BBCKolay para kazanmanın cazibesi gençleri kimi vakit riskli yatırımlara sürükleyebiliyor. Z Kuşağı’na en cazip gelen yatırımlar ise gerek fiyat dalgalanmalarına müsait yapıları gerekse merkezi olmayan tabiatlarıyla kripto para ve NFT’ler (non-fungible token). Lakin bu üzere dijital yatırımlar regüle edilmiyor, münasebetiyle da bu dünyada yatırımcıyı koruyacak önlemler çok sonlu.
20 yaşındaki Paxton See Tow’un binlerce dolarlık yatırım süreçlerine başlaması için gereksinim duyduğu tek şey telefonuydu:
“Bütün arkadaşlarım kripto paradan bahsediyorlardı. Ben de günün birinde kendi kendime ‘Neden ben de bu hususa el atıp biraz para kazanabilecek miyim bakmıyorum?’ diye sordum.”
Z Nesli, yani 1990’lı yılların ortaları ya da 2000’li yılların başlarında doğmuş olan gençler, internet dünyasının içinde büyüdüler. Hayatları bilgisayar oyunları oynayarak, arkadaşlarıyla çevrimiçi sanal sohbetler yaparak geçti. Münasebetiyle yatırımlarını da dijital ortamda yapmak onlara hiç yabancı değil.
Paxton, bir yıl kadar evvel bin dolar kıymetinde Bitcoin satın aldı. Kripto para üniteleri içinde en popülerlerinden biri olan Bitcoin’e yaptığı bu yatırım kendisine çabucak yüzde 10 pahasında bir kâr getirdi. Bunun üzerine portfolyosunu dörde katlamaya karar verdi. Fakat sonra piyasa süratli bir düşüşe geçmeye başladı.
“Hep düşükten al, yüksekten sat derler ya, ben tam aykırısını yaptım. Hislerimin aklımın önüne geçmesine pürüz olamadım” diyen Paxton yatırdığı tüm paranın üzerine bin dolar daha kaybetmesinin akabinde tüm parasını geri çekip yeni bir strateji belirlemeye karar verdi.
Bir başka yatırımcı Kelvin Kong’un kaybı ise çok daha büyük oldu. 2017’de yüz bin doların üzerinde kâr elde etmesine rağmen, bir sonraki yıl 500 bin dolar kaybetti.
Kong, “Neyim var neyim yok, hepsi gitti” diyor ve ekliyor:
“Kendimi yatırım dünyasının şahı sandım ve o denli kibirli bir hal aldım ki beni hiçbir şey yıkamaz diye düşündüm, daima satın alıp durdum.”
BBCYatırımlarında büyük kayıplar yaşaması sonucunda banka hesabında yalnızca birkaç yüz dolar kalan Kong ağır bir depresyona girdiğini, intiharı bile düşündüğünü söylüyor.
Bu yüzden de gençlerin kripto para ve NFT’lere gösterdiği ilgi onu ürkütüyor:
“Bir birçok eninde sonunda ellerindeki bütün parayı kaybedecekler.”
‘OYNA-KAZAN’
Fakat insanların büyük ölçülerde para kaybettikleri kıssadan pay çeşidi öyküler genç yatırımcıların pek ilgisini çekmiyor.
Birçoğu dijital yatırımlara birinci adımlarını “oyna-kazan” çeşidi oyunlarla atmış. Bu oyunlarda oyuncular NFT ve kripto paralarla ödüllendirilip, akabinde da bu mükafatları oyun içerisinde kullanıyor ya da nakte dönüştürebiliyorlar.
YellowPanther ismini kullanan Malezyalı 23 yaşındaki bir yatırımcı, “Her genç oyun oynayarak para kazanmak ister. Bizim neslin en büyük hayali bu” diyor.
YellowPanther Ağustos ayında NFT’lerini satışa sunmaya başlamasından sırf bir ay sonra pazarlama yöneticiliği yaptığı işinden ayrılmaya ve tüm vaktini dijital yatırımlara ayırmaya karar verdi. “İş çok vaktimi alıyordu. Günde 8-9 saat çalışıyor, üç kuruş para kazanıyordum. NFT dünyasında büyük bir fırsat gördüm ve bu işe atılmaya karar verdim” diyor.
