Kovid-19 salgını süreci ve Rusya-Ukrayna savaşının tesiriyle yükselen besin fiyatlarında global kriz tasası giderek yaygınlaşırken, iç piyasalarını korumak için besin eserlerinin ihracatını durdurma ya da kısıtlama yoluna giden ülkelere yenileri eklenmeye devam ediyor.
Bu durum besin fiyatlarında rekor seviyelerde artışa da yol açıyor. Birleşmiş Milletler Besin ve Tarım Örgütü’nün (FAO) Besin Fiyat Endeksi, martta şubat ayına kıyasla yüzde 12,6 artış göstererek ortalama 159,3 puan oldu. Artış oranı geçen yılın mart ayına nazaran yüzde 33,6 olurken, endeks bedeli de tüm vakitlerin en yüksek düzeyine ulaştı.
Emtia fiyatlarında da oynaklığın yüksek seyretmesine neden olan bu gelişmeler, bilhassa buğday üzere tarım emtialarında rekor düzeyleri beraberinde getirdi. Rusya-Ukrayna savaşının başlaması sonrasında 13,6350 dolarla tarihi tepeyi gören buğday fiyatları, yılbaşından bu yana yüzde 60’ın üzerinde arttı.
KOVİD-19 İLE BAŞLADI SAVAŞ İLE ARTTI
Dünya Ticaret Örgütü bilgilerine nazaran, Kovid-19 sürecinde, AB, Arjantin, Anguilla, Bolivya, Brezilya, Kamboçya, Kolombiya, Mısır, El Salvador, Polonya, Romanya, Gambiya, Endonezya, Moğolistan, Kuzey Makedonya, Sırbistan, İsviçre ve Özbekistan’ın da ortalarında bulunduğu kimi ülkeler, stratejik olarak gördükleri birtakım besin eserleri için tedbirler aldı.
Bu tedbirler ortasında süreksiz ihracat kısıtlamaları, ithalat tarifelerinin süreksiz olarak kaldırılması, ithalat vergilerinden muafiyet yer aldı.
Rusya Federasyonu, Kazakistan, Ermenistan, Belarus ve Kırgızistan’ın oluşturduğu Avrasya Ekonomik Birliği (AEB) de Kovid-19 tedbirleri kapsamında 2020’de çok sayıda tarım eserinin ihracatını 30 Haziran’a kadar yasakladı.
RUSYA, BESİN SAVAŞI DA BAŞLATTI
Rusya, Ukrayna’ya açtığı savaş sonrası besin eserlerinin tedarikinde de global bir kaosa neden oldu.
Ülke, mart ayında üçüncü ülkelere beyaz şeker ve şeker kamışı ihracatını, AEB’ye de tahıl ihracatını süreksiz olarak yasakladı.
Rusya ayrıyeten iç piyasada istikrarı korumak gerekçesiyle ayçiçeği yağı ihracatına da süreksiz olarak kota getirirken, kota ölçüsünü 1,5 milyon ton olarak belirledi.
Kazakistan ise 15 Haziran’a kadar buğday ve un ihracatına kısıtlama getirme kararı aldı.
Dünyanın en büyük ikinci iktisadı Çin de müdafaacı siyasetlerde ön planda yer aldı. Daha evvel fosfatlı gübre ihracatını yasaklayan ülke, tahıllar başta olmak üzere besin stoklarını artırmaya başladı.
ARJANTİN VE UKRAYNA KRİTİK TARIM EMTİASI İHRACATLARINI DURDURDU
Savaşın başlamasıyla birlikte Arjantin ise kendi un endüstrisi için buğday tedarikini garanti altına almak ve makarna fiyatlarının artışını frenlemek için bir sistem oluşturma kararı aldı. Arjantin ayrıyeten, soya yağı ve küspesi ihracatını da durdurdu.
Ukrayna ise buğday, mısır, ayçiçeği yağı, gübre ihracatına yasak getirdi. Ukrayna Başbakanı Denys Shmyhal, Ukrayna hükümetinin, besin rezervi oluşturmayı hedeflediğini belirterek, bunun için ülkenin yıllık tüketimine eşit tahılı geri alacağını açıkladı.
