Biyolog Mert Gökalp’in kaleme aldığı ve 20 yıllık fotoğraf arşivinden derlenen “Deniz Canlıları” kitabı geçtiğimiz günlerde İstanbul Akvaryum sponsorluğunda meraklılarıyla buluştu. Toplamda 3 kitaptan oluşacak ve serinin birinci kitabı olan “Deniz Canlılar”ı; kıkırdaklılar, balıklar, deniz kaplumbağaları ve memeliler olmak üzere 232 çeşit ve 700’e yakın fotoğraf ile su altının süper dünyasına dikkat çekiyor. Çocukluk yıllarında başlayan deniz tutkusunu evvel mesleğine akabinde tüm yaşantısına ve ömür anlayışına taşıyan deniz biyoloğu Dr. Mert Gökalp ile Türkiye’nin deniz canlılarına yönelik en kapsamlı kaynak olarak kaleme aldığı “Deniz Canlıları” kitabını konuştuk.
– Geçtiğimiz günlerde hazırlamış olduğunuz Türkiye’nin en kapsamlı “Deniz Canlıları” kaynağının birinci kitabı okuyucuyla buluştu. Bu kitabın öncesinde de deniz ve deniz canlıları ile geçen uzun bir mesainiz var. Bu ilgi, tutku nasıl başladı?
“Deniz Canlıları”, kitabının geçmişi aslına bakarsanız çok eski. Bu kitabın geçmişi benim çocukluğumda yaklaşık 4-5 yaşlarındaki kabuk topladığım, denizin tabanındaki canlıları izlediğim ve derinlerdeki nesnelere ulaşmaya çalıştığım günlere kadar gidiyor. Akabinde 6-7 yaşlarında ailemin elime zıpkını vermesi, “Hadi avla oğlum” demesiyle devam etti. Daha sonra denize olan merakım babamın Bodrum’da bir yazlık edinmesi ve bizim için bir deniz botu alışıyla daha da tırmandı. Artık her yıl en az üç- dört ayımı denizde geçiriyordum. Daima deniz canlılarını görme bahtı yakalıyordum. Üniversiteye başladığımda ODTÜ’ye sadece sualtı topluluğuna katılmak maksadıyla girdim. Yapmam gereken mesleğin denizle ilgili olduğunu daima biliyordum. O yüzden benim denize olan ilgim ve deniz canlıları üzerinde çalışmaya başlamam neredeyse 80’li yılların ortalarına kadar gidiyor. Lakin amatör, yarı profesyonel ve profesyonel olarak dalışla tanışmam 1996 yılında eğitim alıp ODTÜ Sualtı Topluluğu’na katılma ile başladı diyebiliriz.
İKLİM KRİZİNİN BİR KESİMİ OLMAK İSTEMEDİM
– ODTÜ Petrol Mühendisliği mezunusunuz. Kısmınız ile ilgili, “Petrol mühendisliği mesleğinin benimle ve dünyayla dost bir hayat biçimiyle bağdaşmadığını fark ettim” diyerek master eğitiminizle birlikte farklı bir istikamete ilerliyorsunuz. Bu farkındalık nasıl oluştu ve gelecek için sizi nasıl yönlendirdi bizimle paylaşır mısınız?
Artık tabi petrol mühendisliği kısmını de kötülemek yahut mühendislik fakültelerini kötülemek istemem lakin bu sözlerle benim hayat anlayışım, hayat anlayışımla yapmak istediğim meslek ile bağdaşmadığını anlatmak istedim. Petrol mühendisliği de çok kıymetli bir meslek ancak gezegenin içerisindeki kaynaklar; madenler olsun, güç gayeli kömür tüketimi olsun, petrol yahut akaryakıt tüketimi ya da petrol türevleri ile yapılan çeşitli yan eserler olsun tüm bunların gezegene ne kadar ziyan verdiğini, iklim değişikliğinde küresel sıcaklık artışlarında, ne kadar tesirli olduğunu görüyoruz. O devirlerde ben bu kısmı seçerken açıkçası pek bunların farkında değildim. Zira iklim krizi/iklim değişikliğiyle alakalı bilimsel makaleler olsa da bunlar toplumsal ortamlarda yahut mecralarda halkın anlayacağı lisanda gündemde değildi. Kısımda devam ettikçe petrol mühendisliğiyle alakalı bir şeylerin yanlış olduğunu, dünya tertibi içerisinde kaynakların ekosistemin habitatların petrol ve türevleri üzere, kömür ve türevleri üzere güç yahut çeşitli maksatlarla çıkartılmasının gezegene çok büyük tesiri olduğunu daha güzel anladım. Ben de bunun bir kesimi olmak istemedim. Zati tutkun olduğum diğer bir alana yönelmek istedim. Ve yavaş yavaş denize, deniz bilimlerine yük verdim..
