Ross Pomeroy
Antik Mayalar, Orta Amerika’da birkaç bin yıl süren egemenlikleri boyunca arazi üzerinde yükselen tapınaklar ve azametli mimari eserler inşa ettiler ve günümüzde büyük ilgi gören bu yüksek yapılar, tepe noktasına ulaşmış bir medeniyetten geriye kalan yıkık-dökük anılar niteliğinde.
Bununla birlikte, yeraltı kaşifi Will Hunt’ın 2018’de yayınlanan ‘Underground: A Human History of the Worlds Beneath Our Feet’ (Yeraltı: Ayaklarımızın Altında Yatan Dünyaların İnsanlarca Yaratılan Tarihi) isimli kitabında belgelediği üzere, antik Mayaların ibadet ettiği, kurbanlar verdiği ve hatta “taştan döşenen yolların yanı sıra tuğla ve harçtan yapılan tapınaklarla” inşa ettiği “mağaralar âlemi”, son devirde artan biçimde ilgi çekiyor. Bilim insanlarının bu karanlık yerlerde keşfettikleri şey, Amerika’daki en büyük uygarlıklardan birinin son günlerine ışık tutuyor.
ÇÖKÜŞ KURAKLIKLA BİRLİKTE GELDİ
Uzmanlar antik Mayaların 9’uncu ve 10’uncu yüzyıllarda gerçekleşen çöküşünün detaylarını tartışıyor olsalar da, bunların tamamı çoğunlukla kalıcı ve acımasız bir kuraklığın büyük bir rol oynadığı konusunda hemfikir. Antik Mayalar, milyonlarca beşere besin temin etmek kelam konusu olduğunda kendine has sulama sistemlerine, gelişmiş tarım tekniklerine ve hepsinden kıymetlisi muteber bir yağmur mevsimine bel bağlıyorlardı. Yağmur ölçüsü azalmaya ve kuraklık yıldan yıla şiddetlenmeye devam ederken çaresizlik arttığında, herkes daha önemli hareketlerin gerekli olduğunu fark etti…
Antik Mayalar, yeraltı dünyasını sözün tam manasıyla kendi ismini taşıyan farklı bir âlem olarak görüyorlardı: Ona ‘Xibalba’ ismini vermişlerdi. Hunt, kitabında “Şayet bir mağaranın ağzına tırmanır ve karanlık diyarın eşiğinden kayarsanız, Xibalba’ya adım atmış olursunuz” diyor: “Ruhlar, rabler ve birden teğe değişiveren güçlü varlıklarla karşı karşıya geleceğiniz, baştan sonra farklı bir âleme giriyorsunuz.”
YERALTINDAKİ SAKLI CİHAN
Mayalar Xibalba’dan korkuyor ve ona hürmet duyuyorlardı ancak tıpkı vakitte onunla direkt etkileşime girmeleri de gerekiyordu. Zira başka pek çok allahla birlikte, gök gürültüsünü ve yağmuru denetim eden Chaac da orada yaşıyordu. Yıllar boyunca mağara girişlerinin çabucak içine bırakılan mütevazi ikramlar Chaac’ı sakinleştirmeye yetti; bu sayede bölgeye hayat veren su taşkınları gerçekleşebildi. Yaşanan vahim kuraklık ise Chaac’ın halinden mutlu olmadığını gösteriyor ve bu durum Mayaların daha büyük armağanlarla gelmesi ve onları Xibalba’nın derinliklerine taşıması gerektiği manasına geliyordu. Onlar da bu türlü yaptılar.
Antik Mayalar, kimi mağaraların içinde yaklaşık bir kilometre yol kat edip yeraltı ırmaklarını geçerek ve kapalı alan korkusuna yol açabilecek geçitlerde emekleyerek ilerlerken, çeşitli malları, yeşim taşından yapılma adakları ve karmaşık taş aletlerle dolu binlerce seramik çömleği de yanlarında taşıdılar. Yaradanlara adak sunanlardan bir kısmı Xibalba’dan geri dönmeyeceklerinin farkındaydılar. Arkeologlar, pek çok mağara alanında kurban edilen yüzlerce insanın kalıntılarını ortaya çıkardılar.
Hunt, “Arkeologlar, son on yıl içinde Maya topraklarında bulunan mağaraların karanlık bölgelerinde keşfedilen adakların tarihlerini belirlemekle meşguldü. Bulunan yapıtların çabucak hemen hepsi -her çömlek, her taş alet, insan kurbanlardan kalan her kemik parçası- kuraklığın yaşandığı periyoda tarihleniyor” diye aktarıyor. Burası, neredeyse efsanevi bir uygarlığa uygun biçimde büyüleyici ve uhrevi bir tepe.
ADAKLAR VE YALVARIŞLAR SONUÇSUZ KALDI
Hunt, “Burada, vefat onlara yaklaşırken yaşadıkları en umutsuz anlarda yeraltı dünyasının gücünü yardıma çağıran koca bir medeniyet vardı” diyor: “Sonsuz karanlıkları ve gürleyen yankılarıyla bu kapalı odaların kutsal ve büyülü olduklarına derinden inanan beşerler, gerçekliği yine şekillendirme gücüne sahipti.”
Antik Mayaların Chaac’ı şad etmek için yeraltı dünyasına gerçekleştirdiği seyahatler tam manasıyla sonuçsuz kaldı. Sadece iki jenerasyon içinde, halk iki büyük başşehri ve öbür büyük kentleri neredeyse büsbütün terk etti. Buna rağmen, beş yüz yıl daha eski varlığının gölgesinde, gücünü yitirmiş bir halde, İspanyol fatihler ve birlikte getirdikleri ölümcül hastalıklar eski medeniyeti büsbütün yok edene kadar varlığını sürdürdü.
Yazının yepyenisi RealClear Science sitesinden alınmıştır. (Çeviren: Tarkan Tufan)