İrfan Alış, Türkiye’de bağımsız kent müziğini takip eden dinleyici için çok özel bir yerde duruyor. Peyk kümesi ile yaptıkları, 2000’li yılların başlarından bu yana hem müzikte bir duruşu, hem de müzisyenin sorumluluğuna dair hatırlamaya muhtaçlık duyduğumuz şeyleri ortaya koyuyor. Alış’ın kaleminden çıkan protest müzikler duygusal müziklerle birleşip çağdaş müzik yazarlığının kimi en hoş örneklerini oluşturuyor.
İrfan Alış ve Peyk kümesi, hayata ve sisteme karşı takındıkları hali pratiğe de dökebilme muvaffakiyetini gösteriyor yıllardır. Son olarak pandeminin başlamasıyla birlikte bir anda işsiz kalan ve hayatlarında büyük problemler yaşamaya başlayan müzisyenler için kimsenin yapmadığını yaparak süratle bir dayanışma hareketi organize ettiler. ‘Olta’ ismini taşıyan bu dayanışma hareketi, pandeminin başlamasının çabucak akabinde, 2020’nin yaz aylarında çıkan bir dayanışma albümüyle hayat buldu birinci. Derken yüzlerce müzisyenin katkısıyla, 1.5 yıldan biraz uzun üzere bir müddette ‘Olta’ şemsiyesi altında 10 albüm yayınlandı.
Albümlerin gelirleri, pandemi nedeniyle finansal olarak büyük zorluklar yaşayan müzisyenlere aktarılıyor. Öbür yandan ‘Olta’ya verilen istekli takviye giderek büyüyor ve proje, bir albüm projesi olmanın ötesine geçmeye başlıyor.
İrfan Alış ile onun ve arkadaşlarının ‘Olta’ dayanışma albümleri projesini nasıl hayata geçirdiğini, Türkiye’de müzik üretmek ve dayanışmak için bir ortaya gelmenin, bir imece oluşturmanın manasını ve artık planlara dönüşen hayallerini konuştuk.
”OLTA’DA SAYILARDAN ÇOK DAYANIŞMA RUHU ÖNEMLİ’
Kapanmanın başlamasından birkaç ay sonra birinci dayanışma albümü yayınlandı. Dayanılmaz bir sürat bu ve üzerinden 2 yıl bile geçmeden geçtiğimiz günlerde onuncu albümü yayınlandınız. Nasıl başardınız bunu?
Ben atölyeler yapıyordum, çok da genç yetenekle tanışıyorum orada. Pandemiyle birlikte Zoom’dan fiyatsız atölyeler yapmaya başlamıştım. O ortada benim etraf oldukça bir genişledi, gençler çoğaldı etrafımda. Aklıma bir şey geldi, atölyeyi Zoom’dan yapabiliyorsak bu gençlere de söyleyeyim, bir albüm yapalım, albümün gelirlerini de ne kadar olursa olsun gereksinimi olan müzisyenlere aktaralım. Pandemi vakti, meskende kapalı kalmışız, kanal kayıt da yapabiliyoruz, ortada kaçak çıkıp çalıştığımız oldu stüdyoda. Albüm fikri doğunca ben evvel Peyk’teki başka arkadaşlara açtım mevzuyu, onlar da “Abi biz bunu hallederiz, etrafımıza bir selam söylesek 10 müzik gelir” dediler ve başladık. Sonra o 10 müzik 15-17 müzik oldu, “İkinci de galiba geliyor”, “Üçüncü de hazır” falan derken bir baktık 10 albüm olmuşuz. Ben de anlamadım nasıl oldu. Çok mantıklı bir fikirdi, kendimle övünüyorum bu fikir için.