Macaristan da tahıl ihracatı yasağına katılan ülkeler ortasında yer aldı.
Dünyanın en büyük palm yağı üreticisi Endonezya ise evvel şirketlerin palm yağı ihracatında yüzde 20 seviyesinde olan yurt içine ayırma zorunluluğunu yüzde 30’a çıkardı. Ülke 28 Nisan prestijiyle da ham palm yağı ve başka rafine eserleri de içeren geniş kapsamlı bir ihracat yasağı getirdi.
BESİN KORUMACILIĞI YAPAN ÜLKELER ORTASINDA ORTA DOĞU VE AFRİKA DA YER ALIYOR
Orta Doğu ve Afrika ülkeleri de besin korumacılığı yapan ülkeler ortasında bulunurken, Cezayir’de yağ, şeker ve buğday eserlerine ihracat yasağı getirildi. Yaklaşık 1,3 milyon ton buğday üretimine sahip Cezayir, yıllık 9-12 milyon ton buğday tüketiyor.
Mısır, Nisan 2020’de baklagil, yer fıstığı, bezelye, fasulye ihracatına süreksiz yasak uyguladı. Ülke ayrıyeten, Rusya-Ukrayna savaşının akabinde da kimi besin eserlerinde meydana gelen fiyat artışının önüne geçmek için ortalarında buğday, mercimek ve fasulyenin de bulunduğu 5 besin eserinin ihracatını süreksiz olarak durdurdu.
Lübnan’ın çeşitli bölgelerindeki fırınların un temininde meşakkat yaşaması nedeniyle üretime orta vermesi ekmek krizine neden oldu. Kamerun da lokal piyasadaki fiyat artışları ve tedarik meselesini münasebet göstererek pirinç, mısır, darı ve sorgum eserlerine ihracat yasağı getirdi.
HİNDİSTAN’IN BUĞDAY İHRACATI YASAĞI FİYATLARI YÜZDE 6 YÜKSELTTİ
Hindistan’ın bu hafta besin güvenliği açısından tehdit olarak gördüğü buğday ihracatını yasaklaması, tarım emtiası fiyatlarında sert dalgalanmaları tekrar gündeme getirdi. Karar sonrasında buğday fiyatları yüzde 6 ile iki ayın en yüksek artışını kaydederek 12,5 dolara kadar yükseldi.
Dünyanın ikinci büyük buğday üreticisi Hindistan’da erken gelen sıcak hava dalgası da tarımı olumsuz etkiledi. Ülkede, 1901’den bu yana en yüksek düzeylere erişen mart sıcaklıkları nedeniyle buğday randımanı hayli düşmüştü.
BESİN MİLLİYETÇİLİĞİ DÜNYA TİCARETİNİ DE OLUMSUZ ETKİLİYOR
Müdafaacı siyasetler bilhassa Afrika ve Orta Doğu’da besine erişimde krize yol açmaya başlarken, önde gelen kuruşlar da dünya ticaretine yönelik olumsuz öngörülerde bulunuyor.
Afrika Kalkınma Bankası (AfDB) Lideri Akinwumi Adesina, geçen ay Rusya-Ukrayna Savaşı sonrası Afrika’daki buğday fiyatlarının yüzde 60 artış gösterdiğini bildirdi. Dünya Ticaret Örgütü (DTÖ) de Rusya-Ukrayna savaşı nedeniyle 2022’de global mal ticaretine ait büyüme beklentisini yüzde 4,7’den yüzde 3’e indirdi.
G7 ülkeleri bu ay Ukrayna-Rusya savaşının fakir ülkeleri tehdit eden global besin ve güç krizini tetiklediğine dikkati çekerek, Ukrayna depolarında yaklaşık 40 milyon ton tahılın ihraç edilmesi için acil tahlil üretilmesi konusunda ihtarda bulundu.