“Mavi donun var mı? Yaz, donunu kendi getiriyor!” repliğini G.O.R.A. sinemasında duymuştuk. Seyirci tarafından “en komik Cem Yılmaz filmi” kabul edilen G.O.R.A.’da (Ömer Faruk Sorak, 2004) bir yan kıssada geçiyordu. Bir yazıhanede sinemasına oyuncu seçen Erşan Kuneri karakteri, gerek kararlı ses tonu gerek altın sarısı saçlarıyla çok sevildi ve hatırı sayılır bir şöhret kazandı. Sinemada bu don pazarlığının geçtiği gün, takvimler 12 Eylül 1980’i gösteriyordu, tam da askeri darbenin gerçekleştiği tarihi. Kuneri “erotik” sinemalar çeken bir yapımcıydı. Donla sevişip seviştirdiği için pornoculuğu asla kabullenmiyordu. İş bitirici bir şekli vardı. Oyuncuları çabucak seçiyor, kostümü ayarlıyor, sinemaların ismini oracıkta koyuyordu. Sinemanın ismi Darbeli Matkap! Sinemanın ismi Küme İndirimi!
80’LERDE SİNEMACI OLMAK YA DA ‘GAZİNOCU MUYUM BEN, TÜRKÜ SÖYLEYECEK DİYORUM!’
Erşan Kuneri, çok sevilen Cem Yılmaz tiplemelerinden biri olarak bir köşede yıllarca bekledi. Neredeyse yirmi sene! Nihayet Netflix, kısacık bir sahneden merak uyandırıp beklenti yaratan bu yan kıssaya eğildi ve ortaya Erşan Kuneri çıktı. Dizi G.O.R.A.’daki sahnenin sonrasını işlerken darbe ile faaliyeti durdurulan, geçim kapısı elinden alınan Kuneri’nin “başka bir sinema mümkün” gayretini eğlenceli bir lisanla aktarıyor.
1980’de erotik sinemalar anıldığı üzere bıçakla kesilircesine kesildi mi? Başka bir tartışma… Sinemalar toplatılsa dahi bir halde elde kalanların yasa dışı yollardan gösterilmeye devam ettiğini düşünebiliriz lakin günün sonunda darbenin tüm bir topluma balyoz üzere indiği göz önüne alınırsa cümbüşte yeni yollara sapılması, yeni furyalar doğması veya yapımcıların deneysel çalışmalara yönelmesi şaşırtan sayılmaz. Sonuncusu biraz şaşırtan, kabul edelim! Fakat olmuş mu derseniz olmuş. Ucundan kıyısından gerçeküstü öğeler bulabileceğimiz, şiirsel diyebileceğimiz anlatımlara başvurulmuş.
80’lerin sonunda Türk sineması görüntü sinemalara, arabesk furyasına, televizyon dizilerine karşı ağır bir yenilgi alıp havlu attı. Bu hengâmede, bu içe kapanış sürecinde deneysel arayışlardan çok reklam bölümüne kapılanma dileği duyulduğunu kestirmek güç değil. Sinema, insanları çekilen onca siyasal külfet yanında bir de ekonomik darboğaza girince soluklanma fırsatı doğan yerlere kaçıyorlar. Erşan Kuneri üzere gayret eden az! Kuneri’nin çabası ise bize fikir veriyor elbet. 80’lerin reklamcı ruhuna uygun bir şövalye Kuneri… Yel değirmenlerine karşı savaşmasa da mızrak reklamı yapan cinsten! Her yolu deneyen, tırmalayan… Sermaye biriktirme yolunda işçi… Hani bugün modası geçmiş toplumsal medya sitelerinin biosunda yazıldığı haliyle “kendi işinde patron”luğun temellerinin atıldığı bir süreç 80’ler. Siyasi baskı ve yasaklar ile özgür piyasa ortasında tost olmuş bir toplumun müteşebbis ferdi Kuneri, deniyor da deniyor. İşini biliyor, arttan dolanıyor!
. KARAKOMİK SERİSİNE 7 SİNEMA DAHA!
