Getty ImagesAvrupa Kurulu’nun yasama organı Parlamenter Meclisi (AKPM), 18-20 Mayıs günlerinde İstanbul ve Ankara’da temas ve incelemelerde bulunmak üzere iki raportörünü gönderiyor. Raportörlerin, AKPM’nin Türkiye hakkında yürüttüğü kontrol süreci ve Osman Kavala davasına ait görüşmeler yapması öngörülüyor.
Kavala’ya ağırlaştırılmış müebbet cezası verilmesinin akabinde gerçekleşecek temaslar, Avrupa Kurulu Bakanlar Komitesi’nce başlatılan ihlal süreci açısından da ehemmiyet taşıyor.
İngiliz parlamenter John Howell ve Letonyalı parlamenter Boris Cilevis, 18-20 Mayıs günlerinde İstanbul ve Ankara’da olacak.
AKPM’nin Türkiye’nin kontrol sürecini yürütmek için atadığı iki raportör, 25 Nisan’da sonuçlanan Seyahat Davası kapsamında iş insanı Osman Kavala’ya ağırlaştırılmış müebbet ve öteki yedi sanığa 18’er yıl mahpus cezasının verilmesinin akabinde birinci sefer Türkiye’de temaslarda bulunacak.
AKPM tarafından araştırma ve bilgi toplama maksatlı (fact-finding mission) kapsamında Türkiye’ye gönderilen raportörlerin, Adalet Bakanlığı temsilcileri, isimli merciler ve cezaevleri ile ilgili üniteler, baro ve avukatlar, sivil toplum temsilcileri ile bir ortaya gelmesi öngörülüyor. Bu incelemelere ait birinci müşahedelerini 24 Mayıs’ta ilgili kurula aktaracak olan gözlemciler, daha sonraki devirde AKPM’ye raporlarını sunacak.
Raportörlerin ziyareti, Ankara ile Strasburg merkezli Avrupa Kurulu ortasındaki ilgilerin çok kuvvetli bir süreçten geçtiği bir devirde olması açısından kıymetli.
STRASBOURG’LA İKİ BAŞKA SÜREÇ
Türkiye, kurucu üyeleri ortasında olduğu Avrupa Kurulu ile iki başka dertli süreçten geçiyor.
Birincisi AKPM tarafından 2017’den bu yana sürdürülen siyasi kontrol süreci.
Başkası de Türkiye’nin iş insanı Osman Kavala ile ilgili olarak Avrupa İnsan Hakları Mahkemesi (AİHM) kararlarını uygulamaması nedeniyle kurulun siyasi organı Bakanlar Komitesi tarafından Şubat 2022’de başlatılan “ihlal prosedürü.”
Her iki süreci birbirine bağlayan temel öge, Türkiye’nin insan hakları ve demokrasi ile ilgili olarak Avrupa Kurulu üyeliğinden kaynaklanan mecburilik ve taahhütleri onurlandırmaması olarak görülüyor.
AKPM, Nisan 2017’de yaptığı bir oylama sonucunda Türkiye’ye karşı kontrol prosedürünü başlatmıştı. Avrupalı milletvekillerinin büyük çoğunluğunun oyuyla başlatılan prosedürün nedeni olarak Türkiye’nin demokrasi ve insan hakları konusunda önemli gerileme içinde olması ve bilhassa uygulanan inanılmaz hal kapsamında önemli insan hakları ihlallerini saptanması olarak gösterilmişti.
Türkiye’nin siyasi kontrolden çıkması için yerine getirmesi gereken sekiz şart bulunuyor. Şartlar ortasında OHAL’in kaldırılması, Meclis iradesini by-pass edecek OHAL kararnamelerinin yayımlanmaması, kamu görevlilerin kitlesel işten çıkarılmalarının sona erdirilmesi, tutuklu siyasetçi ve belediye liderleri ile gazetecilerin hür bırakılması, medyanın tabir özgürlüğünün teminat altına alınması ve anayasal değişikliklerle ilgili olarak Venedik Kurulu’nun tavsiyelerinin uygulanması yer alıyordu.
OHAL’in sona erdirilmesiyle bu şartlardan kimileri ortadan kalktı lakin geri kalan taleplerle ilgili somut ve manalı adım atılamaması, Türkiye’nin siyasi kontrol sürecindeki müddetini uzatan bir öge olarak görülüyor.
