Atatürk, 1919 yılının 19 Mayıs günü Samsun’a ayak basarak köhneleşmiş bir imparatorluk haline gelen ve her bölgesi işgal altında kalan ülkeyi ayağa kaldırarak ulusal uğraşın birinci adımını attı. Atatürk 19 Mayıs ve o devri Nutuk’ta anlattı. Atatürk’ün 19 Mayıs kelamları yanı sıra pek bilinmeyen Atatürk fotoğrafları da haberimizde yer alıyor. İşte Mustafa Kemal Atatürk’ün 19 Mayıs hakkındaki kelamları ve en hoş fotoğrafları…
Mustafa Kemal, 103 yıl evvel bugün Samsun’a çıktı ve ülkemizin düşmanın elinde tutsak durumda olduğu vaziyette makus talihin değişmesi için birinci adımı attı. Mustafa Kemal Atatürk o devirlerde yaşanılan vaziyeti ve Anadolu’nun durumunu şu Nutuk’ta anlattı.
ATATÜRK 19 MAYIS’I NUTUKTA ANLATTI
Nutuk’un da başlangıcı olan 19 Mayıs’ın, Mustafa Kemal’in kendi kaleminden hikayesi…
“1919 yılı Mayısının 19 uncu günü Samsun’a çıktım. Genel durum ve görünüş: Osmanlı Devleti’nin içinde bulunduğu topluluk, Genel Savaşta yenilmiş, Osmanlı ordusu her yanda zedelenmis, şartları ağır bir “Ateşkes Anlaşması” imzalanmış. Büyük Savaşın uzun yılları boyunca, ulus yorgun ve fakir bir durumda. Ulusu ve yurdu Genel Savaşa sürükleyenler, kendi başlarının derdine düşerek, yurttan kaçmışlar. Padişah ve Halife olan Vahdettin, soysuzlaşmış, kendini ve yalnız tahtını koruyabileceğini umduğu alçakça yollar araştırmakta. Damat Ferit Paşa’nın başkanlığındaki Hükümet, güçsüz, onursuz, korkak, yalnız padişahın isteklerine uymuş ve onunla birlikte kendilerini koruyabilecek rastgele bir duruma boyun eğmiş.
Ordunun elinden silâhları ve cephanesi alınmış ve alınmakta…
İtilâf devletleri, Ateşkes Muahedesi kararlarına uymayı gerekli görmüyorlar. Birer uydurma nedenle, İtilaf donanmaları ve askerleri İstanbulda. Adana vilayetine Fransızlar; Urfa, Maraş, Antebe İngilizler girmişler. Antalya ile Konyada İtalyan birlikleri, Merzifonla Samsunda İngiliz askerleri bulunuyor. Her yanda yabancı devletlerin subay ve memurları ve özel adamları çalışmakta. Daha sonra, sözümüze başlangıç olarak aldığımız tarihten dört gün evvel, 15 mayıs 1919 da İtilaf devletlerinin uygun bulmasıyla Yunan ordusu İzmire çıkarılıyor.
Bundan öteki, yurdun dört bir bucağında Hıristiyan azınlıklar, bilinmeyen, açık, özel istek ve gayelerinin elde edilmesine, devletin bir an evvel çökmesine çalışıyorlar.