Dizinin konusunu kısaca aktarmak için kolları sıvadığımızda maksadımıza eremiyor fakat işte 80’lerin modasına uygun bir biçimde kolları sıvalı kalakalıyoruz zira Erşan Kuneri başı sonu belirli bir imalden fazla Karakomik sinemaların devamı üzere düşünülmüş ve olaylar bir bütünlük gösterse de bağımsız öykücüklere ayrılıyor. Kısa mühlet mahpus yatan Kuneri, 1981’de tahliye olduğunda filmciliğe kaldığı yerden devam ediyor. Daha doğrusu kaldığı yeri havalandırıp ortamda bir cam falan açarak!
Donlu haliyle 20 sinemada uzunluk gösteren Kuneri, pantolon giymeye karar veriyor ve bir anda sinema sevgisiyle dolup taşmaya başlıyor. Erotik sinemalara tövbe eden Kuneri, üretimci Muammer (Zafer Algöz), erotik periyottan rol arkadaşı Alev (Ezgi Mola), 80’lerin güzel oyuncusu İbrahim Tumtum (Uraz Kaygılaroğlu), Altın Oran (Çağlar Çorumlu), Ayhun Uşuk (Bülent Şakrak), okullu oyuncu Feriha (Merve Dizdar) ve dünyaya 40 sene önce gelse femme fatale karakterlere damga vuracak Seyyal (Nilperi Şahinkaya) ile bir yola giriyor. Kah gülüp eğlenecekleri kah burulacakları fakat yoldaşlığı asla bırakmayacakları bir yola… Birçok sinema çekiyorlar. Kostümlü dramadan kaygıya, kamu spotu aksiyondan toplumsal içerikli köy sinemasına… Harika kahramanlısından bol ağlamalısına… Bıkıp usanmaksızın yeni bir yol arıyorlar ki bu durum Cem Yılmaz sinemalarının ortak özellikleri ortasında. Yılmaz, sinemalarda ekseriyetle geniş bir arkadaş kümesiyle hareket ediyor ve daima bir çıkış, bir kurtuluş arıyor. Erşan Kuneri dizisi için de komedyenin G.O.R.A., Arif V 216, Pek Yakında vb. sinemaları üzere kolektif bir arayışın altını çizmekte diyebiliriz.
. YEŞİLÇAM ARKEOLOJİSİ Mİ PERİYOT NOSTALJİSİ Mİ?
Erşan Kuneri, temelinde önemli bir potansiyel barındırıyor. Dizi, 70’lere değinilmese de o kaotik ortamda patlamış seks sinemaları furyasının sinema üzerindeki yıkıcı tesirlerine eğiliyor. Yeniden Yeşilçam’ın “final” dediği 80’lere hâkim kültürel iklim dolaylı dahi olsa dizide değerli bir yer tutuyor. Fakat bu noktada iki sorun ile karşılaşıyoruz. Yılmaz’ın Yeşilçam’a yaklaşımını bir bakışta kestiremeyişimiz birinci sorun. Ele alınan tiplerin tamamı Yeşilçam’da bir periyot var olmuş, ne kadar karton dursalar da gerçeklikle münasebetini pek sorgulamayacağımız tipler. Burada tahminen Yılmaz’ın sinemamıza düşkünlüğünden kaynaklı geriye dönük güçlü çıkarımlara vardığını veya işinin ehli bir danışman grubuyla çalıştığını öne sürebiliriz. Fakat Yeşilçam’ın aşikâr tiplemelere sıkıştırılarak ele alınması “ona nasıl yaklaşıldığı” sorusuna götürüyor bizi. Yılmaz Yeşilçam’ı olumlayıp duygusal bir çerçevede yorumluyor mu yoksa eksiği gediğiyle bir fotoğrafını çekip parodileştirmekle mi ilgileniyor?
