Sporu şuurlu yapmak, sıhhati müdafaanın yanı sıra spor yaralanmalarının da önüne geçiyor.
Özel bir hastanede misyon yapan, Ortopedi ve Travmatoloji Uzmanı Prof. Dr. Hasan Bombacı, spor yaralanmaları ile hakikat bilinen yanlışlara değindi. Prof. Dr. Bombacı, açıklamalarında şu tabirlere yer verdi:
“Spor çocukluk çağında eğlenmek için serbestçe yapılan bir aktiviteden, profesyonel manada uygulanan yarışlara kadar hayatın her devrinde yapılan bir aktivitedir. Ne var ki spor beraberinde yaralanma riskini de getirir. Spor yaralanmalarının pek birçok önlenebilir yaralanmalardır.”
“Ayakkabıların sahiden kıymeti vardır”
DHA’nın haberine nazaran; spor yaralanması konusunda koşucularda birinci suçlananın çoğunlukla ayakkabılar olduğunu belirten Prof. Dr. Hasan Bombacı, kelamlarını şöyle sürdürdü:
“Ayakkabıların hakikaten ehemmiyeti vardır. Lakin öbür pek çok spor kollarında olduğu üzere koşucularda da ortaya çıkan kimi rahatsızlıklar birden çok faktöre bağlıdır. Koşulan taban, beslenme, su kaybı, konsantrasyon, spora bedenin hazırlanması (ısınma-germe-aktivite-soğuma-tekrar germe) üzere faktörlerin hepsi spordan elde edeceğimiz faydayı ya da ziyan görmeyi etkileyebilir. Bununla birlikte canlıların pek birçoklarının doğal bir aktivitesi olan koşmanın potansiyel ziyanlarının çok büyük bir kısmının önlenmesi mümkündür.
Ön çapraz bağ (ÖÇB) diz bölgesinin önemli yaralanmalarından birisidir. Günümüzde ÖÇB ameliyatları gelişen teknoloji ve teknikler sayesinde çok daha başarılı sonuçlar vermektedir. Fakat ameliyat sonrası spora dönüş sürecini bağın uygunlaşması ile ilgili biyolojik bir süreç olduğu için aşikâr mühletlerin altına indirmek çok mümkün değildir. Bununla birlikte âlâ bir rehabilitasyon süreci ile ÖÇB rekonstrüksiyonu yapılan hastalarda yaklaşık yüzde 70-80 oranında spora dönüş, yüzde 50 oranında ameliyat öncesi performansı yakalamak mümkündür.”
Adele güçlendirme idmanları
Prof. Dr. Hasan Bombacı adaleleri güçlendirme idmanlarının 2 türlü olacağını belirterek şu bilgileri verdi:
“Bu antrenmanların yapılışı da sonuçları da farklıdır. Birincisi adalenin gücünü ve hacmini artıran egzersizlerdir. Bu idman tekniğinde antrenman gitgide artan dirence karşı yapılır. Bu esnada adalenin aerobik sistemle güç üretme kapasite gitgide azalır ve anaerobik düzenek devreye girer. Adalede yorgunluk ortaya çıkar ve ortama salınan kimi unsurlar ağrıya sebep olur. Bu sırada örneğin ağır kaldırma üzere antrenmanlarda devreye giren adaptasyon düzenekleri adalede hem hacim hem de güç artışına sebep olur. İkinci yolda ise daha çok adalenin dayanıklılığı artar. Burada adale içinde güç üreten motor üniteler artmaz daha çok tıpkı istikamette hareket eden adalelerin aktivasyonu artar. Bu durumda hacmi çok artmayan adalenin dayanıklılığı artar. Güçlendirme idmanlarında ölçünün yanında teknik de kıymetli bir yer meblağ.”
“Yaralanmanın başlarında sıcak uygulanırsa, hasarlı bölgede kanama ve ödem artar”
Ani gelişen bir yaralanmada gelişen doku hasarı yaralanmanın şiddetine nazaran kimi vakit kanamaya lakin çabucak her vakit lokal ödeme sebep olur.
Kanama meydana gelen durumlarda hasarlı bölgede kanamanın sınırlanması için damarların büzülerek (vazokonstrüksiyon) reaksiyon göstereceğini lisana getiren Prof. Dr. Bombacı, “Takiben kanamayı durdurmaya yarayan öteki sistemler devreye girer. Bunu izleyen saatler içerisinde o bölgedeki oksijen azlığına reaksiyon olarak damarlarda genişleme ve damar geçirgenliğinde artma meydana gelir bu da ödemin artması manasına gelir. Şayet yaralanmanın başlarında sıcak uygulanırsa damarların genişlemesine bağlı olarak hasarlı bölgede kanama ve ödem artar. Bu da istenmeyen bir durumdur. Bunun yerine hasarlı bölgeye uygun ölçüde basınçla soğuk uygulanması gerekir.” dedi.
