Dünya 2019 yılının sonunda başlayan koronavirüs salgınından yeni yeni kurtulmaya başlamışken son günlerde birçok ülkeden farklı bir salgın haberi geliyor. Portekiz, İspanya ve İngiltere gibi Avrupa ve Avrupa’ya yakın ülkeler, daha çok Afrika kıtasında görülen ‘maymun çiçeği’ virüsünün ülkelerinde görüldüğünü bildirdi.
Söz konusu virüs dünyada yeni bir korku yarattı. Peki, tüm dünyanın gözünü üstüne çeken maymun çiçeği virüsü ve yol açtığı aynı isimli maymun çiçeği hastalığı nedir? Maymun çiçeği virüsü insanlara nasıl bulaşır, hangi semptomlara yol açar? Gelin, şu ana kadar Amerika ve Avrupa’da görülen virüse yakından bakalım.
Maymun çiçeği virüsü nedir?
Maymun çiçeği virüsü, ilk olarak 1958 yılında, araştırma için birlikte tutulan maymun kolonilerinde görüldü. İnsanlarda ilk maymun çiçeği vakası ise 1970 yılında Demokratik Kongo Cumhuriyeti’nde kayıtlara geçti. Bu tarihten bu yana virüs, çok büyük oranda Orta ve Batı Afrika ülkelerinde görülmüştü.
Maymun çiçeği virüsünün Afrika dışında görülmesiyse uluslararası seyahatler ve ihraç edilen hayvanlardan kaynaklanıyordu. Bugüne kadar Amerika Birleşik Devletleri, İsrail, Singapur ve Birleşik Krallık gibi devletlerde maymun çiçeği virüsüne rastlandığı bildirildi. Fakat bunlar bir salgına dönüşmedi.
Maymun çiçeği bulaşıcı mıdır? Nasıl bulaşır?
ABD Hastalık Kontrol ve Korunma Merkezleri tarafından paylaşılan bilgilere göre Maymun çiçeği virüsünün doğal rezervuarı, yani bu virüsün esas görüldüğü ve çoğaldığı organizma popülasyonu halen bilinmiyor. Öte yandan virüsün Afrika kemirgenlerinde ve insan olmayan primatlarda (maymunlar gibi) barınabildiği ve insanlara bulaşabildiği biliniyor.
Maymun çiçeği virüsü, bir kişinin virüsle temas etmiş bir hayvan, insan ya da materyale temas etmesiyle bulaşıyor. Virüs, insan vücuduna deri, solunum yolu, gözler, burun ve ağız yoluyla girebiliyor. Virüsün hayvandan insana bulaşması ısırma, tırmalama, vahşi hayvan etiyle temasa geçme, vücut sıvıları veya lezyon materyali ile doğrudan temas veya kontamine yataklar gibi lezyon materyaliyle dolaylı temas yoluyla gerçekleşiyor.
- (Lezyon: Vücutta birtakım hastalıkların sebebiyet verdiği doku.)
Virüsün insandan insana bulaşma yöntemininse genellikle büyük solunum damlacıkları olduğu düşünülüyor. Diğer yöntemler arasında vücut sıvıları ve lezyon materyaliyle dolaylı ya da doğrudan temas yer alıyor.
Maymun çiçeği virüsünün semptomları nedir?
Maymun çiçeği, 6-13 gün kuluçka süresine sahiptir. Bu süre, 5 ila 21 gün olarak da değişebilir. Maymun çiçeği enfeksiyonu, hastalarda iki döneme ayrılıyor:
- Ateş, baş ağrısı, lenf düğümlerinin şişmesi, sırt ağrısı, kas ağrıları ve enerji eksikliği belirtilerinin görüldüğü ‘istila dönemi’,
- Ateşin ortaya çıkmasından sonraki 1-3 gün içinde başlayan deri döküntüsü dönemi. Döküntü, yüz, el ve ayaklarda daha yoğun olarak görülebilir. Döküntü, kayda geçen vakaların %95’inde yüzü, %75’inde avuç içi ve ayak tabanlarını etkiledi. Bununla birlikte döküntü, oral mukozalar, genital bölge, kornea ve göz sümüksel zarında görülebiliyor.
Deri döküntüsü, düz tabanlı lezyonlar (maküller), hafifçe kabarık sert lezyonlar (papüller), berrak sıvı ile dolu lezyonlar (veziküller), sarımsı sıvı ile dolu lezyonlar (püstüller) ve kuruyup dökülen kabuklara doğru evriliyor. Şiddetli vakalarda lezyonlar, derinin büyük bölümleri dökülene kadar birleşebiliyor. Maymun çiçeği virüsünün semptomları, genellikle 2 ila 4 hafta süreyle görülebiliyor.
Maymun çiçeği virüsü ölümcül mü?
Maymun çiçeği virüsünde vaka ölüm oranı, genel popülasyonda %0 ile %11 arasında yer alıyor. Virüsün ölümcüllüğü küçük çocuklarda artabiliyor. Ayrıca 40-50 yaşından küçük kişiler, dünya çapında rutin çiçek aşısının sona ermesi nedeniyle maymun çiçeği hastalığına daha duyarlı olabilirler. Bu durum, kişilerin yaşadıkları ülkeye bağlı değişken olabilir.
Maymun çiçeği virüsü için tedavi var mı?
Maymun çiçeği için şu anda önerilen bir tedavi bulunmuyor. Öte yandan çiçek hastalığına karşı aşı ile aşılanmanın, maymun çiçeği hastalığını önlemede yaklaşık %85 oranında etkili olduğu birkaç gözlemsel çalışmayla kanıtlandı. Dolayısıyla çiçek hastalığı aşısı olan kişiler, bu hastalığı daha hafif atlatabilir.
Fakat günümüzde birinci nesil çiçek hastalığı aşıları artık halka yapılmıyor. 2019 yılında çiçek hastalığı ve maymun çiçeğinin önlenmesi için daha yeni bir vaksiniya bazlı aşı onaylandı. Bu aşı, henüz kamuda yaygın olarak mevcut değil.
Maymun çiçeği virüsünden nasıl korunulur?
- Virüsü barındırabilecek hayvanlarla temastan kaçının (Maymun çiçeğinin görüldüğü bölgelerde hasta ya da ölü olan hayvanlar dahil)
- Hasta bir hayvanla temas etmiş yatak örtüsü gibi herhangi bir malzemeyle ya da eşyayla temastan kaçının.
- Enfekte hayvanlar ve insanlarla temastan sonra iyi el hijyeni uygulayın. Ellerinizi sabun ve suyla yıkayın ya da alkol bazlı el dezenfektanı kullanın.
Kaynaklar: ABD Hastalık Kontrol ve Korunma Merkezleri (CDC), Dünya Sağlık Örgütü (WHO)