Haydi şimdiye kadar balına oldu diyelim lakin şu andan itibaren artık çok sistematik. Gençler işi bizden devraldı. Benim hiç beklemediğim bir şey oldu zira biliyorsun biz müzisyenler olağanda dağınık insanlarız. İnanılmaz özverili çalışan gençler var, ben hiçbir şey yapmıyorum, işte seninle konuşuyorum, onlar ismine hava atıyorum. Haydi hava atıyorum demeyeyim de, bu işi anlatmaya çalışıyorum zira Olta’nın yeni müziklere, yeni müzik verenlere, gönlü yüksek insanlara gereksinimi var. Olta ne yaptı bu 10 albümle? 50 bin lira civarında bir para gönderdik insanlara. Bu sistemi nasıl kurduk? Dedik ki etrafınızdaki insanların ismini Olta’dan bir şahsa verin, siz şahit olduğunuzu söyleyin ve o kişinin bize ismini, soyadını, hesap numarasını gönderin, biz de takviyemizi gönderelim. Yani dayanak olunan müzik işçisine ‘Olta’dan biri kesinlikle kefil oluyor. Etrafımızda o kadar güç durumda insan vardı ki pandemi periyodunda, bulmak hiç sıkıntı olmadı açıkçası.
Doğal bunun yanı sıra, paradan daha kıymetlisi bu üç yüz, beş yüz sanatçı birinci sefer birlikte bir şey yaptı. Ve bu sanatkarlar birbirleriyle etkileşime girdi. Şu anda birçok insan birbiriyle müzik yapar hale geldi. Kayıtlar yapıldı mesela. Bu ‘Olta’ albümleri vesilesiyle daha evvel yapım parası bulamayan genç, imece metoduyla müziklerini kaydetmeye başladı. Basgitarı bu dayanışmada tanıştığı birine çaldırdı diyelim, öbür enstrümanı bir başkasına. Ankara tayfası var artık, mesela onlar İzmir tayfasıyla buluştular, arkadaş oldular ve işleri yürüttüler. İnanılmaz bir imece oluştu. Para da değerli doğal fakat bu imece bana daha kıymetli geliyor. Maalesef sayıların hâkim olduğu bir dünyada yaşıyoruz biz lakin ben bunu daha çok önemsiyorum, ruh zira o, ruh. Artık ismini sayamayacağım kadar miks yapan insan var mesela ortamızda, gencecik beşerler, hem enstrüman çalan, hem yapım yapan beşerler. İzmir’de var, Ankara’da var, İstanbul’da var…
Bağımsız, alternatif isimlerle başlasa da sonra giderek genişledi dayanışmaya katkı sunanlar. Türkü albümleri yapıldı örneğin değil mi?
Türkü topluluğunu biz hiç bilmiyorduk, Özgür Ulusoy ve Gürkan Karaman sağ olsunlar bizlerle buluşturdular onları. Türkücüler inanılmaz gönlü varlıklı insanlarmış. O topluluk Olta’ya iki albüm armağan etti. Kimler yoktu ki, dev isimler. Erdal Erzincan mı ararsın, Emel Taşçıoğlu mu ararsın…
Bir buçuk sene içinde 140 müzik yayınladık. Sony falan avucunu yalasın. “E müzik kaliteleri…” falan dediler. Arkadaşlar müzik kalitesi burada kıymetli mi hakikaten. Olta’ya katkı sunmak, müzisyenlerle dayanışmak için hayatında birinci kere kayıt yapan gençler vardı, onlara “Hayır abim senin müzik çok yetersiz, git” mi diyecektik yani? Onlara yapım dayanağı verdik, yepisyeni isimleri öne çıkardık. Artık mesela Flu TV’de bir Olta görüntüsü yapacağız. Ben de çaldım bir Olta’cı olarak. Oraya bir kısım hazırladık. Kendi medyamıza da hafifçe ulaşıyoruz, siz sağ olun, Duvar üzere mecralar bize çok ilgi gösterdi. Büyük bir dayanışma oldu. Lakin olağan benim güvendiğim, müzik verebileceğini düşündüğüm kimi beşerler da hiç yanaşmadı, oralı bile olmadı. Canları sağ olsun, kızmak istemiyorum lakin “Yapsanız ne hoş olurdu” diyorum zira daha kolay hızlanırdı iş.
RAP TOPLULUĞUNA SİTEM…
Kimlere bu siteminiz?