Bu açıklamadan sonra genel durumu, daha dar bir çerçeve içine alarak, hemencecik ve basitçe, daima birlikte gözden geçirelim:
Düşman devletler Osmanlı Devletine ve ülkesine maddesel ve tinsel bakımdan saldırmışlar; yoketmeye ve paylaşmaya karar vermişler. Padişah ve Halife olan kişi, hayat ve rahatını kurtarabilecek dermandan öteki bir şey düşünmüyor. Hükümeti de tıpkı durumda. Farkında olmadığ halde başsız kalmış olan ulus, karanlık ve belirsizlik içinde, olup bitecekleri bekliyor. Felaketin müthişliğini ve tartısını anlamaya başlayanlar, bulundukları etrafa ve olaylardan etkilenebilme güçlerine nazaran kurtuluş dermanı saydıkları yollara başvuruyorlar… Ordu, ismi var, kendi yok bir durumda. Kumandanlar ve subaylar, Genel Savaşın epey düşünce ve zahmetleriyle yorgun, yurdun parçalanmakta olduğunu görmekle yürekleri kan ağlıyor; gözleri önünde derinleşen karanlık felâket uçurumunun kıyısında başları, çıkar yol, kurtuluş yolu aramakta… Burada, pek değerli olan bir noktayı da belirtmeli ve açıklamalıyım. Ulus ve ordu, Padişah ve Halifenin hayınlığından haberli olmadığı üzere, o makama ve o makamda bulunana karşı yüzyılların kökleştirdiği din ve gelenek bağlarıyla içten bağlı ve uysal. Ulus ve ordu, kurtuluş yolu düşünürken bu atadan gelen alışkanlık hasebiyle kendinden evvel büyük halifeliğin ve padişahlığın kurtuluşunu ve dokunulmazlığını düşünüyor. Halifesiz ve padişahsız kurtuluşun manasını kavramaya yetenekli değil… Bu inançla uyuşmaz görüş ve kanılarını açığa vuracakların vay haline! Çabucak dinsiz, vatansız, hayin, istenmez olur. Bir diğer değerli noktayı da söylemek gerekir. Kurtuluş yolu ararken, İngiltere, Fransa, İtalya üzere büyük devletleri gücendirmemek, temel unsur üzere görülmekteydi. Bu devletlerden yalnız biriyle bile başa çıkılamayacağı kuruntusu, çabucak bütün başlarda yer etmişti. Osmanlı Devleti’nin yanında, koskoca Almanya, Avusturya-Macaristan varken hepsini birden yenen, yerlere seren itilâf kuvvetleri karşısında, tekrar onlarla düşmanlığa varabilecek durumlara girmekten daha büyük mantıksızlık ve akılsızlık olamazdı. Bu anlayışta olan yalnız halk değildi; bilhassa, seçkin denilen beşerler bile bu türlü düşünüyordu.
Öyleyse, kurtuluş yolu ararken iki şey kelam konusu olmayacaktı. Birincinin, İtilâf devletlerine karşı düşmanlık durumuna girilmeyecekti; sonra da, Padişah ve Halifeye canla başla bağlı kalmak temel şart olacaktı.
Artık baylar, müsaade verirseniz size bir soru sorayım: Bu durum ve şartlar karşısında kurtuluş için, nasıl bir karar düşünülebilirdi? Açıkladığım bilgilere ve müşahede sonuçlarına nazaran üç türlü karar ortaya atılmıştı: Birincisi, İngiltere’nin koruyuculuğunu istemek; ikincisi, Amerika’nın güdümünü istemek. Bu iki türlü karara varmış olanlar, Osmanlı Devletinin bir bütün olarak kalmasını düşünenlerdir. Osmanlı ülkesinin çeşitli devletler ortasında paylaşılmasından ise, bu ülkeyi bütün olarak bir devletin kanadı altında bulundurmayı yeğleyenlerdir. Üçüncü karar, bölgesel kurtuluş yollarıyla ilgilidir. Örneğin: Birtakım bölgeler, kendilerinin Osmanlı Devleti’nden koparılacağı görüşüne karşı ondan ayrılmamak yollarına başvuruyor. Kimi bölgeler de, Osmanlı Devleti’nin ortadan kaldırılacağına, Osmanlı ülkesinin paylaşılacağına olup bitti gözüyle bakarak kendi başlarını kurtarmaya çalışıyorlar. Bu üç türlü kararın münasebeti, yapmış olduğum açıklamalar ortasında vardır.
