Cumhuriyet’in birinci çeyrek asrına damgasını vuran tek parti idaresi, geçen bu müddette halkın büyük çoğunluğunun memnuniyetsizliğine yol açmıştı.
Savaştan çıkmış olmanın devam eden olumsuz ekonomik tesirleri, giderek halktan kopan seçkinci bir idare anlayışı ile sık sık ortaya konulan katı laiklik uygulamaları bu memnuniyetsizlikleri besleyen ögeler olmuştu.
II. Dünya Savaşı’nın galipleri demokrasi isteyince…
İkinci Dünya Savaşı’nda, son anda galiplerin tarafında yer alan CHP Hükümeti, yeni dünya tertibi kurucularınca oluşturulan “Demokrasi Cephesi”nin beklentilerine karşılık verebilmek için kerhen de olsa çok partili sisteme geçmişti.
Bu süreçte Ocak 1946’da Demokrat Parti kurulmuş, 21 Temmuz 1946’da da birinci çok partili seçim yapılmıştı. Fakat CHP yine de eski alışkanlıklarını terk etmeyerek, seçimlere bir defa daha – ve artık son sefer – “açık oy, zımnî tasnif” gölgesini düşürmüştü. Kolaylıkla iddia edilebileceği üzere CHP bu seçimden “zaferle” çıkmıştı. Meclis’teki sandalye dağılımı CHP 395, DP 66 halinde olmuştu.
Çok partili seçimler, kıymetli bir adımdı lakin kâfi değildi. Batılı merkezler, ülke idaresinin liberal iktisada yönelmesi ve toplumsal özgürlüklerde gelişmeler de bekliyordu.
Ayrıyeten halk, tek parti idaresinin seçim hileleriyle bir sefer daha iş başında kalmasından olağanüstü rahatsızdı. Seçimlerin akabinde Cumhurbaşkanı İsmet İnönü, Recep Peker’i Başbakanlığa atamıştı. Fakat tek parti yönetimi anlayışının en radikal isimlerinden birisi olan Peker, “liberal bir Başbakan” üzere davran/a/mıyordu.
Peker bir seferinde, “Komünizme karşı dini eğitimi güçlendirmeliyiz” talebini lisana getiren kimi CHP milletvekillerine, “Bu, zehiri zehirle tedavi etmektir” diyerek karşı çıkmıştı. Recep Peker’in bu ve gibisi tavırları halktaki memnuniyetsizliği yeterlice arttırınca yerine Hasan Latife atanmıştı. Latife, selefine nazaran daha ölçülü, diyaloğa açık bir isimdi.
Muhalefetin antidemokratik bulduğu birtakım yasalar değiştirilmiş, ağır tenkitlere husus olan Köy Enstitüleri’nin klasik öğretmen okuluna dönüştürülmesi teşebbüsleri başlatılmış, valilerin CHP vilayet başkanlığı yapması uygulamasına son verilmişti. Yeniden, ana sınırlarında muhalefetle uzlaşılarak hazırlanan bir seçim yasası da yürürlüğe girmişti.
İnönü’den “Medreseli Başbakan”
CHP, 14 Mayıs 1950 seçimlerine hazırlanırken, geniş halk kitlelerinin en çok şikâyet ettiği inanç hürriyetiyle ilgili olarak da adımlar atmak zorunda kalmıştı.
Cumhurbaşkanı İsmet İnönü, Hasan Saka’yı da misyondan alacak ve yerine “müderris çocuğu, medresede esaslı bir din eğitimi alan, Arapça ve Farsçaya vukufiyeti olan, Fıkıh ve İslam tarihi profesörü” Şemsettin Günaltay’ı Başbakan olarak atayacaktı.
Operasyonu yapan İnönü olmasına karşın, kimi müfrit CHP’liler Günaltay’ın müktesebatından bahisle tekrar de reaksiyonlarını ortaya koymuştu.
“Bizim Mevlut” isimli bir şiir yazan ve burada “Ne örümcek ne yosun / Ne mucize ne füsun / Kâbe Arabın olsun / Bize Çankaya yeter” üzere mısralara yer veren milletvekili Behçet Kemal Çağlar, Başbakanlığa “İslamcı Günaltay”ın atanması üzerine CHP’den istifa etmişti.
CHP binalarında din eğitimi
Seçimler yaklaşırken Demokrat Parti, CHP’nin 27 yıllık iktidarında sık sık din tersi siyasetlere imza attığını, bu nedenle Günaltay’ın Başbakan yapılmasının göz boyamadan ileri gitmeyeceği propagandasını işliyordu.
Her şeye karşın CHP, yetersiz de olsa milletin güzeline gidecek kimi siyasetleri hayata geçirmişti. Bu çerçevede; “Din Bilgisi Dershaneleri” (İmam Hatip Okulları) açılmaya başlanmış, Ankara Üniversitesi bünyesinde İlahiyat Fakültesi faaliyete başlamış, birtakım tekke ve türbelerin ziyaret yasağı kaldırılmıştı.
Ayrıyeten ilkokullara din dersi de konulmuştu. Başbakan Günaltay, vakit zaman Meclis’te, partisi “İslam’a karşı olmakla” suçlandığında, “Ben, bu ülkede İslam’ın ulu unsurlarını öğretmek için İlahiyat Fakültesi açan bir hükümetin Başbakanıyım” yanıtını veriyordu. Aslında CHP’de başlar sözün tam manasıyla karışıktı.
Çünkü, bir seferinde, “Tekke ve türbeler bir daha hortlayamaz” diyen de yeniden Günaltay’dı. Başbakan,”irticaa müsamaha etmekle” suçlandığında bu sözleri kullanmıştı. Yeniden de türbeler “Türk büyükleri” olması koşuluyla onun periyodunda açılmıştı. Son analizde ise milletin din hizmetlerine olan hasretinin, en görmek istemeyen gözlerce bile fark edileceği o yıllarda kimi mahallî CHP örgütleri işi, parti binasında din eğitim vermeye kadar vardırmışlardı.
Bu ortada İslam dinini öğreteceği argümanıyla dağıtılan kitaplardaki sıkıntılı tabirler nedeniyle kimi vatandaşlar eğitimlere devam etmemiş, kimileri da “Bu kitaplarla İslam’ı öğretmek şöyle dursun, misyonerlik faaliyeti yapılmakta” görüşünü lisana getirerek, hükümetin sözkonusu kitapları toplatması için teşebbüste bulunmuştu. Lakin iktidardaki partinin bütün bu gayretleri sonuçsuz kalacak ve 14 Mayıs 1950 seçimlerinde oyların yüzde 55’ini alan Demokrat Parti, 416 milletvekili çıkartıp, yüzde 39 oyla lakin 69 milletvekiline sahip olabilen CHP’nin 27 yıllık iktidarına son verecekti.
-Prof. Dr. Doğan Duman, “1950 Seçimleri Öncesinde Cumhuriyet Halk Partisi’nin Politik Bir Hareketi Olarak İmam Hatip Kursları” Pamukkale Üniversitesi Belgi Mecmuası, Sayı 10, Yaz 2015
-Arş. Gör. İbrahim Ethem Aydın, “Şemsettin Günaltay’ın Hayatı, Yapıtları ve Dini Islah Düşüncesi”, İstanbul Üniversitesi İlahiyat Fakültesi Mecmuası, Sayı 5, Yıl 2002
-Mehmet Ö. Alkan, “Seçim Afişleri, Parti Amblemleri ve Demokrasi Tarihimize Dair Notlar”, Birikim Mecmuası, Sayı 313, Mayıs 2015