Mesela bir rap albümü olmalıydı. Bunu haber alan dostlar olmalıydı, tabiatıyla olmalıydı. Biz aramayız kimseyi. Genç arkadaşlar bana, “Senin arkadaşın yok mu?” diyorlar, çok var, bir “alo” yapsak yürür iş fakat onu o formda yapmadık hiç. Birileri bizatihi yaptı yani bu müzikleri, kayıtları.
Pekala nasıl bir sistem yürüyor? Bir etiket, üretimci firma altında çıkmıyor bu albümler…
Maalesef dernekleşemedik. Dernekleşmek istiyoruz ancak bu ülkede dernekleştiğiniz vakit paranıza el koyuyorlar. Biz korsan yapıyoruz bildiğin. Zira ortaya beşerler girdiği vakit onlar çalıyorlar bunu. MESAM’ın kasasında bekleyen paralar, MSG’nin kasasında bekleyen paralar, ne hikmetse hiçbir müzisyene dağıtılmayan paralar. Cafcaflı, saçma sapan ajandalar yolluyorlar bize, tahminen 500-600 lira bedelinde ajanda. Ajanda mı yiyecek abi müzisyen? MSG, MESAM, MÜYORBİR üzere örgütleri ziyanlı buluyorum. Onlar da çaresizler falan ancak şöyle düşünüyorum, devletle pazarlık edemiyorlar, devlete bir şey de yapamıyorlar, korkuyorlar, korkaklar. Şunu diyecekler ya, “Biz paramızı istiyoruz, vereceksin bizim paramızı, vermen lazım”. 3 bin lira yardım yaptı devlet, insanların intiharını engelleyemedi bu zira 3 bin lirayla bir köpeğe bir ay mama alabilirsiniz tahminen. Bunu bize 2 yıllık pandemi sürecinde dağıttılar, bunu da çok büyük yardım yapmış üzere lanse etmeye kalktılar. Ve dediler ki “kanuna uydurmaya çalışıyoruz, proje yapın, para verelim”. Kanun mu var? Sen sokağa çıkma yasağı ilan etmişsin, adamı açlığa mahkum etmişsin, kanun mu kalmış? Kanun yok yani. Neyse, sinirleniyorum düşününce, neyse ki atlattık o günleri. Umarım bir daha da geri gelmesin.
Kelamını ettiğiniz albümlerin dinleyici sayılarına baktım, bir ilgi var fakat kelamını ettiğiniz meblağları toplamak kolay olmamıştır sanıyorum.
Bunun içinde öteki gelirler de var. Konser gelirleri örneğin. Biz Flu TV’de konser yaptık, oradan aldığımızı da Olta’nın kasasına ekledik. YouTube’dan biraz telif geldi… Çok dinlenmedi bu albümler, onun da sebeplerini biliyorsun, listelere girmesi lazım, bilmem ne olması lazım, Spotify’ın editörleri vesaire, orada dönenleri biliyorsun. Türkiye’de hoş müzik çok dinlenmiyor şu anda. Birinci 50’ye, 100’e baktığımda katlanılabilir birkaç müzik bulabiliyorum artık. Başkalarına katlanamıyorum bile. Editör de ne yapsın, dinlemeden liste yapıyordur diye kestirim ediyorum zira dinlenemez o müzikler olağan koşullarda.
Müziğin sıkıntıları çok büyük bu ülkede. İnanılmaz meseleleri var. Monopolleşme mesela. Olta’nın hikmeti para dağıtmak filan değil, Olta’nın hayali bu değil zira. Bizim emelimiz bu imeceyi sürdürmek ve ellinci, yüzüncü albüme gelmek. Artık bir plak şirketi haline gelip, sistemli olarak yurt dışında basmak istiyoruz albümleri. Zira Türkiye’de çalıyorlar parayı, vermiyorlar kimseye. GEMA vardır örneğin Almanya’da, mafya derler ona zira parasını herkesten söker alır, müzisyenin hakkını hiçbir yerde bırakmaz. Bizdekiler devamlı duygusal konuşmalar yapıp müzisyene hiçbir şey vermeyen örgütler. Ve bunu açık söylüyorum. Daha düzgünü vardır, daha berbatı vardır, benim görüşüme yakını vardır falan filan ancak fonksiyonları yok, pratik değiller. Ve gençle oralı bile olmuyor farkındaysan. Bu bir Olta Dayanışma örgütü yani. İnsanların birlikte konuştuğu, plan yaptığı, birlikte ürettiği bir şey. Ben mesela oranın lideri değilim, ben de WhatsApp yazışmalarına bakıp el kaldıran biriyim orada artık.
