Getty ImagesMaymun çiçeği virüsü; birçok Avrupa ülkesinden sonra ABD, Kanada ve Avustralya’da da görüldü. Virüsün yayılması telaş yarattı.
ABD’deki Jackson Laboratuvarı’nda bağışıklık sistemi profesörü Derya Unutmaz, BBC Türkçe‘nin virüsle ilgili sorularını yanıtladı.
MAYMUN ÇİÇEĞİ YENİ BİR VİRÜS MÜ?
Yeni bir virüs değil. Maymun ismini alması da 1958 yılına dayanıyor. O sırada maymunlardaki bir salgın sonrası keşfedildi. Lakin çoğunlukla maymunlardan insanlara geçmiyor. Daha küçük; sincaplar, fareler, sıçanlar üzere hayvanlardan insanlara geçişi daha sık görülüyor.
Virüsün özelliği, çiçek virüsüne benzemesi. Natürel çiçek virüsü artık dünyada yok. Aşılarla yok edildi. Ona bir ölçü benziyor lakin o onun kadar ölümcül yahut tehlikeli değil. Tıpkı aileden geliyor. Genel olarak Orta ve Batı Afrika’da görülüyor. Öteki virüslerde olduğu üzere çoğunlukla hayvandan beşere geçişler oluyor.
Afrika’daki virüsün de iki tipi var. Bunlardan biri Orta Afrika’da Kongo civarında olanı. Bu biraz daha tehlikeli. Mevt oranı yüzde 10’lar civarına çıkabiliyor.
Oburu de Batı Afrika’da Nijerya civarında olan. Vefat oranı yüzde bir ya da daha altında. Genel olarak daha hafif geçen bir varyant oluyor.
VİRÜS NASIL BULAŞIYOR?
Maymun çiçeği virüsü beşerden beşere beden sıvılarından geçebiliyor, buna teneffüs yoluyla ağızdan çıkan sıvılar da dahil. Ancak bu virüs koronavirüs üzere havada asılı kalabilen bir virüs değil o. Çok yakın bir temasta olmak lazım. Yani enfekte olmuş ve semptom gösteren bireyle fizikî bir alakada olmanız lazım.
Virüsün bir kuluçka evresi var. Bu kuluçka evresi 21 güne kadar çıkabiliyor. Lakin virüs kuluçka devresinde bulaşıcı olmuyor. Bu, bu virüsü koronavirüsten ayıran çok değerli bir özellik. Virüsün bulaşması için semptomların bir ölçü başlamış olması lazım.
Virüsün cinsel alaka sırasında geçme mümkünlüğü da var. Şu son olayların biraz ona yönelik olduğu da düşünülüyor. Bunun ender nadir bir durum olduğunu düşünüyoruz.
SEMPTOMLARI NELER?
Bir müddet sonra bedende esasen lezyonlar, döküntüler oluşuyor. İçi sıvı dolmaya başlıyor genelde. Biraz suçiçeğine de emsal fakat çiçeğe daha çok benziyor. Lenf bezleri büyüyor. Bu değerli bir semptom. Virüs, o lezyonların içindeki sıvılardan da geçebilir.
ReutersMAYMUN ÇİÇEĞİ HANGİ NOKTADA RİSKLİ OLABİLİR?
Genel halk sıhhati açısından şu anda bunu bir riski olarak görmüyoruz. Zira beşerden beşere bulaşma mümkünlüğü çok düşük. Lakin şu anki durum biraz garip. Garip sözünü kullanıyorum zira virüsün bulaşma yolları ile uyumlu bir bulaş gözükmüyor. Zira daha evvel de Avrupa ve Amerika’da 6-7 defa bu türlü ufak salgınlar oldu. Ancak bu şu ana kadarki en büyüğü, yani en fazla yaygın olanı.
Örneğin Amerika’da lokal bir bölgede, Afrika’dan getirilen hayvanlardan bir sıçrama oluyor. O bölgede 20-30 kişi enfekte oluyor. Çabucak süratli bir biçimde takip edip birinci hastayı bulabiliyorsunuz. Şu anda olan durumda, örneğin İngiltere’de birinci gün 9 olay görülmüştü. Birisi Afrika’dan gelmiş, Nijerya’dan. Fakat oburlarının o yolcuyla bir alakası yok. Ve onlar nereden bu virüsü kaptı muhakkak değil.