Soru başka yandan “Yılmaz bu diziye ne kadar güldürü yapmak, ne kadar ileti vermek derdiyle girişti” biçiminde sorulabilir. Bildiri vermeyi sevdiğine, bu halini vakit zaman tiye alsa dahi hikayelerinde “pozitif duygular” aktardığına çok sefer şahit olduk. Burada da bir Yeşilçam hasretinin öne çıktığını görmekteyiz. Fakat bu kere bir öteki meseleye uzanıyoruz. Erşan Kuneri, periyot samimiyetine vurgu yapıyorsa 80’ler neden gereğince işlenmemiş? Dış yer çekimlerine pek yer vermeyen Kuneri’de dekorasyon ve hatta kıyafetler dahi periyodu andırmakla birlikte yaşatmaya yetmiyor. Bu 80’ler tatsız tuzsuz… Kimse Yılmaz’dan periyodun atmosferini kusursuz işlemesini beklemiyor ancak kurduğu dünyaya çok fazla sıkışan bir stili var diyebiliriz. Kuneri de Yılmaz’ın başına o kadar sıkışmış ki seyirciye geçmiyor. Aslında direktörün savı ölçüsünde hareket ettiği, kendini fazla yormadığı anlaşılıyor. 80’leri bol kesim eşofman, atari, dev telsiz üçlemesinde epeyce şematik aktardığını göz önüne alırsak kümenin gücüne güvendiği de ortada. Dizinin ismi “grup enerjisi” olabilirmiş!
. EBENİN AVI, AMİN FERYADİ: UCUZ SÖZ OYUNLARINA TENEZZÜL
Artık Erşan Kuneri’nin zaaflarına ve kozlarına geçebiliriz. Yeşilçam’la ve devirle kurduğu bağlantıyı Cem Yılmaz’ın (nostaljik) bakışına endeksleyen dizi, en büyük badireyi elbet bu başlıkta yaşıyor. Güldürü, direktör sinemasının nadiren görüldüğü, “kabul edildiği” bir cins. Dahası çeşit sinemasında özgün bir lisan bulmak, sanatsal bir üslup kotarmak hayli sıkıntı ve bir komedyen kendi güldüğü şeylere yeniden kendi etrafıyla gülmek için harekete geçtiğinde seyirciyle tıpkı frekansı yakalayamıyor. Yılmaz’ın kendi stiline yönelmeye başladığı Karakomik sinemalar, bu uyumsuzluğu az çok ortaya koymuştu. Erşan Kuneri’de bu uyumsuzluk artarak sürmüş. “Cem Yılmaz mizahı eskidi” üzere tenkitlerin kökeninde bu üslup uyuşmazlığının yattığı ileri sürülebilir. Yılmaz kendini öne çıkardıkça seyirciyle bağı yitiriyor. Erşan Kuneri güldürmesine güldürüyor ama o mizaha katılamıyoruz. Baktığımız şeylerin (malzemenin ve işleyişin) değişmesi gördüğümüz ve güldüğümüz şeyleri (etkileşimi) de değiştirmiş.
Olumsuz yanları saymaya devam edelim. Erşan Kuneri’de seyirciyi yıldıracak seviyede söz oyunu kullanılmış, adeta sinek sağılmış. Araç ve medya ne olursa olsun güldürmek, süratli reaksiyon almak üzere bir hedefle yola çıkıldığında söz oyunundan kaçmak güç. O yüzden Yılmaz’ın yönelimini yadırgamamak lazım ancak söz oyununun dozu kaçtığı takdirde diyalogları mahvettiğini unutmayalım. Öncelikle metne güzel yedirilmediğinde dikkat dağıtıcı bir rol oynadığını söylemeliyiz. Diyalogları düşürmekle kalmıyor, ritmi bozup seyirciyi hikayeden koparıyor. Erşan Kuneri de söz oyunlarına verdiği yük ve lisandaki cinsellik yüküyle öne çıkarken kederini anlatmaktan (Yılmaz’ın bildirisini aktarmaktan) yana aciz kalmakta… Ebenin Avı, Amin Faryadi, Faqbadi, ben beş dakikada gelirim, Doyamadım Lakin, ne oldu yaram üzere ucuz söz oyunlarıyla, çağrışımlarla iş görülüyor. 70’lerde erotik sinemaların “yaratıcı” isimleriyle seyirciye ulaştığı bir gerçek ancak dizide bu anlayışa gönderme yapıldığına dair bir belirti de bulunmuyor. Birkaç sahnede bu tuhaf isimlerle dalga geçilse bile dizinin söz oyunlarını 70’lerle ilişkilendirecek ipucundan yoksunuz ve bir sefer daha Yılmaz’ın başına erişim müsaadesi istemek durumunda kalıyoruz. Aslında burada Erşan Kuneri’nin temel zahmetinden kelam açabiliriz. Cem Yılmaz’ın dizisi çatışmadan mahrum… Sinema yapma gayesi, ayakta kalma çabası… Bunlar fakat temenni olur; işlenmedikleri, ayrıntı kazanmadıkları dahası taraf kazanmadıkları takdirde çatışmaya dönüşmezler. En kıytırık anlatı çatışmasız ayakta duramazken Yılmaz saz arkadaşları ve âlâ niyetiyle koca bir diziyi sırtlamaya çalışmış. Haliyle başaramamış.