Baylar, ben bu kararların hiçbirini yerinde bulmadım. Zira bu kararların dayandığı bütün deliller ve mantıklar çürüktü, temelsizdi. Gerçekte, içinde bulunduğumuz o günlerde, Osmanlı Devleti’nin temelleri çökmüş, ömrü tükenmişti. Osmanlı ülkesi bütün bütüne parçalanmıştı. Ortada bir avuç Türk’ün barındığı bir cet yurdu kalmıştı. Son olarak, bunun da paylaşılmasını sağlamak için uğraşılmaktaydı. Osmanlı Devleti, onun bağımsızığı, padişah, halife, hükümet, bunların hepsi kavramı kalmamış birtakım anlamsız sözlerdi. Neyin ve kimin dokunulmazlığı için kimden ve ne üzere yardım istemek düşünülüyordu ? O halde sağlam ve gerçek karar ne olabilirdi? Baylar, bu durum karşısında bir tek karar vardı. O da ulus egemenliğine dayanan, kayıtsız, şartsız, bağımsız yeni bir Türk Devleti kurmak.
İşte, daha İstanbul’dan çıkmadan evvel düşündüğümüz ve Samsun’da Anadolu topraklarına ayak basar basmaz uygulamaya başladığımız karar, bu karar olmuştur.
Bu kararın dayandığı en sağlam düşünüş ve mantık şu idi: Temel prensip, Türk ulusunun onurlu ve Onurlu bir ulus olarak yaşamasıdır. Bu, fakat tam bağımsız olmakla sağlanabilir. Ne derece güçlü ve gönençli olursa olsun, bağımsızlıktan mahrum bir ulus, uygar insanlık karşısında uşak durumunda kalmaktan kendini kurtaramaz. Yabancı bir devletin koruyuculuğunu istemek insanlık niteliklerinden yoksunluğu, güçsüzlüğü ve beceriksizliği açığa vurmaktan öteki bir şey değildir. Hakikaten bu aşağılık duruma düşmemiş olanların, isteyerek başlarına yabancı bir yönetici getirmeleri hiç düşünülemez. Halbuki, Türk’ün onuru ve yetenekleri çok yüksek ve büyüktür. Bu türlü bir ulus, tutsak yaşamaktansa yokolsun, daha yeterlidir. Öyleyse ya bağımsızlık, ya ölüm! İşte gerçek kurtuluşu isteyenlerin parolası bu olacaktı. Bir an için, bu kararın uygulanmasında başarısızlığa uğranılacağını düşünelim. Ne olacaktı? Tutsaklık. Pekala efendim, öteki kararlara uymakla da sonuç bu çıkmayacak mıydı? Şu ayrımla ki, bağımsızlığı için vefatı göze alan ulus, insanlık onur ve gururunun gereği olan her özveriye başvurduğunu düşünerek avunur ve elbette, tutsaklık zincirini kendi eliyle boynuna geçiren uyuşuk, onursuz bir ulusla karşılaştırılınca, dost ve düşman gözündeki yeri çok öbür olur. Sonra, Osmanlı soyunu ve devletini sürdürmeğe çalışmak, elbette Türk ulusuna karşı en büyük berbatlığı yapmaktı. Zira ulus, her türlü özveriye başvurarak bağımsızlığını sağlasa da, padişahlık sürüp giderse, bu bağımsızlık inançlı sayılamazdı. Artık yurtla, ulusla hiç bir vicdan ve fikir bağı kalmamış bir sürü mecnunun, devlet ve ulus bağımsızlığının ve onurunun koruyucusu durumunda bulundurulması nasıl uygun görülebilirdi? ”
“…
Son sözlerimi bilhassa memleketimizin gençliğine yöneltmek istiyorum.
Gençler !
Hamasetimizi artıran ve sürdüren sizsiniz. Siz almakta olduğunuz terbiye ve irfanla, insanlık meziyetinin, vatan sevgisinin, fikir hürriyetinin en değerli timsali olacaksınız.
Ey yükselen yeni kuşak ! .. Gelecek sizindir. Cumhuriyeti biz kurduk. Onu yüceltecek yaşatacak olan sizsiniz…”
“…
Bu konuşmamla, ulusal hayatı sona ermiş sanılan büyük bir milletin bağımsızlığını nasıl kazandığını; ve bilim ve tekniğin en son temellerine dayalı, ulusal ve çağdaş bir devleti nasıl kurduğunu anlatmağa çalıştım.