Virüsün bu türlü izole olarak görülmesi epeyce garip bir durum. Bu bireylere kimden bulaşıyor, nasıl bulaşıyor? Daha yaygın bir durum mu var? Bu bizi birazcık şaşırtıyor ancak bunu söylerken de, Covid üzere bir pandemi oluşturacak bir durum olduğunu hiç zannetmiyorum. Zira virüsün bulaşma yolları belirli. Ne kadar da mutasyona uğrasa onu çok fazla değiştiremez. Ancak bir gariplik var, bunu söyleyebilirim. Tahminen bir ölçü değişti virüs. Cinsel yolla daha kolay bulaşmaya başladı. HIV üzere bir duruma geçmiş olabilir. Onu da önlemek mümkün alışılmış lakin bunlar şu anda araştırma safhasında.
PEKALA BU DURUMDA CİNSEL MÜNASEBETTE KORUNMAK VİRÜSE KARŞI İŞE FAYDA MI?
Şayet ki virüs, alaka sırasında geçiş sağlayabiliyorsa, ki bu olağan yolu değil aslında, evet yarayabilir. Şayet bu türlü bir şey varsa HIV’de olduğu üzere korunma işe yarayabilir. Ancak cinsel münasebet sırasında öbür beden sıvılarından da elbette bulaşma mümkünlüğü var.
Virüsün asemptomatik vakitte ve kuluçka sürecinde bireyden şahsa bulaşmadığını biliyoruz. Semptmomlar ise çok net. Döküntüler ve yüksek ateş. Bu sırada da bireylerin cinsel alakada bulacağını zannetmiyorum. Lakin semptomsuz vakitte şayet cinsel bağlantıyla geçiyorsa olağan bunu korunmayla önlemek mümkün olabilir.
Bir garip nokta da olayların çok büyük bir çoğunluğu erkek olması. Bu da öbür farklı bir durum.
VİRÜSLE İLGİLİ ARAŞTIRMALAR YAPILIYOR MU?
Bilim insanları virüsü sekanslamaya başladı. Sekanslama demek virüsün tüm genomlarını çözmek demek. Virüsün görüldüğü yerlerde virüsün bulaştığı şahıslarda ortak bir taraf var mı? Bunlar birebir virüsler mi ve tıpkı şahıstan mi çıkmış? Bunu oradan tespit etmek mümkün olabilecek.
Afrika’ya ziyaret etmiş bir kişi Kanada’ya, öbür bir kişi de Avrupa’ya da getirmiş olabilir. Ya da virüs bir bireyden de üremiş olabilir. Bunu açıklamak sıkıntı olur fakat bunlara dedektif üzere bakmak gerekiyor. Ülkeler bazında çıkmış olması bizi biraz şaşırtıyor. Hiç olağana uymayan bir bulaşma biçim olduğu için devletleri bir ölçü endişelendirdi.
Science Photo LibraryMAYMUN ÇİÇEĞİNİN TEDAVİSİ MÜMKÜN MÜ?
Spesifik bir tedavi yok bu virüse karşı. Direkt bir ilaç yok şu anda ancak virüse yakalananların büyük çoğunluğu hastalığı hafif geçiriyor. Hafif olanların Batı Afrika’dan geldiğini varsayıyoruz. Lakin orada bile yüzde 1 bile olsa ölümcül bir durum olabilir. Binlerce bireye bulaşırsa o vakit vefatlar başlayabilir.
Genel olarak palyatif denilen, semptomlara yönelik bir bakım, tedavi oluyor. O lezyonların enfekte olmamasını sağlamak lazım.
VİRÜSÜN AŞISI VAR MI?
