15 Mayıs 2018 Londra seyahatinde Türkiye iktisadının artık farklı bir halde yönetileceğini açıkça dünyaya ilan eden AKP’li Cumhurbaşkanı Recep Tayyip Erdoğan, Türk lirası faizlerini ve enflasyonun ne kadar ne süratte yükseleceğini iddia edemedi.
Gelecek Partisi Genel Lider Yardımcısı ve Ekonomist Kerim Rota, Erdoğan’ın ekonomik planına ait ’15 Mayıs 2018 Felaketi’ başlıklı bir yazı yayımladı.
Rota, AKP’li Cumhurbaşkanı Recep Tayyip Erdoğan’ın 2018’de Londra’daki telaffuzları ile ”düşük faiz ile ekonomik büyüme” hedeflediği ve ”faiz sebep enflasyon sonuç” tezi ile doların yükselişinin sinyalini verdiğini belirtti.
Rota’nın yazısı şöyle:
Yazının başlığını okuyunca ‘15 Mayıs 2018 felaketi neydi’ diye hafızanızı fazla zorlamayın lütfen. Bu tarihin ehemmiyetini hatırlayan çok az vatandaşımız var. Meğer 15 Mayıs 2018, neredeyse 17 Ağustos 1999 zelzelesi kadar acı barındıran ve ülkemizi çok ağır kayıplara uğratan bir afet günüydü. Hatırlayamamanızın nedeni 15 Mayıs felaketinin gerçekleştiği anda görünür bir hasar vermemesinden kaynaklanıyor. Meğer 15 Mayıs 2018 felaketinin tesirleri dalga uzunluğu büyüyerek genişliyor. 15 Mayıs, şahsî ve kurumsal yıkımlar yaratmaya devam ediyor. Sizin ve çocuklarınızın vaktini, parasını, geleceğini ve umutlarını tüketmeye devam ediyor.
24 Haziran 2018 seçimleri öncesinde Cumhurbaşkanı Erdoğan yabancı portföy yatırımcıları ve bankalarla Londra’da görüşmeye karar verdi. Görüşmeler 15 Mayıs’ta başladı. Cumhurbaşkanlığı Hükümet Sistemi’ne geçişten bir ay kadar evvel yapılan bu toplantıya yatırımcılar büyük ilgi gösterdi.
Cumhurbaşkanı, 2018 öncesinde sıkça “enflasyonun sebebi faizdir” teorisini savunup Merkez Bankası (TCMB) liderlerine baskı yapmaktaydı. Fakat yabancı yatırımcılar Cumhurbaşkanı ne derse desin, iktisatta dümenin başında olanlarla TCMB liderinin uygulamalarına ve kelamlarına bakarak süreç yapmaktaydılar. Sanki Cumhurbaşkanlığı Hükümet Sistemi’ne geçince bu tablo değişecek miydi? Cumhurbaşkanı, TCMB ve iktisat idaresi üzerinde daha tesirli mi olacaktı yoksa sistem değişikliği yalnızca kâğıt üzerinde kalıp eski istikrarlar korunacak mıydı?
“BUNDAN SONRA O DENLİ OLACAK”
Yatırımcılar toplantılarda bu soruların yanıtlarını net olarak aldılar. Cumhurbaşkanı, Bloomberg International ile yaptığı söyleşide aşağıdaki kelamları ile son noktayı koydu:
“Her şeyden evvel alışılmış ben Cumhurbaşkanı olarak yürütmedeki işlevimiz bizim bir Başbakanın işlevi üzere değil. Yeni periyotta, Cumhurbaşkanlığı Hükümet Sistemi’ne geçtiğimiz andan itibaren, oradaki etkinliğimiz çok daha farklı olacak. Hasebiyle bu mevzularda atılacak adımlarda yürütmenin olmazsa olmaz başı olarak hem sorumluluğu alıyorsunuz hem de bu bahislerde siz karar verme noktasına geliyorsunuz. Bunu yapacağız ki aldığımız sorumluluğun hesabını da milletimize verebilelim. Şu ana kadar durum bu türlü değildi bundan sonra o denli olacak.”
Aşağıda da toplantıya katılan bir yatırımcının toplantı sonrası yaptığı değerlendirmeyi okuyabilirsiniz:
“Erdoğan’ın iletisi tavizsizdi. Gelecek ay yine seçilmeyi uman Cumhurbaşkanı, faiz artırımına kararlılıkla karşı olduğunu net bir formda söylemesinin dışında, para siyasetini daha sıkı denetim etmeye niyetliydi. Yatırımcılar, aylardır Cumhurbaşkanı’na imkân tanıyor, Türkiye’nin güçlü bankacılık sistemi ve mali disiplini nedeniyle artan cari açığını ve yüksek enflasyonunu görmezden geliyorlardı. Varsayımları, Cumhurbaşkanı’nın faiz artırımına zıtlığını tekrarlamasına rağmen, Merkez Bankası’nın ‘doğru şeyi’ yapacağıydı.”
Financial Times ise Erdoğan’ın niyet kuruluşu Chatham House’ta yaptığı özel toplantıya katılan uzmanların da emsal bir şaşkınlık yaşadığını ve Cumhurbaşkanı’nın toplantıya katılanlardan “düşük faiz oranlarının düşük enflasyon getirdiğini lütfen öğrenmelerini istediğini” yazıyordu.