Bugün ulaşmış olduğumuz sonuç, yüzyıllardan beri çekilen ulusal felâketlerden alınan derslerin ve bu aziz vatanın her köşesini sulayan kanların bedelidir.
Bu sonucu, Türk Gençliğine emanet ediyorum…”
MUSTAFA KEMAL PAŞA BAĞIMSIZ YENİ BİR TÜRK DEVLETİ İÇİN ADIMLARINI ATTI
Paşanın Samsun’a yollanmasının münasebeti, bölgedeki tedbirsizlik ve güvensizlik olaylarını yerinde gözlemleyip gerekli tedbirleri almaktı. Mustafa Kemal Paşa ise ulusal egemenliğe dayanan, kayıtsız kuralsız ve bağımsız yeni bir Türk devleti kurmanın gerekli olduğunu düşünüyordu.
İşte 19 Mayıs 1919 tarihi, Atatürk’ün attığı bu adımlarla başlayan ve Türkiye Cumhuriyetine kadar gelen sürecin başlangıcıydı.
19 Mayıs, 1919 tarihinde bayram olarak ilan edilip kutlanmaya başlanmadı. Birçok ulusal bayramımız üzere 19 Mayıs da Cumhuriyetin ilanından sonra kutlanmaya başlandı.
Birinci kez 24 Mayıs 1935 tarihinde Beşiktaş’ın teşebbüsleriyle Atatürk Spor Günü ismi altında Fenerbahçe ve Galatasaray atletlerinin da iştirakiyle kutlandı. Bu aktifliğin hedefi, Türk gençliğinin Atatürk’e olan minnet ve sevgisini gösterebilmesiydi.
Bu aktiflikten birkaç yıl sonra Beşiktaş kurucu üyelerinden Ahmet Fetgeri Aşeni, Ankara’da düzenlenen spor kongresinde bu bayramın bütün gençliğe mal edilmesi gerektiğini ve ‘Gençlik ve Spor Bayramı’ ismi altında her yıl kutlanmasını önerdi. Bu teklif kongrede oylanarak kabul edildi. Tasarı, Atatürk tarafından da onaylanarak 1938 yılı haziran ayından itibaren her yıl kutlanmaya başlandı.
SAMSUN, AMASYA, ERZURUM, SİVAS…
O önder 1919 yılının 19 Mayıs’ında Samsun’a çıktı. Muvaffakiyetleri ülkenin her yerine yayılmış olan Mustafa Kemal’in Samsun’a çıkışı bir milletin uyanmasını sağladı.
Sonrasında Amasya Genelgesi’ni yayınlayan Atatürk, sırasıyla Erzurum ve Sivas’a giderek Türk Milleti’nin emperyalist güçlere karşı bağımsızlık ve bütünlüğünü koruduğu Kurtuluş Savaşı’nı başlatmış oldu.
Atatürk yola çıkış hikayesini şöyle anlatmaktadır:
İstanbul’dan ayrılmak üzere, evimden arabaya bineceğim sırada Rauf Beyefendi yanıma gelmişti. Bineceğim vapurun izleneceğini ve beni İstanbul’dayken tutuklamadıklarına nazaran, tahminen de Karadeniz’de batırılacağımı muteber bir yerden işitmiş, onu haber verdi. Ben, İstanbul’da kalıp tutuklanmaktansa, batıp boğulmayı tercih ettim ve yola çıktım. Kendisine de, eninde sonunda İstanbul’dan çıkmak zorunda kalırsa benim yanıma gelmesini söyledim.
Mustafa Kemal Atatürk
Kaptana ‘Düşman devletlerinin rastgele bir vasıtasının gadrine uğramamak için kıyıya yakın bir rota tutunuz! Şayet kesin tehlike görürseniz gemiyi karaya, en yakın kıyıya oturtunuz!’ direktifi verdim. Çok şükür buna gerek kalmadı, bir millet uyandı.
Mustafa Kemal Atatürk