YellowPanther artık Singapur’da 29 yaşındaki Resh Chandran’dan klasik pay senetleri, kripto para ve NFT’ler konusunda eğitim alıyor.
BBCEn tanınan “oyna-kazan” oyunlarından biri olan Axie Infinity’yi kullanan Chandran, yatırımcıları aşikâr bir fiyat karşılığında kendileri ismine oyun oynayan Filipinli oyuncularla bir ortaya getiriyor. Lakin ortamın “vahşi batıdan farksız” olduğu ihtarında bulunuyor.
Gençlerin kripto para ve NFT’lere gösterdiği ilgi pandemi nedeniyle de arttı.
INSEAD işletme fakültesinden finans profesörü Lily Fang, “Piyasalarda dayanılmaz bir dalgalanma kelam konusuydu, bu türlü bir ortamda alışılmış ki çok sayıda fırsat da doğuyor” diyor.
INFLUENCER TAVSİYELERİ
Birçok genç yatırımcı YouTube, Twitter ya da Reddit üzere platformlarda verilen tavsiyeleri dikkatle dinliyor.
23 yaşındaki Brian Jung’un YouTube’da bir milyon takipçisi var. Lakin birçok öteki kripto para influencer’ına kıyasla riskler konusunda çok daha açık ve temkinli konuşmasıyla biliniyor. “İzleyicilerime ne dediğime çok dikkat etmem gerekiyor. Zira insanların bu üzere görüntüleri izleyip hayatlarının mahvolduğunu görmek istemiyorum” diyor.
BBCBrian’ın ailesi Güney Kore’den ABD’ye göç etmiş. Brian, ailesinin yaşadıklarının kendisinin para ve yatırım üzere mevzulara yaklaşımını da etkilediğini düşünüyor:
“Ailem daima maddi düşünce çekti, o nedenle ben de daima kanaatkâr bir baş yapısına sahip oldum.
“Annem hâlâ postanede çalışıyor, babam da bir depoda. Yani ikisinin de bir saatlik emeğinin karşılığı sırf bir dolar pahasında. Bu yüzden artık ne kadar çok para kazanıyor olursam olayım, bunun ne demek olduğunu unutmuyorum.”
Kripto para dünyasındaki çok az sayıda bayandan biri olan 22 yaşındaki Jowella Lim’i buraya çeken esas şey ise kendi maddi bağımsızlığını kazanma isteği.
BBCJowella hükümetlerin kripto para dünyasını regüle etmenin yollarını aradığını ve bir mühlet sonra kripto paraların da NFT’lerin de yasallaşmasını sağlayacaklarını düşünüyor. “Yasa yapıcılar nihayetinde taviz vermek zorunda kalacaklarını ve bu teknolojiyi göz arkası edemeyeceklerini anlayacaklar,” diyor.
BAĞIMLILIK MI TUTKU MU?
Kripto para dünyasında büyük maddi kayıplar yaşamanın dışında bir başka büyük tehlike de bağımlılık.
Resh Chandran, “Kripto para piyasası asla uyumuyor. İnsanları da resmen içine çekiyor” diyor.
Singapur’daki bir bağımlılık kliniğinde çalışan Andy Leach de kripto para ve NFT dünyasına bağımlı insanların, bilhassa de genç erkeklerin, sayısında önemli bir artış gözlemlediklerini söylüyor. “Bitcoin’in bir yükselip bir düştüğünü görme imkânınız var ve bu inişli çıkışlı süreç, bunun getirdiği heyecan, umut, hayal kırıklığı 24 saat telefonunuzla elinizin altında,” diyor.
Kelvin, kripto para dünyasına bağımlı olup olmadığı sorusuna temkinli yaklaşıyor:
“Belki o denli de diyebiliriz,” diyor. “Ama ben bu işe tutkuyla sarıldığımı söylemeyi tercih ediyorum.”