Bu bilginin de her vakit yanlışsız olmadığının altını çizen Prof. Dr. Hasan Bombacı, antrenman yaparken duyulan acının en kıymetli nedeninin adalenin kasılması sırasında ortaya çıkan laktik asidin yarattığı irritasyon olduğu bilgisini verdi.
Bunun bilhassa tartı kaldırmak üzere yüksek dirence karşı yapılan antrenmanlarda bariz olduğunu söyleyen Prof. Dr. Bombacı, “Bunun nedeni adalenin kapasitesinin en çok kullanıldığı durumlarda adale içinde güç üretme düzeneği ‘aerobik yol’dan ‘anaerobik yol’a geçmesidir. Bu sonlara kadar zorlama, kas hücrelerinin hem hacminin artması hem de sayılarının artması için gereklidir. Lakin adalelerin azamî kuvvetin altında çalıştığı dayanıklılık antrenmanlarında bu durum ortaya çıksa da daha hafif derecededir. Bir öteki antrenman çeşidi olan germe idmanlarında de idmanın yarattığı acı, antrenmanın başlarında hissedilir lakin daha kısa periyodiktir.” dedi.
Parmak çıkıklarının tedavi yaklaşımının el ya da ayağa nazaran farklılıklar göstereceğine dikkat çeken Prof. Dr. Hasan Bombacı, “Daha sık görülen el kırık ve çıkıklarından bahsedecek olursak elin kompleks yapısına ve oluşacak hasarın çeşitliliğine bağlı olarak çok farklı sonuçların ortaya çıkabileceğini söylemek yanlış olmaz.” diyerek gerek kırık gerekse çıkıklar da konservatif tedavi olarak anılan cerrahi dışı tedaviler uygulanabileceği üzere kırık ve çıkığın yerine ve formuna bağlı olarak çok çeşitli cerrahi süreçler de uygulamanın gerekebileceğine vurgu yaptı. Prof. Dr. Bombacı kırık ve çıkığın yeri ve biçimine nazaran güzelleşme sürecinin her iki yaralanmada da çok değişkenlik gösterebileceğini kelamlarına ekledi.
Ayak bileği burkulmaları
Ayak bileği burkulması dendiğinde ayak bileği ekleminde ortaya çıkan bağ yaralanmalarının akla geldiğini söz eden Prof. Dr. Hasan Bombacı şunları da aktardı:
“Buna çok sık olmamakla bir arada küçük kırıklar da eşlik edebilir. Kırık olmadıkça birinci sefer olan ayak bileği burkulmasının (bağ yaralanmasının) tedavisi, bağ hasarının derecesine nazaran değişen müddetlerde, çoğunlukla da özel dizayn edilmiş ortezlerle tespittir. Ayak bileği kırıkları da aslında temelde ayak bileğinin olağandışı yük altında kalması ile oluşur. Lakin bu durumda ayak bileğini oluşturan bir ya da birden fazla kemikte kırıklar oluşur. Tedavisinde ise büyük bir çoğunlukla ameliyat gerekir. Bazen bu kırıklara kıkırdak hasarları da eşlik edebilir. Münasebetiyle sonuçları daha öngörülemezdir ve risk taşır.”
“Ergenlik öncesi ve ergenlerde yük kaldırma antrenmanları büyüme plaklarının yaralanmasına neden olur, büyüme geriler.”
Prof. Dr. Hasan Bombacı, ergenlik öncesi çocuklarda adale hacmi ve adalelerin oksijen yakma kapasitesinin erişkinlere nazaran daha az olduğunu hatırlatarak, “Bu adalelerin daha az güç üretmesine sebep olur. Münasebetiyle çocuklar daha çabuk yorulurlar. Adalelerin erken yorulması da dolaylı olarak eklemlere ve uzun kemiklerin uçlarında yer alan büyüme plaklarına fazla yük binmesi demektir. Bu büyüme kıkırdağının yaralanmasına taban hazırlar. Lakin son vakitlerde yapılan araştırmalar çocuklarda güzel düzenlenmiş ve vakte yayılmış (8-12 hafta) idman programları ile büyüme plaklarında oluşabilecek risklerin en aza indirilebileceğini göstermektedir. Çocukların yaptığı güçlendirme idmanlarında daha düşük dirence karşı daha çok tekrarla yapılan antrenmanlar daha uygundur.” dedi.