– Nihayetinde bu deniz tutkusu sizi bir deniz biyoloğuna dönüştürdü…
Bilimsel olarak ilgilenmem, master yılları sırasında oldu. Dr. Alp Can’ın ve bedelli Murat Bilecenoğlu’nun “Türkiye Denizlerin Taban Balıkları Atlası” kitabı çıktığında içerisindeki fotoğrafları gördüğümde büyülenmiştim. “Ben de fotoğraf çekmek ve bu bilime katkı sağlamak istiyorum” diyerek, elime aldığım birinci sualtı fotoğraf makinası ile 2005 yılında fotoğraflar çekmeye başladım. Deniz canlıları hakkında makaleler okudukça, bilimsel çalışmaları görmeye ve isimlerin latince karşılıklarını öğrenmeye başladım. Canlıların nerede bulunabileceğini zati çok uygun biliyordum fakat bilmediklerimi de bilimsel makalelerden ve çeşitli rehber kitaplardan öğrendim. Akdeniz hakkında yazılmış tüm kitapları toplayıp onları tarayarak, lokal insanlara ve bilimcilere sorarak yavaş yavaş bu bildiklerimi ilerletmeye başladım. 2012 yılına geldiğimizde İnkılap Kitabevi’nden “Türkiye Deniz Canlıları Rehberi” isimli birinci kitabım çıktı. Fakat bu yayın çeşitli aksiliklerden ötürü eksikti ve içerisinde sırf 420 tıbbın sırf 280 tanesi yer aldı. O devir için en büyük kaynaktı ancak bugün yeni çıkardığımız kaynak, “Deniz Canlıları” kitabı o kitaptan 10 sene sonra daha fazla derlenerek daha fazla dalış yaparak, daha fazla araştırma yapılarak 700’e yakın çeşidi içeren bir seriye dönüştü. Elbette bu çeşitleri bilimsel olarak tanımlamak farklı oluyor. Genetik olarak incelemeyi ve birtakım örnek tahlilleri ile karşılaştırmalar yapmayı gerektiriyor. O yüzden bu noktada kitabın bir tanınan bilim kitabı olduğunu da söylemek gerek.
EKOSİSTEMİ MÜDAFAAMIZ GEREKİYOR
– Toplamda 3 kitaptan oluşacak ve serinin birinci kitabı; kıkırdaklılar, balıklar, deniz kaplumbağaları ve memeliler olmak üzere pek çok deniz canlısını içeriyor. Kitapta yer alan 232 tıp ve 700’e yaklaşan fotoğraf büsbütün sizin çekimleriniz. Tüm bu fotoğraflar ne kadar müddetlik bir çalışmanın eseri?
2005-2006 yıllarında elime amatör su altı kamerası geçişiyle bir arada bu fotoğraf arşivi oluşmaya başladı diyebiliriz. Bir evvelki kitap Türkiye Deniz Canlıları Rehberi, on sene evvel yayınlandığında da aslında elimizde 420 tıp vardı. 10 sene sonra bu sayıya 280 cins daha ekleyerek 700’e yükselttik. Ortadan geçen vakit içerisinde, Türkiye’nin çok farklı coğrafyalarında Şile kıyılarından Karadeniz açıklarına, İstanbul Boğazı’ndan Darıca’ya, İzmit’teki deniz canlısı çeşitliliği çalışmalarından Karabiga’daki ve Çanakkale’deki belgesel çekimlerine, Karadeniz’in Kilyos kıyısındaki hür dalışlardan tutun da Ege’de, Ayvalık’taki mercan dalışlarına, İzmir’deki Karaburun’dan Kuş Adasına, Bodrum’dan Fethiye ve Muğla’ya aslında birçok bilimsel çalışma içerisinde yer aldım. Farklı bilimsel çalışmalar bünyesinde gerçekleştirmiş olduğum dalışlar da yeni tiplerin bu kitabın içerisinde yer almasını sağladı. Geniş bir coğrafya var bizim denizlerimizin, bizim kıyılarımızın etrafında. Ve hepsinde farklı farklı endemik balıklar yaşıyor. Bunların hepsini ya da bir kısmını çekebilmek için az evvel saydığım bölgelerde bulunmak gerekiyor. Fotoğraflarını kendi çekmiş bir insan olarak, rahatlıkla bu manada en geniş fotoğraf ve görüntü arşivine sahip olduğumu söyleyebilirim.