”OLTA’ İSMİ ALTINDA FİYATSIZ STÜDYOLAR AÇACAĞIZ’
Müziğin büyük problemleri var dediniz, aklıma gelen başlıklardan biri, sizin Peyk olarak da yıllardır altını çizdiğiniz, ortaya koyduğunuz “bağımsızlık” problemi. Sermayeye karşı yaratma özgürlüğü… Olta, bu açıdan da bir örnek teşkil edecek bence.
Stüdyolar açacağız, her yerde stüdyolar açacağız ve bunları gençlere bırakacağız. 24 saat çalışan stüdyolar, başlangıçta İzmir, İstanbul ve Ankara’da. Bunun kirasını Olta ödeyecek. Zati hepimiz bu ülkede acınacak durumdayız, yasaklar, müziğe karşı kin. Aslında sevilmiyoruz. O stüdyoları açacağız, oraya profesyonelleri yerleştireceğiz, onların maaşını da Olta ödeyecek. Diyeceğiz ki, “Bu gençlere kayıt yapın kardeşim”. Kurayla belirleyeceğiz mesela. Ve diyeceğiz ki o gence de, “15 günün var, 10 müzik kaydet, bir şarkıyı da Olta’ya bağışla. Senden para pul istemiyoruz.” En dandik şarkıyı bağışlasınlar, sorun yok.
‘Olta’nın elektronik müzik konseptli 10. albümü yayınlandı. İşin bir yanında da çok konuştuğumuz, pandemi devrinde de çok görünür olan, sizin de biraz evvel bahsettiğiniz müzisyenin örgütsüzlüğü sıkıntısı var. Siz bu ortamda çok süratli bir biçimde yaptınız bunu. ‘Olta’, müzisyenlerin örgütlenebilmesine, bir ortaya gelebilmesine dair bir örnek olabilecek mi sizce?
Ben şöyle düşünüyorum; bizde huzur hakkı yok, toplantı yok, herkes müziğini gerçek düzgün yapıyor ediyor getiriyor. Para yok ortada. Hiç kimse para kazanmıyor, kimse para kazanmayacağını da biliyor. Bu aziz gönüllülükle, vermekle, düzgünlükle ilgili bir şey. Bizim WhatsApp yazışmalarımız olur, kapak belirlenir, kapakla ilgili birkaç şey yapılır. Artık son albümde biraz çuvalladık fakat genelde altı yedi tane kapak yapılır, orada herkes seçer kapağı, en çok oy alan kapak seçilir. Ondan sonra tanıtım programlarını hazırlarlar. Gençler var bir sürü, bunun ardında olan… Bu çocuklar çalışıyorlar bu iş için. Zira onların hayatında bu bir birinci. 10 tane dolu dolu albümün, türkü konseptli ve elektronik konseptli ve ‘indie’ konseptli, bütün müzisyenlerin el ele verdiği birinci şeyi başarmış oldular onlar. Tam 10 albüm oldu.