Cumhurbaşkanı böylelikle, 15 Mayıs 2018 Londra seyahatinde Türkiye iktisadının artık farklı bir formda yönetileceğini açıkça dünyaya ilan etmişti. Yabancı yatırımcılar bunun kendileri için bir felaket olduğunu o gün anladılar. Türk lirası paha kaybedecek, Türk lirası faizleri ve enflasyon yükselecek, Türkiye’nin risk primi artacaktı. Bu, ellerindeki Türk varlıklarından büyük ziyan edecekleri manasına geliyordu. Bilmedikleri şey ise bu gelişmelerin ne süratte ve ne büyüklükte olacağıydı.
Küçük riskleri olan yatırımcılar toplantı sonrasında süratle Türk varlıklarını satmaya başladılar. Hakikaten 15 Mayıs’tan itibaren piyasalarda önemli bir oynaklık başladı. Bu paniği gören o günkü İktisat Bakanı Mehmet Şimşek, Cumhurbaşkanı’nın ziyaretinden iki hafta sonra Londra’ya gitti. 40 gün sonra açıklanacak hükümette kendisinin olmayacağını muhtemelen bilmesine karşın yatırımcıları sakinleştirmeye çalıştı.
YATIRIMCILARA VURAN PİYANGO
2018 Temmuz’da hükümetin kurulmasının akabinde yabancıların korktukları başlarına gelmeye başladı. Hakikaten 2018 Ağustos’ta ortaya çıkan rahip krizi büyük bir kur şokuna dönüştü. Türkiye’de Türk lirası cinsinden büyük riskleri olan tasa içerisindeki yabancı yatırımcılar kara kara düşünürlerken kendilerine 2019 başında piyango vurdu. Yeni İktisat Bakanı Albayrak, mahallî seçimler öncesi TCMB rezervlerini kapı gerisinden satıp Türk lirasının kıymetini bu metotla koruyabileceği hayaline kapıldı. Benim “Con Ahmet’in dönemi daim makinası” ismini verdiğim bu düzenek bir müddet sonra meşhur “128 milyar dolar” skandalına dönüştü.
2019 Mart ile 2020 Mart ortasındaki bir yılda bu furyadan faydalanan yabancı yatırımcılar 50 milyar dolara yakın dövizi 5,30 ile 6,50 ortasındaki uygun fiyatlardan TCMB rezervlerinden satın alma talihi buldular. Bu alımın 18 milyar doları, TL cinsi pay senetleri ve tahvil varlıklarından, 31 milyar doları swap varlıklarından çıkış olarak gerçekleşti. Böylelikle yabancı yatırımcılar yeni Bakan sayesinde kendilerini adeta “yangında birinci kurtarılacaklar” listesinin başında buluverdiler.
Tasarrufu olan yurtiçi yatırımcılar da fırsat bulmuşken TCMB rezervlerinden döviz satın alarak kendini müdafaaya çalıştılar. Olağan ki fatura her zamanki üzere rastgele bir varlığa sahip olmayan sabit ve dar gelirlilere kesildi. Yakıcı enflasyon, yükselen faizler ve pahası pula dönüşen Türk lirası nedeniyle uygunca yoksullaştılar.
TCMB’nin ve iktisadın tek elden yönetildiği 2018-2022 periyodu sonunda nasıl bir tabloyla karşılaştık? Gelin 2018-2022 ortasındaki dört yılı, 2014-2018 ortasındaki evvelki dört yıl ile karşılaştıralım. Böylelikle 15 Mayıs felaketinin hayatlarımızı nasıl etkilediğini daha net görebiliriz.
KURLAR
Doların Türk lirasına karşı pahası 2014 Mayıs-2018 Mayıs ortasında ikiye katlanırken sonraki dört yıllık devirde dörde katlandı.
ENFLASYON
2014 Mayıs-2018 Mayıs ortasındaki dört yılda birikimli olarak yüzde 43 artan tüketici fiyatları 2018 Mayıs-2022 Mayıs ortasında yüzde 164 arttı.
Üretici tarafında ise 2014-2018 ortası devirde yüzde 43 artan fiyatlar 2018-2022 ortasında bu defa yüzde 316 arttı.
RİSK PRİMİ
2014-2018 ortası 180/240 baz puan aralığında dalgalanan ülke risk primimiz şu sıralarda 2008 krizi sonrası en yüksek düzeyi olan 700 baz puanın üzerine çıktı. Türkiye daha evvel birebir risk kümesinde fiyatlanan Brezilya, Güney Afrika üzere ülkeler kümesinden koparak Mısır, Nijerya üzere ülkelerle tıpkı düzeyde fiyatlanmaya başlandı.
BORÇ STOKU VE FAİZ YÜKÜ
2014 Mayıs-2018 Mayıs ortası devirde yüzde 60 artan kamu borç stoku 2018-2022 devrinde yüzde 225 arttı.
İç borca ileride ödenecek faizler ise 2014-2018 ortası yüzde 65 artarken 2018-2022 devrinde yüzde 415 arttı.