İki aşı var. Bunlardan birisi çiçek aşısı. Lakin bu aşı artık kullanılmıyor. 80’li yıllarda dünyadan çiçek virüsü yok edildi aşıyla. 50 yaşın üstünde olanlar çiçek aşısı oldu. Örneğin benim kolumda hala izi duruyor. 1960’lı yıllarda çocukken olmuştum. Sonra çiçek aşısı bırakıldı. Lakin çiçek aşısı bu virüse karşı yüzde 85 oranında tesirli. Zira iki virüs de misal ve tıpkı aileden geliyor. Bu bakımdan birtakım ülkeler çiçek aşısı depolamaya başladılar ya da üretim yapılıyor. Şu anda herkese aşı yapılacak bir durum yok. Lakin bağışıklığı bastırılmış şahıslara yahut muhakkak bölgelerde aşı yaptırılabilir.
İkinci olarak da maymun çiçeği virüsüne karşı da bir aşı geliştirildi. Çok ender görüldüğü için yaygın olarak kullanılmıyor. Lakin Afrika’yı ziyaret edecek bireylere yapılıyor. Bunun da süratli bir halde üretime geçmesi mümkün olabilir.
Şu an için endişelenecek bir noktaya geleceğini zannetmiyorum. Fakat dediğim üzere garip bir durum da kelam konusu. Bu yüzden temkinli olmakta yarar var.
Getty ImagesVİRÜSÜN YENİ VARYANTLARI MÜMKÜN MÜ?
Mümkün elbette. Afrika’da da çeşitli varyantlar tespit edildi. Covid üzere beşerden beşere hemencecik bulaşabilecek bir hale gelemeyebilir lakin örneğin cinsel ilgi sırasında bulaşma özelliği kazanmış olabilir. Ya da beşerden beşere geçişi biraz daha hızlandırmış olabilir. Ancak önümüzdeki haftalar içerisinde sekanslama sonucunda daha yeterli anlayacağız.
TÜRKİYE’DE DE BİR HADİSE GÖRÜLÜRSE BEŞERLER NASIL TEDBİR ALMALI?
Açıkçası kişisel olarak şu anda panik yapacak, telaş edecek bir durum yok. Bu türlü bir durumda tek yapabileceğimiz tedbir toplumsal aralık ve maske olacaktır. Lakin olayların ortaya çıkması durumunda da mevcut şartlarda bulaşma mümkünlüğü çok yüksek değil.
Onun dışında sıhhat çalışanının dikkat etmesi lazım. Lezyonlu hastaların hastaneye yatması durumunda sıhhat çalışanlarının lezyonlara direkt temas etmemesi lazım. Hastaları dikkatli bir halde izole etmek lazım. Orada riski biraz daha büyük. Bu yüzden sıhhat çalışanı daha düzgün tedbirler alması lazım.
Lakin şimdilik halk seviyesinde Covid’de olduğu üzere tedbire şu anda çok gerek yok. Ancak doğal ki riskini sıfıra düşürmek istiyorsanız uçak seyahatlerinde maske takılabilir.
KORONAVİRÜSÜN MAYMUN ÇİÇEĞİ VİRÜSÜ ÜZERİNDE DOLAYLI YA DA DİREKT TESİRLERİ VAR MI?
Direkt bir alaka olduğunu zannetmiyorum. Lakin pandeminin sonuna yanlışsız geldiğimiz için seyahatlerde bir artış oldu. 2 yılın akabinde Afrika’ya daha fazla seyahat yapıldı. Bu geçiş mümkünlüğünü artırmış olabilir.
Öte yandan koronavirüs nedeniyle beşerler hala tetikte. Evvelden de maymun çiçeği virüsünü görülürdü. Fakat bu kadar çok fark edilmiyordu. Bunlar üzere dolaylı neden olabilir.
VİRÜSLE İLGİLİ CEVAP BEKLEYEN SORULAR NELER?
En büyük soru, epidemiyolojik olarak virüsün bulaşma biçimi biraz garip geliyor. O yüzden sekansları bekliyoruz. Tıpkı virüsler mi, yoksa farklı virüsler mi oluştu? Virüs bağışıklık sisteminden mi kaçabiliyor? Neden şu ana kadar çoğunlukla erkeklerde görüldü? Olaylar daha genç bir nüfustan; bu, çiçek aşısının 50 yaşın altında çok nadiren yapılması nedeniyle aşılama ile alakalı olabilir mi? Bu soruları zannediyorum çok süratli bir biçimde cevaplamaya başlayacağız.