Ben ‘Olta’yı tanıtmaya çalışıyorum, haberdar olsun beşerler. Buna müzik verdiğinde esasen varlıklı olmayacaksın yani, ünlü de olmayacaksın ya da sana vaat ettikleri starlık falan yok. Sen bu şarkıyı verdiğinde hiç tanımadığın insanlara veriyorsun. Tahminen de en hoş tarafı bu. Birinci defa bir şeyi karşılıksız, müziği beklentisiz yapıyorsun. Beklentin yok. Ha diyeceksin ki öteki tarafı neydi bu şeyin. Ben birinci başta hiç bu türlü bir şey düşünmemiştim. Birinci albümü yaparken bir albüm yapacaktık, sonra da zati ikinci olmayacak büyük ihtimal diye düşünüyorduk biz. Tahminen üç olurdu hani balımız uygun giderse diye düşünürken birden iş bizi açtı. Şu anda ben sahiden etraftaki fikirleri dinliyorum, gençler anlatıp duruyor. Ben de diyorum yapın, yalnızca. Birisi arıyor telefonda mesela, “İrfan Abi, şöyle şöyle bir fikir var,” hoş fikir yap diyorum. Öbürü arıyor, ben bunu albüm formatında bilmem nereye bir şey yapmak istiyorum. Yaman arıyor, NFT’sini yapmalıyız Olta’nın falan. Fakat benim hiçbir fikrim yok bu bahislerde. Evet abi, diyorum, yap. Gençler de yapıyor zati. Sorun bu ülkede gençler yapıyor, ihtiyarlar engelliyor. Şu anda ülkede genel sorun bu, ihtiyarlar gençlerin hayatını tıkadılar. Tek duam bir an evvel ortalık gençlere kalsın. Gençlerin yaptığı her şey daha sistemli ve daha âlâ oluyor şu an.
Pekala, ‘Olta’ ismi nereden çıktı?
Facebook’ta “bir isim önerin” yazmıştım, o vakit ‘Olta’ ismi hoş geldi. Sonra hayvanseverler “Olta hayvanların ağzına giriyor” dediler. Sonra pişman da oldum lakin artık çok geçti, albüm çıkmıştı.
‘SİZ BELEDİYE KÜLTÜR İŞLERİ, BİZ KÜLTÜRÜN TA KENDİSİ’
Planlarınız ortasında bu işi yalnızca bir dijital yayın ve albüm konseptinin dışına çıkarıp şenliklere, etkinliklere dönüştürmek var mı?
Bununla ilgili bir belediyeden biriyle konuştum, çok da sevdiğim bir arkadaş, ismini vermeyeyim. “Ben Kültür İşleri bilmem ne danışmanıyım,” dedi; dedim “Memnun oldum, ben de kültür”. Bu yaptığımız iş kültürün ta kendisi. Sokaktaki genci de kapsıyor, ana akım sanatçıyı da. Natürel ki şenlikler, aktiflikle var planlarımızda. Bunun için belediyelerle de görüşülecek. İstanbul’da konuştuğum kişi çok sıcak baktı, bu proje kesinlikle şenliğe dönüşmeli dedi. Lakin İzmir, Ankara, Antalya… Buralardaki belediyeler popçulara aktiflik düzenlemekten pek başlarını kaldıramıyorlar. Çok fazla kâğıt işi çıksın istemiyorlar, ellerindeki bütçeyi tek seferde büyük, cakalı, tanınan isimlere harcamak istiyorlar. Bu türlü çok kişinin olduğu, gençlerin olduğu projelere pek sıcak bakmıyorlar. Yerler da o denli, kiralayacak yer yok, gençlerin çalacağı yer yok. Daima bu türlü bilet kesilecek adamlar için. Paraya her şey endeksli. Ben mesela 25 yıldan beri bu ülkede müzik yapıyorum, beklentileri de olmayan biriyim, bazen ona buna çatıyorum. Grubum da o denli, Peyk kümesini biliyorsun. Kimsenin kimseyle bir işi yok, sponsorla işimiz yok. Yeri geldi mi monopol şenliklerine restimizi de çektik. Söyleyeceğimizi söyledik yani, bunun sonucuna da katlanacağımızı biliyorduk ki katlanacak bir durum da yok. Daima birebir bireylerin sahne aldığı şenliklere katılmak üzere bir isteğimiz da yok.
‘Olta’ hem birlikte, imece tarzı bağımsız üretmeye bir örnekken hem de sanki bu şenlikler konusunda da tek mercinin şirketler olmadığını ve tek şenlik yapma biçiminin de bu olmadığını, alternatif müziğin, kent müziğinin tarihinde şenliklerin çok da kıymetli bir yeri olduğunu anlatabilecek bir şey olabilir mi diye sorguluyorum aslında.
