Türkiye iktisadı uzun mühlet evvel kapıldığı anaforun içinde gün geçtikçe tabana hakikat gidiyor. Son olarak, kıymetsiz TL – düşük ithalat ve sonuçta düşük cari açık siyaseti iflas etti. Cari açık artarken, TL kıymetinin pul olduğuyla kaldı. Mart ayı itibariyle cari açık 24,2 milyar dolara yükseldi. Ekonomistlere nazaran açığın yıl sonunda 45 milyar dolar düzeyine gelmesi bekleniyor. Türkiye İstatistik Kurumu’nun hesaplamasına nazaran dahi yüzde 70’i bulan enflasyon ve daima el yükselten hayat pahalılığı da iktisat siyasetinin bir başka yakıcı sonucu oldu. Geçen haftadan itibaren tekrar hareketlenen döviz kurları ise 16 liraya yalnızca bir adım ötede.
Pekala, Türkiye iktisadını nasıl bir süreç bekliyor? Döviz kurlarındaki dalgalanma nasıl bir seyir izleyecek? Global merkez bankalarının enflasyona karşı attığı adımların ne üzere yansımaları olacak?
KONUTTAKİ HESAP ÇARŞIYA UYMADI
Gazete Duvar’ın sorularını yanıtlayan milletlerarası iktisat ve finans uzmanı Dr. Murat Kubilay, öncelikle, hükümetin uyguladığı yüksek döviz kuru siyasetinin maksadını ve geldiği durumu şöyle özetledi:
“Yüksek döviz kuruna dayalı sistemde hane halkının satın alma gücü düşecekti, münasebetiyle ithal talebi azalacaktı, buna karşılık işgücü maliyeti, kiralar, yerler ucuzlayacağı için de üretim öne çıkıp, ihracat artacaktı. Ancak Ukrayna savaşıyla birlikte emtia fiyatları ile güç maliyetlerindeki önemli artışlardan ötürü bu durum, öngörülenden daha kısa müddette ömrünü tamamladı. Haliyle arttan gelen enflasyon artışıyla, düşünüldüğü kadar iktisatta rekabetçi güç oluşturulamadı. İhracat beklenen sıçramayı yapamadığı üzere güçten ötürü da ithalat istenildiği kadar düşürülemedi. Bunun sonucunda da cari açık tekrar artınca kur üzerinde baskı oluşmaya başladı. Oluşan tabloyu dengeleyebilecek bir sermaye girişi de yaşanmadı. Turizmden beklenen gelirlerin bir kısmı gelse de, yalnızca bugüne kadar durumu ötelemeyi başardı.
ÖDEME DÜŞÜNCESİ TEHLİKESİNİ GÖRÜP YAVAŞ YAVAŞ VAZGEÇTİLER
(Döviz nereye koşuyor?) Aslında dolar kuru 15 liraya ulaştıktan sonra iktisat idaresinin yavaş yavaş satıştan vazgeçip kuru özgür bırakması, eldeki satabileceği alanın daralmasını görmesi ve bunun çok daha tehlikeli yerlere geleceğini fark etmesiydi. Yani Türkiye’nin dış borç (441 milyar dolar) ve ithalat yükümlülüklerini ödemekte eza yaşayabileceğini görüp çekilmesiyle gerçekleşti son hareketlilik. Muhtemelen farklı bir seviyede tekrardan dolar kurunu sabitlemek isteyeceklerdir, o baskıyı, en azından 1 lira gevşeterek (yeni barajın 16 lira düzeyine yükseltilmesi) çözebileceklerini düşünüyorlardır fakat döviz açığının nedenleri daha yapısal olduğu için bu da kalıcı başarılı olmayacaktır. Bu noktada, seviyeyi (dolar kuru) ne kadar aşağıda yaparlarsa ömrü o kadar kısa olacak, lakin daha yukarlardaki bir sayısı savunma sınırı üzere seçerlerse süreci bir müddet daha götürebilirler.
