Gerçek, birçok vakit mutsuzluk getirir

Norveç edebiyatının en tanınan isimlerinden biri olan Dag Solstad, farklı çeşitlerde ondan fazla kitaba imza atmış ve yazarlıkta gösterdiği başarısı nedeniyle Norveç Edebiyat Eleştirmenleri Ödülü’nü üç kere kazanmış tek isimdir. Solstad’ın kalemi yalnızca ülke içinde değil, pek çok ülkede takdir görür; kitaplarının otuza yakın lisana çevrilmiş olması da esasen bundan ötürüdür.

Solstad’ın 2019’da lisanımıza birinci çevrilen kitabı ‘Mahcubiyet ve Haysiyet’le bir arada Türkçede toplamda beş kitabı bulunur. Kitapların biri Jaguar Yayınları tarafından basılsa da geriye kalan Solstad’lar YKY etiketini taşır ve bunları Norveççe aslından çeviren isim Banu Gürsaler Syvertsen’dir.

TEHLİKELİ BİR OYUN

Syvertsen’in çevirdiği en yeni Solstad kitabı olan ‘On Birinci Roman, On Sekizinci Kitap’, Bjørn Hansen’in “tesadüf”lerle geçen hayatını bahis edinir. Dışarıdan bakıldığında her ne kadar başarılı, meslekli bir manzara verse de aslında Hansen’in hayatı savrulmalar üzerine konseyidir. Öbür bir değişle; bir sürü şey olur, lakin o yalnızca rüzgâra nazaran akıp masraf, yanlışsız düzgün bir irade göstermez/gösteremez. Dahası bunun farkında bile değildir. Kendi illüzyonundan çıktığındaysa birden şaşkına döner, artık hayatının pek bir değeri kalmadığını düşünür.

On Birinci Roman On Sekizinci Kitap, Dag Solstad, Mütercim: Banu Gürsaler Syvertsen, 128 syf., Yapı Kredi Yayınları, 2022.

Bu dehşet verici gerçeği fark etmeden önce epeyce sıradan bir hayat sürer Hansen. Yeterli bir eşi, küçük bir çocuğu ve saygın bir işi vardır. Ta ki Turid Lammers’la sevgili olana kadar. Lammers’la olan münasebeti onu yalnızca eşinden ve çocuğundan koparmaz, Hansen birebir vakitte yaşadığı kenti, işini, alışkanlıklarını ve giderek benliğini de değiştirir.

Yeni bir kentte, Lammers’la birlikte sürdürdüğü hayatında -yine Lammers yüzünden- tiyatroya merak salar ve dahil olduğu kümeyle birlikte amatör oyunculuk yaparak çeşitli oyunlar sahneye koymaya başlar. Burada da saygın bir işi vardır, burada da bir sürü arkadaş edinir lakin gün geçtikçe, bilhassa kıskançlığın tetiklediği birtakım yabancılaşmalar yaşar. Kendine dışarıdan baktığında karşılaştığı şey onu çok ürkütür: Ellilerine gelmiş, mevtten bahsetmeyi kendine hak gören bir yaşta Hansen, hayatını çok değersiz hissetmeye başlar. Bu da onu “Büyük Ret” isminin verdiği tuhaf bir plana iter.

YABAN ÖRDEĞİ

Kitapta öne çıkan ikinci çatışma ise Hansen’in yıllardır görmediği oğlu Peter’le kurduğu alakadır. Peter üniversite okumaya geleceğini ve onun yanında kalmak istediğini söylediğinde Hansen unuttuğu bir şeyi hatırlar üzere birden babalık yapmaya kalkar; bir odayı Peter için boşaltır, salonda ona da bir hayat alanı yaratır vs. ancak bütün bunlar sonuçsuz kalır. Hansen nasıl babalığı bilmiyorsa, Peter de o kadar oğulluğu bilmez.

Ne var ki bu iddia edileceği üzere büyük dramlara, gözyaşlarına kapı aralamaz. Bu Solstad’ın genel bir halidir sanıyorum; ne Hansen’in uğruna bütün tertibini yıkıp geldiği Lammers’le olan ilgisinde, ne de oğluyla yaşadığı uyuşmazlıklarda büyük hislerle karşılaşmayız. Aksine detaylarda, küçük bir bakışta, lisanın ucuna gelip de söylenemeyen şeylerin, ‘hadi bu sefer de bu türlü olsun’ların ortasında gezdirir bizi Solstad. Kitabı okurken, tıpkı Hansen üzere birinci başlarda biz de kayda paha bir sorun olduğunu düşünmeyiz bu yüzden. Lakin bütün küçük şeyler birikince -yine Hansen gibi- biz de benzeri bir yabancılaşma yaşayarak okumaya devam ederiz.

Solstad bunu pekiştirmek için midir nedir, cümlelerini de epey kolay ve süssüz bir biçimde kurar. Kaba tabirle; altını çizeceğiniz pek bir şey bulamazsınız yani. Her şey son derece kabul edilebilir görünür, mevt bile.

Kitaba başlamadan önce Henrik İbsen’in ‘Yaban Ördeği’ isimli oyununu da okumanızı öneririm. Hansen’le Lammers’ın da içinde bulunduğu amatör tiyatro topluluğu gibisi oyunları oynamaktan sıkıldıkları için -eh, biraz da Hansen’in baskısıyla- İbsen’in ‘Yaban Ördeği’ni sahneye koymaya niyetlenirler. Bir geçmiş hesaplaşması üzerine kurulan oyunda, her şeyi yıkma kıymetine sahiden yana mı olmalı, yoksa huzurlu biçimde palavrası mı tercih etmeli sorusu tartışılır. Hansen’in çelişkisi de işte budur.