Peter Rogers
Ergenlik ve yetişkinlik ortasında geçen huzursuz periyotta, beyin, gen sözünde ve epigenetik ahenk sağlama süreçlerinde hassas halde düzenlenmiş değişimlere uğrar. Lakin ne yazık ki alkol bu biyolojik mimariye (olumsuz yönde) müdahale eder. Sonuç itibariyle, kimi kusurlar gerçekleşir ve gen tabiri ve uyarlanma (modifikasyon) süreci planlandığı haliyle gerçekleşmez ve kişiyi dert bozukluğu ve alkolizm üzere hayat uzunluğu devam eden psikiyatrik problemlere karşı savunmasız halde bırakır.
ABD’nin Chicago kentinde bulunan Illinois Üniversitesi’nden (UIC) bir araştırma grubu, yakın periyotta sıçanlar üzerinde gözlemlenen bu değişimleri gen düzenleme tekniği (CRISPR) aracılığıyla bilakis çevirebileceğini keşfetti. Şayet ulaştıkları sonuçlar beşerler üzerinde yapılacak çalışmalarda da tekrarlanırsa, gen düzenleme tekniği, ergenlik devrinde çok seviyede içki içen yetişkinlerde görülen anksiyete/kaygı bozukluğu ve alkolizm sıkıntıları için olası bir tedavi imkânı sunabilir.
ALKOL BAĞIMLILIĞININ GENETİK KURBANLARI
Sinapslar, hudutların birleştiği kavşaklardır ve daha eski araştırmalara nazaran sinirsel faaliyetlerle düzenlen hücre iskeleti ile ilişkili (Arc adlı) protein, sinaptik plastisite* ve tertibin temel düzenleyicisidir. Arc, beyinde gerçekleşen ahenk süreçlerini hızlı biçimde yerine getirmek için hudut ağında bulunan temasları yönlendirir. Arc’nin neredeyse bir an içerisinde yerine getirilen fonksiyonu, ‘sinaptik aktivite karşılık elemanı’ (kısaca SARE) ismiyle bilinen kısa bir DNA kesiti tarafından hassas biçimde ayarlanır. DNA üzerinde “çoğaltıcı/güçlendirici bölge” olarak da bilinen SARE, ne kadar Arc proteininin üretileceğini denetler: Sonuçta ne kadar fazla protein üretilirse hudut ağı da o kadar süratli ahenk sağlar. Arc, SARE ile birlikte, bağımlılıkla ilişkili davranışların yanı sıra üst düzey bilişsel ve duygusal süreçleri de düzenler.
UIC’ye bağlı Epigenetik Alkol Araştırmaları Merkezi Müdürü Subhash Pandey öncülüğündeki araştırma takımı, 2019 yılında, SARE’nin ergenlik periyodunda alkole maruz bırakılan sıçanlar ile maruz kalmayan sıçanlar ortasında farklı işlediğini buldu. SARE’nin içerdiği DNA dizisi her iki sıçan kümesinde da birebirdi; buna rağmen, 3 boyutlu yapısının farklı olduğu keşfedildi. Alkole maruz kalan sıçanlarda, Arc düzenleyici kesiti, bir sakız topağının etrafına yapışan saçlar üzere yüzeyini saran epigenetik dönüşümlere maruz kalmıştı. Bu çeşit epigenetik bir dönüşüm çoğunlukla proteinlerin tabir edilmesini (dışavurumunu) önler; işte bu durum, Pandey ve takımının, alkole maruz kalan bir ergen beyninin yetişkinlik devrinde daha az sayıda Arc proteinine sahip olacağından şüphelenmesine sebep oldu. Sonuçta, kuşkularında haklı çıktılar. Alkole maruz bırakılan sıçanların, hem alkol kullanımı hem de telaş bozukluğu problemlerinde rol oynayan hayati değere sahip bir beyin bölgesi olan ‘amigdala’ kısımlarında daha az Arc proteini bulunduğunu keşfettiler.
Pandey ve takımı, epigenetik dönüşümlerin Arc proteininin azalmasına neden olduğunu ve bu durumun, psikiyatrik bozukluklar karşısında beyni savunmasız bıraktığını ortaya koydu. Şayet haklıysalar, bu genleri düzenlemek ve dönüşümü aksine çevirmek, ergenlik devrinde çok seviyede içki tüketen bireylerde çok alkol kullanımı ve telaş bozukluğu belirtilerini azaltabilir.
GEN DÜZENLEME VE SARE, KORKU BOZUKLUĞU VE ALKOLİZMİ DÜZELTEBİLİR
Araştırmacılar, Arc tabirinin geri kazanılmasının yetişkinlikte çok içki tüketimi ve dert bozukluğu semptomlarını düzeltip düzeltmeyeceğini anlamak maksadıyla (insan ömründe yaklaşık 10 ilâ 18 yaş aralığına karşılık gelen) ergenlik periyodundaki sıçanlara alkol enjekte ettiler. Bilim insanları, sıçanlar yetişkinlik devrine ulaştığında, alkole maruz kalmayan sıçanlara nazaran Arc tabirinin düştüğünü teyit ettiler. Akabinde, CRISPR gen düzenleme tekniğini kullanan takım, SARE’nin epigenetik dönüşümlerini bilakis çevirdi ve alkole maruz bırakılan sıçanlardaki Arc seviyelerini gözden geçirdi. Gen düzenlemesinin sonrasında Arc sözünün olağan düzeye döndüğü görüldü.
Bunun akabinde, araştırmacılar, hayvanların davranışlarının da olağana dönüp dönmediğini anlamaya çalıştılar. Dert bozukluğu durumunu pahalandırmak emeliyle, bir labirente yerleştirilen sıçanların keşif faaliyetini değerlendirdiler. (Daha kaygılı hayvanlar daha az keşfetme eğilimi gösterir.) Araştırmacılar, alkol tercihinin seviyesini ölçebilmek gayesiyle musluk suyu, şekerli su ve alkol ortasında bir seçim yapıldığında tüketilen alkol ölçüsünü gözlemlediler. Akabinde, korku ve alkol tüketimiyle irtibatlı göstergelerin tamamının büyük oranda düşük olduğunu ortaya çıkardılar.
Pandey, “Gençlik periyodunda içki tüketiminin beyin üzerinde uzun vadeli ve büyük tesirleri olabilir ve bu araştırmanın ortaya koyduğu sonuçlar, gen düzenleme sürecinin bu tesirlere karşı mümkün bir panzehir olduğuna ait kanıtlar sunarak, istemeniz halinde beyin için bir cins fabrika ayarlarına dönüş imkânı sunuyor” diyor: “Ergenlikte alkol tüketimi önemli bir halk sıhhati sorunu ve bu araştırma, yalnızca yüksek seviyede alkole maruz kaldığında beyinde neler olup bittiğini anlamamızı sağlamakla kalmıyor, birebir vakitte gelecekte korku bozukluğu ve alkolizme bağlı çok istikametli hastalıklara karşı tesirli tedavi metotlarına kavuşacağımıza dair umut veriyor.”
*Plastisite, bir hücre ya da organın yapısal ya da fizyolojik değişimlere uğrama yeteneğidir.
Yazının özgünü Big Think sitesinden alınmıştır. (Çeviren: Tarkan Tufan)