– Yıllardır Türkiye’deki deniz canlılarını yakından gözlemleyen biri olarak. Şu anki durumu ve denizlerimizin geleceğini nasıl görüyorsunuz? Deniz canlılarına komşu olarak yaşayan bizlerin üzerine düşen vazifeler neler?
Açıkçası ben bu kitaplara, belgesellere ve sualtı görüntülemeye çok keyifli bir insan olarak başladım. Ne yazık ki insanlara sualtı zenginliği anlatmak isteyen, kıyılarda nelerin olduğunu tanıtmak isteyen, deniz canlılarının inanılmaz hikayelerini sizinle paylaşmak için yanıp tutuşan ben tam aykırısı bir durum içerisinde buldum kendimi. Yavaş yavaş iklim krizi, müsilaj, deniz kirliliği, plastik atık kirliliği, endüstriyel balıkçılık ile bizim kıyılara verdiğimiz ziyanları; ırmakların, denizlerin ve kıyıların yok olması ile alakalı şeyleri anlatmak durumunda kaldım. Bir noktada güya felaket tellalı üzere oldum. Bu durum benim de hiç hoşuma gitmiyor ancak birilerinin bilim insanı yahut tanınan bilim kitabı müellifi yahut da bir belgeselci olarak insanları uyarması gerekiyor. Ben de uyarlamakla misyonlu bir rehberim. Gidişat âlâ değil. Zati müsilaj sürecinde de Lüfer belgeselinin çekim sürecinde de bunları gördük ve anlatmaya çalıştık. Bu mevzuda herkesin ilgi göstermesi gerekiyor. Ekosistemleri ve habitatları muhafazamız gerekiyor.
“İSTİLACILAR” MİLLETLERARASI ŞENLİKLERDE İLGİ GÖRÜYOR
– Denizel cinslerin tanınmasına ve onlara karşı farkındalık oluşmasına katkı sağlayacak bir çok projenin başındaki isimlerden birisiniz. Bilimsel çalışmaların, kitapların yanında bir de belgesel çalışmalarınız var. Yakın vakitte planladığınız belgesel projeleri var mı?
Öncelikle bu sene başında çıkan lakin şimdi izleyici ile buluşmayan İstilacılar belgeseli var. 2022 çıkışlı bir belgesel; Lüfer ve Orfoz’dan sonra Akdeniz serisinin üçüncü belgeseli. 60 dakikalık belgesel; Aslan balığı, Balon balığı, Uzun dikenli deniz kestanesi üzere Akdeniz’deki istilacı canlıları, bu canlıları inceleyen dört bilim beşerinin lisanından aktarıyor. Belgesel şu an şenlik sürecinde. Ayrıyeten geçtiğimiz hafta içerisinde belgeselimizle ilgili çok hoş haberler aldık. Brezilya’dan ve Finlandiya’dan iki farklı şenlikte Yabanî Ömür ve Tabiat Seçkisi’nden kabul aldı.
Belgesel, yıl içerisinde Türkiye’de ve dünyanın farklı yerlerindeki şenliklerde de yer almaya devam edecektir. Bu size aktarabileceğim son projem. İnşallah İstilacılar da Orfoz ve Lüfer üzere seyirci ile buluşacak. Bunun dışında mercan beyazlaması ve iklim krizi ile ilgili bitirmeye çalıştığımız bir belgesel var. Üç dört sene öncesinde çektiğim bir belgesel, artık de onu tamamlamaya çalışıyoruz. Şimdilik çalışmalarımız bunlar, lakin ben yerinde duramayan bir beşerim illaki önümüzdeki devirlerde yeni bir grup projelerle geleceğiz. Öncelikle Deniz Canlıları’nı anlatan bu kitabın ikinci ve üçüncü kitabını başka canlı kümelerini tamamlayarak nihayetlendirmek istiyoruz.