Toplantılarda konuştuğumuz bir hayalimi anlatayım. Benim hayalimde şöyle bir şey var: Olabilecek her kentte topraklar almak ve o toprakların içine event yapılabilir stüdyo kurmak. Ve bunları birbirleriyle devamlı turne yapabilecek hale getirmek. Gençleri oralarda gezdirmek. Yani kim konser yapmak istiyorsa oralarda turne yapsın. Hani halkevlerinin biraz daha politik yanı vardır fakat bunlara sanat meskenleri diyelim, gerçek sanat konutları ancak. Zira sanat hiçbir ideolojinin altında olamaz, onun üstünde olur, her ideolojinin önündedir sanat, geleceği görür. Sanat olmayan bir ülkenin bütün ideolojilerinin de içi boştur. Sanatı araçsallaştırırsanız o sanat olmaktan çıkar. Ben orada hayalimi söylemiştim çocuklara: Ola ki biz günün birinde yüz albüm yaptık ve her ay bize 200 bin Dolar para yatıyor, içimizden elli tane mainstream çocuk çıktı ve o mainstreamler dayanağını kesmedi, imeceye devam ettiler. Biz bu türlü topraklar satın aldık ve her arazinin üstüne küçük bungalovlar ve konser yapılacak alanlar yarattık ve sonra kendi turnemizi kendimiz yapıyoruz artık. Hiçbir monopole muhtaçlığımız yok artık. Para alınmıyor, para verilmiyor, para istenmiyor, kira bedeli sorulmuyor. Sana o alan açılıyor, sen orada konserini veriyorsun, paranı kazanıp öbür kentteki yere gerçek gidiyorsun. Bu hayali düşünebiliyor musun? Elli tane bu türlü arazi olduğunu düşün Türkiye’de, elli tane konser kampı, yaz kış açık. Bu hayalimin olma ihtimalini hiç dillendirmemiştim, lakin onuncu albüm çıkınca yüze gitmek olmayacak bir şey üzere gelmemeye başladı. Ben ümit yitirmeme taraftarıyım, o yüzden bu türlü hayaller var.
Ben hayallerin gerçekleşebileceğine inanan biriyim. Kendim eski bir alüminyum doğramacıyım, bir küme kurayım da ileride albüm yaparız tahminen diye hayal etmiş biriyim. Biz dört albüm bitirdik Peyk olarak. O benim hayalimdi gerçekleşti ancak ‘Olta’ topluluğunun bu hayali de gerçekleşebilir. Bunu duyan sanatkarlar olacaktır, diyebilirler ki “Ben de bu oluşuma katılmak istiyorum”. Katılan herkese teşekkür ediyoruz, takviye veren, müzik kaydeden, gönderen… Bu gençler umarım bu işi bırakmazlar, artık yeni albüm için harıl harıl çalışıyorlar.
Bir tarih var mı 11. albüm için?
Bizde tarih yok. Müzikler geldiği anda, 10-15 müzik ortasında bir albüm toparlandığı anda albümü yayınlıyoruz. Bazen konseptler oluyor, son albüm elektronik müzik konseptli örneğin. Miksinde, yapımında sorun varsa onları düzeltiyoruz, yardımcı oluyoruz. Albüm bu formda tamamlanıyor. Gelişine röveşata yani bizim olay.
Bir sonraki albüm için müzikler gelmeye başladı o halde. Bu söyleşiyi okuyan müzisyenlere de tahminen bir davet yapmak isteriniz bu vesileyle.
Çok isterim alışılmış. Haberdar olan, bu dayanışmaya katılmak isteyen herkese bir davetimiz olsun. Biz olağanda çok aktivite insanı değiliz lakin Olta’dan sonra değiştik zira burada büyük bir şey var. Her yere gidiyoruz artık anlatmaya, her yerde konuşuyoruz, anlatıyoruz. Gelsinler, dayanak versinler, bunu 100 albüme taşıyalım, gelirler toplansın, dernekleşiyor muyuz, nasıl yapıyorsak yapalım. Biz sanatçıyız, bu sanatı inandığımız, sevdiğimiz için yapıyoruz her şeyden evvel. Olta sanatkarlarına da müziği sevdikleri için ve diğer insanları sevdikleri için, bu sevgiyi yaydıkları için özel olarak teşekkür ediyorum.