. Pekala, hiç mi âlâ yanı yok dizinin? Elbet var. Yılmaz’ın sevdiği takımla iş yapma uğraşı meyve vermiş. Oyuncular çok düzgün anlaşıyorlar. Bunda elbette dizinin kendine has bir periyot ruhu yaratmasının, bir iş kolunu eğlenceli bir lisanla anlatmasının hissesi bulunuyor. Dizinin en kıymetli kozu ise nostaljik bir damardan ve cinslerden hareket etmesi, filmcilik tezgahının gerisine geçmesi… Tiplerin, alt tiplerin klişeleriyle dalga geçmek, bir devir üzerine oynamak her vakit iş yapar. Renkli televizyonla, yeni teknolojilerle dalga geçebilir, gelecekten bildirebilirsiniz. Hele güldürü öğesi üretmek niyetindeyseniz, bereketli bir materyal her daim elinizin altındadır ve seçme-eleme özgürlüğü size aittir. Hem bugün ne varsa dünden bakıldığında enteresandır. Erşan Kuneri, devri en kaba çizgileriyle çizerken maksada kitleniyor.
CEM YILMAZ SİNEMASI NEDEYE GİDİYOR?
Bir yere gitmiyor zira ortada bir Cem Yılmaz sineması yok! Üstelik olmayacak da… Muhtemelen bir Hokkabaz daha izlemeyeceğiz hatta tahminen oyuncu Cem Yılmaz’ı kendi yazıp yönetmediği sinemalarda pek az göreceğiz. “Tadımlık” dediklerinden! Arkadaşlarıyla toplaşıp kara kuru sinemalar çekecek, hikaye anlatmaktan kaçacak, çatışmasız sinemalarda sevgi dolu iletiler verip Yeşilçam’a selam duracak. Kâğıt üstünde olan kâğıt üstünde kalacak! Buna karşın bir Cem Yılmaz filmciliğinden bahsedebileceğimizi düşünüyorum. Kaldı ki şahsen kendisi bu filmciliğe eğiliyor ve her fırsatta idealize ettiği sinema dalına dair hikayeler anlatıyor. Denebilir ki Cem Yılmaz arkadaşlarıyla oynamanın yanı sıra kalabalık takımları Yeşilçamvari kaynaşmış bir küme ortaya koymak niyetiyle kuruyor ve hikayelerinde bir şeyler başarıp kanıtlamanın peşinde koşuyor. Kötülere karşı güzellerin, sahtekârlara karşı içtenlerin uğraşını eğlenceli bir lisanla aktaran Yılmaz inançlı alanından çıkamıyor.
Erşan Kuneri’nin finalini Cem Yılmaz filmciliğinin finaliyle örtüştürebiliriz. Kuneri dizisi, arabeskle bitiyor. Erotik sinemalar Yeşilçam tabutuna çakılan birinci çiviyse, arabesk sinemalar son çivi… Kuneri, gişede arabesk sinema çekerek ayağa kalkıyor ve yeni maceralara güç topluyor. Yılmaz da her sinemada “yeni ve tatlı Yeşilçamı”na hazırlık yapıyor. Fakat bu yolun sonu maalesef hiçbir yere varmıyor veyahut daima kendine dönüyor. Öyleyse yazın, yazalım, yazsınlar: Yeşilçam’ını kendi getiriyor!