’de yüzde 44 ve Rusya’da yüzde 17 olması bekleniyor.