BİR KUR ŞOKU DAHA MUHTEMELEN YAŞAYACAĞIZ
Öte yandan Ukrayna savaşının yarattığı bilhassa büyük ithalat artışı, artı global merkez bankalarının son 40 yılın en yüksek enflasyonuna daha agresif halde karşılık verme istekleri, Türkiye’nin bu halde yapay siyasetlerle süreci bir yıl daha götürmesini engellemiş oldu. Kur artışlarının üzerine tekrar bir kur şoku da muhtemelen yaşayacağız. Şu anda kur şoku yaşamadığımız, yalnızca dövizdeki arz-talep istikrarından dolayı doların hafif hafif arttığı biçiminde kıymetlendirmek gerekiyor. Lakin geçen yıl kasım, aralık aylarında yaşadığımıza benzeri bir durum önümüzdeki haftalarda gerçekleşebilir. Ha bu ortada Merkez Bankası Para Siyaseti Konseyi’nin toplantıları da var, burada telafi edici kimi geri adımlar atılırsa, daha müspet bir durum gerçekleşebilir. (Bu adımlar ne olabilir?) Bu saatten sonra ya daha olağan siyasetlere geçiş ya da sermayenin serbestisini daha engelleyici siyasetler tercih edilecek. Yahut dışarıdan döviz kaynağı bulunacaktır. Ama uzun yıllardan beri işte Körfez bölgesinden, Uzakdoğu’dan çok paraların geleceğine dair daima kent efsaneleri çıkar fakat bunlar hiç gerçekleşmedi. Kolay kolay da ikili mutabakatlar Türkiye’nin muhtaçlığını karşılayacak seviyede olmayacaktır. Münasebetiyle da aşikâr bir yerden sonra tekrar tıkanma olacak ve yeni bir şok yaşayacak üzereyiz.
MERKEZ BANKASI’NIN SATILABİLİR SEVİYEDE 10-15 MİLYAR DOLARI KALDI
(Merkez Bankası’nın artık dövizi baskılayacak rezervinin de tükenme noktasına geldiği tartışmaları üzerine) Merkez Bankası rezervinde satılabilir seviyede 10-15 milyar dolar seviyesinde bir para kaldı. Öte yandan turizm gelirlerinin bir kısmı da önden geliyor, yani onlara karşın durumun bu olması, muhtemelen bu parayı da çabucak 15 lira düzeyinde heba etmeyelim, ileride daha sıkıntı günler için saklayalım demelerine neden oldu. Zati Merkez Bankası turizmden gelen paranın bir kısmını sattı bile. Münasebetiyle o kaynak da düşünülenden daha erken tükeniyor. Tekrar bir mühlet daha bunu öteleyebilir iktidar lakin önünde sonunda kaçınılmaz durum gerçekleşecek. Bu iş tehlikeli yerlere kadar gelecek, evvelkilerden çok daha farklı olacak. Yalnızca enflasyon değil, finansal sistem de sarsılacak.
Özetle, bu kadar daima açık veren bir iktisadın zati taşıma suyla değirmeni döndürmesi sağlanamaz.
(Sermaye denetimi tartışmalarına ait) Bunun üzerine fazla yorum yapmak istemiyorum, sermaye serbestisi daha da kısıtlanabilir diyebilirim.
ENFLASYONDA DÜZGÜNLEŞME BEKLEMEK ÇOK OPTİMİSTLİK OLUR
(Enflasyondaki gidişat) Yeni bir kur atağı yaşanmadığı sürece enflasyon daha makul adımlarla yükselmeye devam edecek. Enflasyonda bir güzelleşme beklemek çok optimistlik olur. Nasıl o denli bir düzgünleşme gelebilir; Bütün dünya konjonktüründe bir anda güzel bir gelişme olur, fakat o denli gerçekleşebilir. Bu da artık Ukrayna savaşı bitse dahi Rusya’nın petrol ve gazı dışarıda bırakılmak istendiği için pek de mümkün gözükmüyor. Hasebiyle çok uç faktörlere bağlı, öbür türlü bir düzgünleşme mümkün değil.
DIŞ FİNANSMAN KAYNAKLARI DARALACAK
(ABD Merkez Bankası’nın faiz artırımı ve sıkı para siyasetinin ekonomilere yansıması) Birinci bakışta ABD iktisadı çok güçlü, münasebetiyle asıl sorunu enflasyona odaklanmak durumunda. Lakin enflasyonla gayret nedeniyle ilerleyen aylarda ekonomik büyümesinde problemler yaşayacak. Bu tip devirlerde ABD yüksek faiz verebildiği için Türkiye üzere riskli ülkelere para gitmek istemeyecek, haliyle Türkiye’nin de dış finansman kaynakları daralacak, daraldığı için de dış finansmanla döndürmeye çalıştığı büyümesi de yeterlice zayıflayacak.