RESMİ ZİYARET İPTAL EDİLMİŞTİ
Bunun yerine raportörleri daha çok Kavala davasını incelemek üzere Türkiye’ye gönderen AKPM Lideri Tiny Cox, iş insanına verilen cezayı “şok edici” olarak nitelerken Bakanlar Komitesi’nin ihlal prosedürünün işlediği ikazında bulunmuştu.
Raportörler, yargıyı berbata kullanarak muhalif seslerin kesilmeye çalışıldığını kaydederken bu durumun Türk demokrasisi için önemli bir tehlike oluşturduğunu da kaydetti. Bu gelişmeleri gelecek rapora yansıtacak olan raportörlerin görüşlerinin, hem kontrol süreci hem de Kavala davası ile ilgili başlatılan ihlal prosedürünü yakından ilgilendireceği öngörülüyor.
BAKANLAR KOMİTESİ AİHM KARARINI BEKLİYOR
Türkiye ile Avrupa Kurulu ortasındaki en önemli mevzu ise Bakanlar Komitesi tarafından başlatılan “ihlal prosedürü.”
Kurulun siyasi organı pozisyonundaki Bakanlar Komitesi, 2 Şubat 2022’de oy çokluğuyla aldığı karar sonrası Osman Kavala davasında AİHM’in aldığı kararı uygulamayan Türkiye’ye yaptırım yolunu açacak olan ihlal prosedürünü başlattı.
AİHM, Ekim 2017’de anayasal sistemi ve hükümeti ortadan kaldırmak cürümlerinden ötürü mahpusa atılan Kavala’nın başvurusunu kabul etmiş ve Kavala’nın tutukluğunun Avrupa İnsan Hakları Mukavelesi’nin 5.1, 5.4 ve 18. Hususlarına muhalif olduğunu saptamıştı. Mahkeme, Mayıs 2020’de katılaştırdığı karar kapsamında Türkiye’den Osman Kavala’yı derhal özgür bırakma davetinde bulunmuş lakin bu davetler karşılık bulmamıştı.
Bakanlar Komitesi, ihlal prosedürü uyarınca Türkiye’nin kelam konusu davayla ilgili kararları uygulayıp uygulamadığını AİHM’e sorma kararı almıştı. Diplomatik kaynaklar, AİHM’in son gelişmeler kapsamında değerlendirmesini 6 aylık bir müddet içinde tamamlaması ve kararı Bakanlar Komitesi’ne iletmesini beklediklerini kaydediyor.
Bakanlar Komitesi, AİHM’in “ihlal” olduğuna ait değerlendirmesi ışığında Türkiye’ye uygulanacak yaptırımı kararlaştıracak. Daha evvel ihlal prosedürü Azerbaycan aleyhine işletilmiş lakin Bakü idaresi, yaptırım basamağına gelmeden AİHM kararını uygulamıştı. Türkiye, Kavala’yı hür bırakıp AİHM kararını uygulamazsa ihlal prosedürü kapsamında yaptırıma uygulayacak birinci üye olacak.
GELİŞMELER TÜRKİYE’NİN ALEYHİNE
Avrupalı diplomatik kaynaklara nazaran, Türkiye’nin Kavala davasındaki tavrı Batı ile son periyottaki olağanlaşma gayretlerine ve bilhassa Rusya’nın Ukrayna’yı işgal teşebbüsü kapsamında oluşturduğu imaja aykırı bir adım. Kaynaklar, Avrupa Kurulu Bakanlar Komitesi oylamalarında ihlal prosedürü için gerekli üçte iki çoğunluğun sağlandığı; birebir çoğunluğun yaptırım kararında da görülmesinin sürpriz olmayacağı değerlendirmesini yapıyor.
Ukrayna’nın işgal teşebbüsü nedeniyle Avrupa Kurulu’ndan gelen yansılar üzerine kendisi birlikten ayrılan Rusya’nın akabinde Türkiye’nin de ihlal prosedürü sonucunda üyeliğinin askıya alınması üzere durumun ortaya çıkmasının Ankara’nın imajı açısından büyük bir olumsuzluk yaratacağı da diplomatik kaynaklarca yapılan değerlendirmeler ortasında.